در فرهنگ ایران باستان، آب سرچشمهی پاکی، آبادنی و شادمانی است. ارجنهادن به آب در نزد ایرانیان آنچنان زبانزد جهانیان بوده است که گاهنگارانی چون هرودت (گاهنگار سدهی 5 پیش از میلاد) یادآور میشود: «ایرانیان در رود بول نمیکنند و در آن تف نمیکنند و دستهای آلودهی خود را در آن نمیشویند. همچنین نمیتوانند ببینند که کسی آن را بیالاید. آری آنها رودها را محترم میدارند».
همچنین استرابون (جغرافینویس یونانی سدهی نخست پیش از میلاد) مینویسد: «ایرانیان در آبِ روان آبتنی نمیکنند و در آن لاشه و مردار نمیافکنند و به هیچروی آلودن آن را روا نمیدارند» (پورداود، 1380: 66).
هدر نرفتن آب هم در میان ایرانیان باستان ارزشمند بوده است. بهگونهای که با کندن قناتها به این مهم دست مییافتند. این کاریزها آب را از پای کوهها به زمینهایی در چند ده کیلومتری میرسانند. این راهروها، آب پُرارزش را از گزند تبخیر یا فرورفتن در زمین نگاه میدارند. نگهداری و بازیابی این قناتها، نیازمند کارشناسان کارآزموده است. زندگی مردمان در ایران باستان به پاکی و روانبودن آب در این قناتها وابسته بود. لایروبی این قناتها هم بسیار ارزشمند که کارشناسان ویژهی خود را داشت. در ایران باستان برای لایروبی طبیعی این قناتها از سگآبی بهره میبردند. تا آن اندازه جان این سگهای آبی ارزشمند بوده است که در وندیداد میخوانیم:
«کسی که سگ آبی را بکشد، چنان خشکسالی پدید میآورد که چراگاهها را میخشکاند و از آن پس آسایش و باروری و تندرستی و درمان و فراوانی و افزونی و رویش و بالیدن گندم و گیاه، از آن سرزمین و از آن کشتزارها دور میشود» (وندیداد، فرگرد سیزدهم، بخش دهم، بند52).
ایزدان نگاهبان آب، به نامهای آبان و اَرِدویسور آناهیتا یاد شده است که اَپامنَپات یا بُرزایزد از دیگر یاران این ایزدان هستند. چم اَپامنپات نبیرهی آبهاست. در پهلوی این ایزد را بُرز ایزد نیز مینامند. گاهی هم بهگونهی نپاتاَپام دیده میشود و بیشتر با صفتهای رَدِ بزرگوار، شهریار شیدور و تیزاسب همراه میآید. در وِدا (نامهی دینی هندوان) نیز اَپامنَپات خدای آبها است (دوستخواه،1389: 903).
آنچه در بالا آمده است بخشی از نوشتاریست با عنوان «آب و نگاهبانان مینوی آن» به قلم رستم شهریاری، که در تازهترین شمارهی امرداد چاپ شده است.
متن کامل این نوشتار را در رویهی پنجم (اندیشه) شمارهی 486 امرداد بخوانید.
«امرداد» شمارهی 486 از شنبه 2 تیرماه 1403 خورشیدی، در روزنامهفروشیها و نمایندگیهای امرداد در دسترس خوانندگان قرار گرفت.
خوانندگان میتوانند برای دسترسی به هفتهنامهی امرداد افزونبر نمایندگیها و روزنامهفروشیها از راههای زیر نیز بهره ببرند.
فروش اینترنتی فایل پیدیاف شمارهی 486 هفتهنامه امرداد
فروش اینترنتی نسخهی چاپی شمارهی 486 امرداد
اشتراک ایمیلی هفتهنامهی امرداد