پاسداشت ثبت جهانی جشن سده به کوشش هفته‌نامه‌ی امرداد و پژوهشکده‌ی تاریخ پژوهشگاه علوم انسانی و با همکاری خانه‌ی اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد.
دکتر الهام ملک‌زاده هموند هیات علمی پژوهشکده‌ی تاریخ پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، در آغاز سخنانش با اشاره به اینکه جهانی شدن جشن سده برای هر ایرانی و تاجیکی بی‌گمان افتخارآمیز و غرورآفرین است گفت: من هم به‌مانند همه ایرانیان چنین تجربه‌ی زیبایی را که با کوشش سپاهیان فرهنگی ایران به بار نشست و امروز فرصت دیدار با یکی از این بزرگواران را دارم، از بُن جان خرسند و مفتخر شدم. شنیدن این خبر و احساس وظیفه برای نشان دادن جایگاه این پدیده در شرایطی که جز خبر جنگ و دشمنی و سیاهی و آتش در روزگار کنونی چیزی به گوش نمی‌رسد، موجب شد تا با مهندس سلامتی برای برپایی برنامه‌ای که اینک پیشکش می‌شود، گفت‌وگویی داشته باشم. از دل جشن آتش با آرمان نشان دادن گرمای زندگی‌بخش آن، برخلاف آن‌چه که در زمانه‌ی کنونی رخ می‌دهد، سردبیر هفته‌نامه‌ی امرداد و همکاران گرامی‌شان، چنین پاسداشتی را با اجزای مختلف زندگی‌بخش چون آگاهی‌بخشی، شادی، سرود، نیایش و همدلی آحاد شرکت‌کنندگان را در کنار هم رقم زدند که اینک در پیشگاه شما هستیم. امیدوارم که افزون‌بر اثربخشی این برنامه، ساعاتی خوش در کنار هم داشته باشیم.
وی در ادامه افزود: ایرانیان باستان، جشن‌های پرشماری در درازای سال برگزار می‌کردند که فقط راهی برای شادی و سرخوشی نبود بلکه پشت هر یک، فلسفه‌ای ژرف وجود داشت که آرمانی مهم را پیگیری می‌کرد. مانند جشن سده که روز کشف آتش از سوی بشر است. آتش به‌عنوان نماد (:مظهر) گرما و نور در زندگی از سوی ایرانیان ارجمند بود و ابزاری برای مبارزه با اهریمن و تاریکی‌ها شناخته می‌شد. در تقویم کهن ایرانی افزون‌بر بر ماه‌ها، هر روز، نام ویژه‌ی خود را داشت. مانند دهم بهمن ماه که مردم با روشن کردن آتش بر بام‌ها یا کوهستان‌ها، گرمی و شکوه آن را در برابر سردی و نفوذ اهریمن جشن می‌گرفتند و موسوم به جشن آتش، یا جشن سده است. این جشن از چند سویه درخور توجه است. رویکرد تاریخی، رویکرد دینی، رویکرد اساتیری و رویکردهای دیگر که برای درک بهتر این رویکردها لازم است در آبشخورهای (:منابع) گوناگون تاریخی، دینی و شاهنامه مصداق‌ها و شواهد بایسته را مورد پژوهش و بررسی قرار داد. برای نمونه برخی آثار تاریخی گفته‌اند در دهم بهمنماه بود که شمار انسان‌های روی زمین به ۱۰۰ رسید. یا جشن سده به خاطر رسیدن صدمین روز زمستان است. یا از ده بهمن تا نوروز و آغاز بهار که 50 روز باقی است چون آتش کشف شد و شب‌ها هم مانند روز، گرم و روشن بود، پس جمع شب‌ها و روزهای باقی مانده صد می‌شد و در نتیجه دهم بهمن را با نام سده جشن می‌گرفتند. برخی دیگر معتقدند جشن سده، هیچ پیوندی با عدد ۱۰۰ ندارد. بلکه واژه «سَدَه» در زبان اوستایی به معنای طلوع کردن و برآمدن است و پیوندی میان واژه سد که شکل عربی آن «صد» است با «سده» که شکل عربی آن «سذق» است، وجود ندارد.
وی گفت: نکته مهم اینکه برپایه‌ی گزارش‌های تاریخ‌نویسان، جشن سده گروهی و در جایی خارج از محل زندگی افراد همراه با برپایی آتش برگزار می‌شد. به جز روایتی که فردوسی از آداب این جشن به دست داده، آگاهی‌های چندانی از برگزاری جشن سده به روزگار ساسانی و پیش از اسلام نیست. این جشن پس از ورود اسلام همچنان پابرجا بود و تاریخ‌نگارانی مانند بیرونی، بیهقی، گردیزی و مسکویه شکوه این جشن را یادآور شده‌اند. از شیوه‌ی برپایی جشن سده در دوران حکومت‌های غزنوی، سلجوقی، خوارزمشاهی، آل‌زیار تا دوران مغول مطالبی وجود دارد، هرچند که سخنی از عامه مردم نیست و بیش‌تر آداب جشن در میان درباریان آمده است.
