بزرگ‌ترین و شگفت‌اَنگیزترین گنج‌خانه یا همان موزه‌ی منطقه‌ای جنوب خاور کشور، گنج‌خانه‌ی شهرستان زاهدان است. گنج‌خانه‌ای ناشناخته و بی‌همتا که انسان را به ژرفای تاریخ می‌برد.
به گزارش اَمرداد، سومین گنج‌خانه‌ی(:موزه) بزرگ و استاندارد کشور که آثار ارزشمندی را در زمینه‌ی باستان‌شناسی، زیست بوم‌شناسی و میراث فرهنگی در خود جای داده است، گنج‌خانه‌ی زاهدان است که در جنوب خاور(:شرق) کشور خودنمایی می‌کند. گنج‌خانه‌ی زاهدان در سال 1390 گشایش یافته است و پس از گنج‌خانه‌ی ایران باستان در تهران و گنج‌خانه‌ی آذربایجان در شهرستان تبریز، سومین گنج‌خانه‌ی استاندارد و مجهز کشور است که دارای بخش‌های گوناگون است.
گنج‌خانه‌ی زاهدان، تنها گنج‌خانه‌ای است که از همان زمان ورود به محوطه‌ی آن، انسان را به تاریخ باستانی و اُستوره‌های کهن ایرانی فرا می‌خواند و به اَندیشه وا می‌دارد. تندیس‌های براَفراشته‌ی سِپهبُد سورنا، گَرشاسب، پهلوان نامدار ایرانی و رستم دستان، قهرمان ملی ایرانیان، یعقوب لیث صفاری، بُنیادگذار زبان پارسی در دوره‌ی اسلامی و …، در همان آغاز ورود به محوطه و پیش از ورود به گنج‌خانه، با تو سخن می‌گویند. اُستوره‌های کهنی که از خُردسالی در دفتر وَرجاوَند شاهنامه‌ی فردوسی، همه‌ی فرزندان ایران با آن آشنا شده‌اند. و هم اینک بخشی از این دلاوران پاک و بی‌باک را در جلو چشم‌های خود می‌بینید.
سرزمین باستانی سیستان از دیر باز، گاهواره‌ی تمدن و فرهنگ ایرانی بوده است و پهلوانان و دلاوران فراوانی در این سرزمین زیسته و از خود یادگارهای ارزشمندی به جا گذاشته‌اند …
گنج‌خانه‌ی بزرگ منطقه‌ای جنوب خاور ایران در شهرستان زاهدان در سه اَشکوبه(:طبقه) و در سه بخش بُنیادینِ باستان‌شناسی، مردم‌شناسی و زیست بوم‌شناسی راه‌اندازی شده است و گُستردگی آن به 13000 هزار مترمربع می‌رسد. گنج‌خانه‌ی بزرگ زاهدان بر آن است تا با شناسایی(:معرفی) منطقه‌ی جنوب خاور ایران در بخش‌های گوناگون، تعریف کامل و فراگیری(:جامع) از منطقه ارایه دهد. پدیداری این گنج‌خانه در سنجش منطقه‌ای با نگرش به تاریخ و پیشینه‌ی کهن استان سیستان و بلوچستان برای شناسایی و نمایش آثار و بقایای تاریخی این سرزمین باستانی، اَمری بایسته(:ضروری) به شمار می‌آمده و از همین روی بوده که این گنج خانه برپا شده است.
گنج‌خانه‌ی بزرگ زاهدان با شناسایی آثار فرهنگی و داده‌هایی(:اطلاعاتی) که دست‌آورد کاوش‌های باستان‌شناسی در شهر سوخته سیستان، اِسپیدژ بلوچستان، شهداد و جیرفت کرمان و همچنین صحنه‌هایی از زندگی روزانه‌ی باشَندگان(:ساکنان) منطقه و فرهنگ و شناسایی نمونه‌های جانوری بومی سه بخش سیستان و بلوچستان، خراسان جنوبی و کرمان با نگرش به تاریخ، پیشینه، آب و هوا(:اقلیم)، موقعیت جغرافیایی، فرهنگ و هنر این منطقه‌ها است، می‌پردازد. بخش‌های جانبی گنج‌خانه در برگیرنده‌ی آکواریوم، شیب راه (:رَمپ)، کتابخانه، واحد اسناد و مدارک، سالن نمایش، تالار پژوهش برای فعالیت‌های پژوهشی و بررسی علمی، تالار رایانه، کارگاه‌های آموزشی، فنی، اتاق ساخت نمونک(:مولاژ)، اتاق مرمت اشیاء، مخزن، کارگاه عکاسی، سالن هَمایش‌ها (اجتماعات)، کلاس‌های آموزشی، فضاهای اداری و صحنه‌ی نمایش روباز(:سِن) با گنجایش 150 تَن (:نفر) است.
گنج‌خانه‌ی بزرگ زاهدان را باید گنج‌خانه‌ای کامل از فرهنگ و هنرهای سنتی(صنایع دستی) منطقه نیز دانست که در آن با تابلوهای نقاشی در اندازه‌ی بزرگ به شناسایی هنرهایی همانند خامه‌دوزی، سوزن‌دوزی، پریواردوزی، سکه‌دوزی، گلیم‌بافی و … می‌پردازد. همچنین چندین تابلو نقاشی از اُستوره‌های کهن ایرانی همانند رزم رستم و اَشکَبوس، رزم بانو گُشنسب و سهراب و رستم و سهراب اثر برجسته‌ی حسین قوللر آقاسی در دوره‌ی قاجار خودنمایی می‌کند.
