پاسداشت ثبت جهانی جشن سده به کوشش هفته‌نامه‌ی امرداد و پژوهشکده‌ی تاریخ پژوهشگاه علوم انسانی و با همکاری خانه‌ی اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد.
صفورا برومند، هموند هیات علمی پژوهشکده‌ی تاریخ پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سخنران دیگر این نشست بود. او در آغاز به شناساندن معنای میراث ناملموس پرداخت و گفت: «میراث ناملموس، میراثی است زنده که از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شود و سرچشمه‌ی هستی بشریت است. میراث ناملموس، سنت‌ها، روایت‌های شفاهی و هنرهای نمایشی، آداب و رسوم اجتماعی و رویدادهای هم‌پیوند با جشن‌ها و صنایع دستی و سنتی را دربرمی‌گیرد. آنچه می‌خواهم بر آن پافشاری کنم این است که میراث فرهنگی ناملموس، به‌گونه‌ی پیوسته، در تعامل با جوامع و گروه‌ها، با طبیعت و تاریخ‌شان بازآفرینی می‌شود و این همان نکته‌ای است که میراث ناملموس را زنده نگه می‌دارد. زنده‌بودن، فراگیری فرهنگی و اجتماعی و برآمدن از بطن جامعه، از ویژگی‌های میراث فرهنگی ناملموس است و جشن سده از همه‌ی این ویژگی‌ها برخوردار است. این جشن کهن، همانند دیگر رخدادهای اجتماعی و فرهنگی، با آیین‌هایی همراه است».
او سپس به نشانه‌های کهن جشن سده پرداخت و گفت: «کهن‌ترین روایت موجود درباره‌ی چیستی و کیستی جشن سده را در استوره‌های ملی ایران می‌توان جست‌وجو کرد. مانند داستان‌هایی درباره‌ی چگونگی نامگذاری جشن سده؛ بر این اساس که در این روز، صد فرزند کیومرث (نخستین انسان در استوره‌های ایران) زاده شدند؛ یا شمار فرزندان مشی‌ومشیانه (نخستین زوج انسانی در استوره‌های ایران) به صد رسید. دیگر داستان، داستان هوشنگ است، از پادشاهان پیشدادی، که سنگی را به سوی ماری پرتاب می‌کند و بر اثر برخورد این سنگ با سنگی دیگر، جرقه‌ای ایجاد شده و سبب آتش‌گرفتن بوته‌های کنار سنگ می‌شود و آتش کشف می‌شود. به دلیل این رویداد است که هوشنگ، جشن سده را برگزار می‌کند. در داستان ضحاک و فریدون که در میان روستاییان دماوند هنوز زنده است، چنین آمده که جوانان نجات یافته از ستم ضحاک، صد تَن بودند که هریک از آنان برای اثبات زنده بودن‌شان آتشی در کوه روشن می‌کنند و بدین‌گونه صد آتش برافروخته می‌شود. همین را سبب پیدایش جشن سده دانسته‌اند. به همین‌گونه داستان‌های هم‌پیوند با جمشید و اسفندیار که بسیار است و در شاهنامه آمده است».
به سخن برومند، با توجه به این‌که در اوستا و دیگر منابع کهن زرتشتی نشانی از جشن سده نداریم، این گمان به میان آمده که این جشن پیش از آن هم در نجد ایران میان بومیان برپا می‌شده است و در پیوند با داستان آغاز تمدن با پیدایش آتش است. این پاسداشت کشف آتش، از کهن‌ترین روزها در فلات ایران، بوده است و همین امروز هم ارج نهاده می‌شود.
برومند آنگاه به موضوعی دیگر در پیوند با جشن سده اشاره کرد و گفت: «گاهشماری ایرانی نیز در چرایی جشن سده و زمان برگزاری آن مؤثر بوده است. برزگران و گله‌داران با شناسایی شرایط آب‌وهوایی که به آغاز زمستان منجر می‌شد، در بازه‌ی زمانی روزهای پایانی پاییز تا پایان زمستان، برای گذراندن سرما و عواقب آن، مجموعه مراسم آیینی را برگزار می‌کردند. برای نمونه، در سنت زرتشتی در روز 25 آذرماه جشنی برای ایزد رپیتوین برگزار می‌شد. این ایزد، نماد گرما بود. امروزه هم این آیین در روستاهای زرتشتی‌نشین برگزار می‌شود».
این استاد پژوهشگاه در ادامه افزود: «برگزاری شب چله در روز آخر پاییز و همزمان با انقلاب زمستانی و آغاز طولانی‌شدن مدت زمان روز، جشن خرّم‌روز در نخستین روز از زمستان، جشن سی‌سور در چهاردهم دی‌ماه، جشن بهمنگان در ستایش امشاسپندی که خویشکاری او پشتیبانی از جانوران سودمند است، در 26 دی‌ماه، همه از شمار جشن آیینی سده است».