در کرمان، برگزاری جشن سده با حضور همه مردم از مسلمان، زرتشتی و مسیحی با شکوهی زیاد برگزار می‌شود. در یزد افزون‌بر توجه ویژه به برگزاری جشن سده، پس از پایان جشن، برخی از کشاورزان از خاکستر آتشی که برپا شده، روی کشتزارهای خود می‌پاشند و بر این باورند که این کار باعث رونق فراورده‌هایشان خواهد شد. جالب آنکه افزون بر حوزه فرهنگی زرتشتیان، در میان منطقه‌های روستایی خراسان نیز این جشن گرامی داشته می‌شود که ریشه در همان فرهنگ کشاورزی و اهمیت گرمای زمین و امید به رشد کشت‌و‌کار دارد.
ملک‌زاده با یادآوری اینکه پس از سال ۱۳۹۲ ، برگزاری جشن سده با پشتیبانی دولت در برخی از جاهای کشور رونق گرفت، گفت: این جشن در سال 2017 نیز به عنوان جشن رسمی در تقویم تاجیکستان به رسمیت شناخته شد و روز 30 ژانویه برابر با 10 بهمن به بزرگداشت این روز ویژه شد که مانند جشن نوروز و مهرگان، از جشن‌های مهم مردم تاجیکستان است و مردم با اجرای برنامه‌های گوناگون فرهنگی، هنری، جشن و پایکوبی در آن شرکت می‌کنند.
هموند علمی پژوهشکده‌ی تاریخ پژوهشگاه علوم انسانی ادامه داد: جشن سده به شماره ۲۰۶۷ در ۲۹ بهمنماه ۱۳۹۸ در فهرست ملی ایران ثبت شد. وزیر وقت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی در بخشنامه‌ای دستور پاسداشت و زنده کردن این کهن آیین را به استانداران ابلاغ کرد. در سال 1399 پرونده جشن سده در فهرست رزرو یونسکو قرار گرفت و سرانجام در هجدهمین نشست کمیته بین‌دولتی پاسداری از میراث‌فرهنگی ناملموس که از ۱۳ تا ۱۸ آذر ۱۴۰۲ در شهر کاسان جمهوری بوتسوانا برگزار شد، به فهرست آثار میراث فرهنگی ناملموسِ جهانی پیوست.
وی افزود: جشن سده یکی از کهن‌ترین میراث نیاکانمان، وظیفه‌ی بزرگی را بر دوش ما گذاشته است. حفظ، توسعه، تبلیغ و ترویج جشن با زنده نگه‌داشتن آیین‌ها و مناسک باستانی آن هرچند به‌گونه‌ی نمادین، می‌تواند موجب ماندگاری آن برای آیندگان باشد. این آیین همچنین دارای توانمندی اقتصادی اثرگذار در توسعه صنعت گردشگری و جذب گردشگر را دارد. چراکه دل‌بستگان تاریخ ایران و حوزه فرهنگی ایران افزون بر اشتیاق حضور در این جشن، رونق اقتصادی و سرازیر شدن درآمدهای برآمده از اقامت در ایران را موجب خواهند شد. از رهگذر این منافع اقتصادی، ایجاد فضای ماندگاری این میراث معنوی، قابلیت توسعه همدلی‌های قومی در پرتو افزایش همکاری میان ایرانیان، تاجیکان و اساسا اقوام ساکن در جغرافیای فرهنگی ایران زمین را در پی خواهد داشت که در این بزنگاه تاریخی و با آرمان دور شدن از تنش‌ها و دشمنی‌ها، از جشن سده به عنوان یک سرمایه مهم اجتماعی، فرصت گسترش روحیه همزیستی در پناه آشتی‌جویی میان اقوام و همبستگی و وحدت منطقه‌ای می‌توان بهره برد.
الهام ملک‌زاده گفت: به راستی در روزگار ما از جهانی شدن میراث باستانی جشن سده که برآمده از نمادی هویتی و فرهنگی از نیاکان ایرانیان است، به عنوان ابزار گفت‌وگویی جهانی در راستای دیپلماسی فرهنگی به عنوان نماد روح ایران و ایرانی در میان نسل‌های امروزی می‌توان بهره برد. در شرایطی که منازعات قدرت در سراسر جهان و از جمله خاورمیانه، در تخریب و تحمیق اقوام تلاش می‌کنند، جشن سده می‌تواند سپر فرهنگی ارجمندی برای رویارویی با این دشمنی‌ها باشد که القاکننده خشونت و نامهربانی در این سرزمین هستند. در حالی‌که با پیشینه‌ای فراتر از هزاره، روح و جان ایرانیان با فرهنگ شادی، آشتی، زایندگی، تولید، مهربانی، همبستگی و گرمابخشی به زندگی درآمیخته است. فرهنگی که حتی در آیین‌های خود در قواره جهانی نیز به گروه و اقلیت خاصی اعم از قومی و دینی تعلق ندارد. این جشن با حضور همه ایرانیان زرتشتی، مسلمان، کلیمی و مسیحی و اینک در سطحی جهانی متعلق به جامعه بشری می‌تواند برگزار شود.