اما دو اثر فرهنگی ارزنده و جهانی در این گنج خانه از شگفت‌اَنگیزترین شهر جهان باستان یعنی شهر جهانی سوخته از ارزش بسیار ویژه‌ای برخوردار است. 1 – قدیمی‌ترین کارد پزشکی (:جراحی) جمجمه : در یک گورسپاری دسته جمعی که وابسته به 4800 سال پیش است و در میان بقایای اسکلت‌های 13 فرد به گور سپرده شده، جمجمه جوانی پیدا شده است که بخش راست آن دارای یک بریدگی ژرف مثلث شکل است که بر پایه ی پژوهش‌ها و بررسی‌های باستان شناسی و مردم‌شناسی، نتیجه‌ی انجام یک عمل کارد پزشکی برای درمان بیماری «هیدروسفالی» بر روی این جمجمه بوده است. این جمجمه وابسته به دختری 12 تا 13 ساله است که به بیماری «هیدرو سفالی» دچار بوده است و در پیرامون سال‌های 2800 پیش از میلاد، پزشکان شهر سوخته بیماری وی را تشخیص داده و با انجام یک عمل کارد پزشکی و سوراخ کردن جمجمه او را درمان کرده اند.
2 – کهن‌ترین پویانمایی (:انیمیشن) یا نقاشی متحرک جهان : یکی از اشیای بی‌همتای شهر سوخته، جام پایه‌دار نقش‌دار است. نشان دادن جانوران در صحنه‌های گوناگون در همه ی محوطه های پیش از تاریخ اَمری رایج بوده است. اما تفاوت این جام با آوَندهای (:ظروف) همانند خود در آن است که هنرمند شهر سوخته در نقاشی این آوَند کوچک سفالی، کوشیده است تا معنا و مفهوم حرکت و جا به جایی را در پنج مرحله ی گوناگون نشان دهد. در این صحنه، بزی را نشان داده اند که با آرمان(:هدف) جای دادن یک بوته گیاهی، خود را به آن رسانده و با بالا رفتن از این بوته از آن خوراک می خورد. این کار شاید نخستین کوشش انسان باشَنده فلات ایران در نشان دادن حرکت یا به تعریف امروزی پویانمایی باشد.
در پایان به شناسایی سِپهبُد سورنا می پردازیم: یکی از سرداران بزرگ و نامدار سیستانی و نیز یکی از هفت خاندان ایرانی در زمان اَشکانیان و هم دوره‌ی اَرشَک سیزدهم (اُرد یکم) است که از دید نژاد، نامداری و دارایی پس از شاه، جایگاه نخست را داشت و به انگیزه ی نجابت خانوادگی در روز تاج گذاری پادشاه حق داشت که کمربند شاهی را به کمر ببندد. سورنا فرمانده نخستین سپاه ایران با رومیان بود که برای بار نخست، رومیان را با شکست سخت و تاریخی رو به رو کرد و برکراسوس، سردار رومی چیرگی یافت. سورنا، اُرد پادشاه را به تخت نشاند و شهر سلوکیه را گرفت.
گنج‌خانه‌ی بزرگ زاهدان در بلوار مطهری جای گرفته است. از هم اینک می‌توانید برای جشن جهانی نوروز برنامه‌ریزی کنید و تعطیلات را به بزرگ‌ترین و ارزشمندترین گنج خانه‌ی کشور بروید. یادتان باشد برای بازدید علمی از گنج‌خانه‌ی زاهدان بیش از سه ساعت، زمان نیاز دارید. دیدن گنج‌خانه‌ی بزرگ زاهدان در هرفصل از سال، زیبایی ویژه‌ی خود را دارد. پس آن را از دست ندهید.
در زیر نگاره‌هایی که به تازگی گرفته شده است را ببینید:
ورودی موزه زاهدان، بزرگ ترین موزه منطقه ای جنوب شرق کشور.
قدیمی ترین جراحی جمجمه. دختر نوجوان، 4800 سال پیش، شهر سوخته
نقاشی رستم و سهراب، اثر حسین قوللر آقاسی 1321 قمری.
لیوان های گلابی شکل، شهرسوخته، پنج هزار سال پیش
تندیس های بخش مردم شناسی و آیین های بومی
خمره سفالی، اشکانی، ایرانشهر
وزنه سنگی، جیرفت کرمان، هزاره سوم پیش از میلاد
شانه چوبی. شهرسوخته، هزاره سوم پیش از میلاد
مهره های لاجورد و عقیق. شهرسوخته، هزاره سوم پیش از میلاد
سالن مجهز آثار پیش از تاریخ
برگی از بوستان سعدی، سده 11 قمری، امانت از موزه رضا عباسی.
ظرف سفالی لوله دار، اسپیدژ، بلوچستان، پنج هزار سال پیش
ظرف سفالی درب دار، دوره سلجوقی
سنگ نگاره با نقش حیوان، خاش، بلوچستان، پیش از تاریخ
ظرف سنگی. جیرفت کرمان، هزاره سوم پیش از میلاد
سردوک سنگی. شهداد کرمان، هزاره سوم پیش از میلاد
کهن ترین انیمیشن جهان، شهر سوخته
تپانچه از جنس آهن و چوب، دوره قاجار
سنگ ساب. دهانه غلامان، زَهک – زابل. دوره هخامنشی
پیکرک سفالی حیوانی، شهرسوخته، هزاره سوم پیش از میلاد
اشیای استخوانی، شهرسوخته، هزاره سوم پیش از میلاد
تندیس سپهبد سورنا از جنس مس در ورودی موزه خودنمایی می کند
شمشیر از جنس مفرغ، چهار هزار سال پیش، سیستان
نمونه بازسازی شده یکی از تدفین ها در شهر سوخته
فرتور از سیاوش آریا است.
6744