برومند به نشانه‌های سده در باورهای مردم نیز پرداخت و گفت: «در داستان‌های عامیانه‌ی ایرانی، از بازه‌ی زمانی چهل‌روز از آغاز دی‌ماه تا دهم بهمن‌ماه به عنوان چله‌ی بزرگ یاد شده است. بنابراین عدد چهل که از پربسامدترین و مهم‌ترین رمزهای عددی میان همه‌ی اقوام جهان است، در تعیین زمان جشن سده نقش داشته است. در چهل روز از زمستان که به باور ایرانیان شب‌های پیش و پس از آن سردترین شب‌های سال هستند، جشن سده برگزار می‌شود؛ جشنی که به باور پیشینیان پس از آن زمین نفس می‌کشد و گرم می‌شود. این تغییر زمانی، در باور مردم، به شکل نمادین و فولکلوریک در قالب داستان‌هایی نقل شده که مفهوم چگونگی برگزاری جشن سده را نشان می‌دهد».
به سخن برومند، روشن‌کردن آتش اصلی‌ترین بخش جشن سده است. نشان این برافروختن آتش را در آتشکده‌ها داریم و محلی که به نام جشن‌گاه از آن یاد می‌شود. این آیین که در شاهنامه هم از آن یاد شده، در نزد زرتشتیان آیین سپندی است. در متن‌های زبان پهلوی هم آتش نقش مهمی را ایفا می‌کند و نشانی از روشنی بیکران دانسته شده است. او سپس به آیین‌های دیگر، مانند روشن‌کردن آتش بر روی بام‌ها اشاره کرد.
درازای برگزاری جشن سده، بخش دیگری از سخنان صفورا برومند بود. او گفت: «ما می‌دانیم که جشن سده میان سه تا پنج روز به درازا می‌کشیده است و از آیین‌های مورد توجه فرمانروایان بوده است و مراسم ویژه‌ای در دربارها بوده است. در دربار سامانیان، زیاران، آل بویه، غزنویان و سلجوقیان، در شهرهای بخارا، سمرقند، غزنه و حتا تا بغداد که محل خلافت خلفای عباسیان بود، این جشن برگزار می‌شد».
این سخنران آنگاه به سروده‌هایی اشاره کرد که منوچهری دامغانی، عثمان مختاری، عنصری و دیگر چکامه‌سرایان پارسی درباره‌ی جشن سده سروده‌اند و نیز شاعران عرب که سروده‌هایی در ستایش جشن سده دارند.
صفورا برومند در پایان سخنانش گفت: «جشن سده با پیشینه‌ای کهن، در یاد و کردار ایرانیان و آنان که امروزه در گستره‌ی جغرافیای ایران فرهنگی قرار دارند، باقی مانده و ثبت آن به عنوان میراث فرهنگی ناملموس جهانی رخدادی است ارزشمند که در روزگار رواج رفتارهای عاری از هویت بومی و ملی، ماندگاری این آیین نیک را تضمین می‌کند. از این‌رو پاسداشت آن و معرفی آن به جامعه‌ی جهانی، امری بایسته است».
آیین پاسداشت ثبت جهانی جشن سده، دوشنبه، دوم بهمن‌ماه 1402 از ساعت 17 تا 20 در تالار فردوسی خانه‌ی اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد.
دکتر الهام ملک‌زاده، هموند هیات علمی پژوهشکده‌ی تاریخ پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی؛ موبد دکتر اردشیر خورشیدیان، فرنشین پیشین انجمن موبدان؛ دکتر علیرضا حسن‌زاده، مدیر پژوهشکده‌ی مردم‌شناسی پژوهشگاه میراث فرهنگی و مسوول پرونده‌ی ثبت جهانی جشن سده؛ دکتر صفورا برومند، هموند هیات علمی پژوهشکده‌ی تاریخ پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی؛ دکتر اسفندیار اختیاری نماینده‌ی زرتشتیان در مجلس و مهندس بابک سلامتی سردبیر و مدیرمسوول هفته‌نامه‌ی امرداد، سخنرانان این آیین پاسداشت بودند.
گزارش تصویری پاسداشت ثبت جهانی جشن سده
سردبیر هفته‌نامه‌ی امرداد در پاسداشت ثبت جهانی جشن سده: ایران خاستگاه تمدن جهانی است
موبد اردشیر خورشیدیان در پاسداشت ثبت جهانی جشن سده: آتش، نماد راستی است
نماینده‌ی زرتشتیان در مجلس، در پاسداشت ثبت جهانی جشن سده: سده، جشن مهرورزی همراه با اندیشه‌ی نیک است
یک پاسخ
بادرودبسیار خورسندم برای ثبت جهانی جشن سده جشن باستانی ایرانیان امیدوارم همه ساله تمام ایرانیان بتوانند جشن بگیرند و تلاش جهت اشاعه تمام جشنهای باستانیمان انجام شود تا غبار غم تاحدودی از چهره مردم زدوده شود امسال با اشتیاق فراوان جهت شرکت در جشن به کوشک غرب رفتم ولی متاسفانه از ورودم ممانعت بعمل امد۰ باسپاس و ارزوی ایران ازاد۰