ملک‌زاده جشن سده را جشن امیدواری و داشتن انگیزه دانست و افزود: سده کیمیای جوامع امروزی است، با پیوند شادی و امیدواری که انگیزه تلاش و تکاپوی زندگی بهتر را به ارمغان می‌آورد و افزون‌بر ادای وظیفه حفظ ماندگاری این میراث، رونق اقتصادی ناشی از حضور گردشگرانی که برای دیدن و آشنایی بیش‌تر با جشن سده از ایران و مراکز گوناگونی که آن را برگزار می‌کنند. می‌توان چشم‌براه بهره‌مندی‌‌های پرسود اقتصادی در کنار تحقق ماندگاری و حفظ این میراث برای نسل‌های آینده بود. تلفیق وجه اجتماعی و فرهنگی ثبت جهانی جشن سده با وجه اقتصادی آن حتی مشوقی برای شناسایی و معرفی سایر عناصر فرهنگی ایرانی در قواره‌ی میراث جهانی و ثبت در یونسکو است که از سوی مسوولان و متخصصان امر می‌تواند پیگیری شود.
وی در پایان گفت: شاید تنها به عنوان خاستگاه این میراث، مردم ایران و تاجیکستان، افتخار داشتن این میراث که در زمره‌ی مواریث زنده‌ی بشری است، را دارند. اینک تداوم زنده نگه‌داشتن جشن سده و شناساندن آن به جهان و جهانیان، با آرمان حفاظت از فراموشی و مهجوریت این میراث جهانی را بر دوش دارند تا نقش ارزشمند فرهنگ ایرانی را در تاریخ و تمدن بشری نشان دهند. به عنوان گفته‌ی پایانی باید یادآور شوم مفهوم و ماهیت جشن سده، بازگویی تاریخ و باورهای مردمان ایران باستان از فلسفه‌ی زندگی است. جشنی که در آن همه دست در دست هم، از گردآوری هیزم گرفته تا تدارکات گوناگون، مراسمی را برگزار می‌کنند که نماد همدلی، همراهی و همکاری گروهی است، در روزگاری که در هیچ نقطه‌ای از جهان اثری از کار گروهی یا تیم ورکینگ معنی نداشت. جشن سده فرصتی ارزشمند برای شناخت دین زرتشت و آداب وآیین‌های زرتشتیان به عنوان یکی از نخستین ادیان توحیدی زنده از دوران باستان است و سرانجام جشن سده، جشن نور، آتش و زندگی است که پایه‌ی ارجمندی و جایگاه زندگی انسانی است.
آیین پاسداشت ثبت جهانی جشن سده، دوشنبه، دوم بهمنماه 1402 از ساعت 17 تا 20 در تالار فردوسی خانه‌ی اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد.
دکتر الهام ملک‌زاده، هموند هیات علمی پژوهشکده‌ی تاریخ پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی؛ موبد دکتر اردشیر خورشیدیان، فرنشین پیشین انجمن موبدان؛ دکتر علیرضا حسن‌زاده، مدیر پژوهشکده‌ی مردم‌شناسی پژوهشگاه میراث فرهنگی و مسوول پرونده‌ی ثبت جهانی جشن سده؛ دکتر صفورا برومند، هموند هیات علمی پژوهشکده‌ی تاریخ پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی؛ دکتر اسفندیار اختیاری نماینده‌ی زرتشتیان در مجلس و مهندس بابک سلامتی سردبیر و مدیرمسوول هفته‌نامه‌ی امرداد، سخنرانان این آیین پاسداشت بودند.
گزارش تصویری پاسداشت ثبت جهانی جشن سده
صفورا برومند، هموند هیات علمی پژوهشکده‌ی تاریخ پژوهشگاه علوم انسانی: باید جشن سده را به جهان شناساند
سردبیر هفته‌نامه‌ی امرداد در پاسداشت ثبت جهانی جشن سده: ایران خاستگاه تمدن جهانی است
موبد اردشیر خورشیدیان در پاسداشت ثبت جهانی جشن سده: آتش، نماد راستی است
یک پاسخ
سپاس از دکتر ملک زاده – جالب بود