خبر درگذشت اسکندر فیروز، طبیعت‌شناس نامدار ایرانی، اندوه دیگری است که در میان خبرهای ناگوار این روزها، شنیده شد. فیروز سالیان پربار زندگی خود را در راه نگاهبانی از زیست‌بوم ایران گذراند و در شناساندن و توجه‌دادن به تالاب‌های ایران، کوشش‌های خستگی‌ناپذیری انجام داد. او بود که تالاب‌ها را سرمایه‌ای ملی دانست و همگان را از ارزش بی‌مانند آن‌ها آگاه کرد. بی‌گمان کوشش‌های پیوسته و دلسوزانه‌ی اسکندر فیروز از یاد آن‌هایی که ارزش میراث طبیعی و زیست‌بومی ایران را می‌شناسند، نخواهد رفت.
در سال‌هایی که در هیچ دانشگاه ایران سخنی از زیست‌بوم به میان نمی‌آمد و کسی دانشی در این‌باره نمی‌آموخت، فیروز کوشش‌های خود را آغاز کرد. پی‌گیری‌های او سرانجام در سال 1353 خورشیدی به تصویب یکی از مهم‌ترین قانون‌های زیست‌بوم ایران انجامید. این قانون، نگهبانی، بهبود و به‌سازی زیست‌بوم و جلوگیری از هرگونه آلودگی و کارهای ویران‌گر را بردوش «سازمان حفاظت محیط زیست» می‌گذاشت. همین سازمان حفاظت محیط زیست نیز با کوشش‌های اسکندر فیروز بنیان گذاشته شد. او زمانی که فرنشینی «سازمان شکاربانی و نظارت بر صید» را بردوش داشت (دهه‌ی چهل خورشیدی)، کوشید که دامنه‌ی کارهای این سازمان را افزون‌تر کند و با دگرگون کردن آن به نام «سازمان حفاظت محیط زیست»، نقشی بنیادی‌تر و کارآمدتر به آن ببخشد. از همین‌روست که فیروز را «پدر سازمان محیط زیست ایران» می‌نامند و بدین‌سان ارج‌گزار خدمات گرانبهای او می‌شوند. گفتنی است که در آن زمان، تنها هفت کشور جهان سازمانی دولتی برای نگاهبانی از زیست‌بوم داشتند.
اسکندر فیروز از خاندانی نامور برخاسته بود. عباس‌میرزا نایب‌السلطنه، فرزند فتح‌علی‌شاه قاجار، نیای بزرگ او بود. پدرش دانش‌آموخته‌ی یکی از آموزشکده‌های نظامی روسیه بود و مادرش از یکی از خاندان‌های بازرگان و سرشناس شیراز برخاسته بود. فیروز داماد حسین علاء، نخست‌وزیر پیشین ایران، بود. اما ناموری او به نژادش و پیوستگی‌اش به سیاست‌ورزان نبود؛ به دلبستگی‌اش به ایران بود و کوشش‌های بی‌دریغ‌اش برای نگاهبانی از زیست‌بوم سرزمین‌اش.
فیروز در میانه‌ی سال‌های سال‌های 1350 تا 1357 خورشیدی، زمانی که دبیرکل «موسسه‌ی گیاه‌شناسی ایران» بود، گام‌های بنیادی برای این دانش نوبنیاد برداشت و زمینه‌ای برای شناسایی و پژوهش درباره‌ی گیاهان ایران فراهم کرد. در شناخت و پژوهش درباره‌ی حیات وحش ایران نیز کارهای فیروز درخور یادآوری است. کتاب «حیات‌وحش ایران؛ مهره‌داران» (1387- مرکز نشر دانشگاهی) او نمونه‌ای از آن تلاش‌هاست. این کتاب از چنان ارزش علمی‌ای برخوردار است که برگزیده‌ی جایزه علم مهرگان شد.
فیروز همه‌ی آن‌چه را که در سال‌های خدمت‌اش انجام داده بود، در کتابی به نام «دو دهه تلاش برای حفظ طبیعت و محیط زیست ایران» (1392- نشر روشن) چاپ کرد تا بدین‌گونه ثمره‌ی کوشش‌هایش را در اختیار مردم ایران بگذارد.
در سال 1351 خورشیدی (1972 میلادی)، زمانی که او جانشین رییس نخستین کنفرانس جهانی محیط زیست در استکهلم سوئد بود، مردم جهان را از بهره‌گیری بی‌رویه‌ی منابع زیست‌بومی هشدار داد و گفت: «اگر جهانیان با همین روش به مصرف منابع ادامه دهند، دیری نخواهد گذشت که دیگر کره‌ی زمین نیازهای آنان نمی‌تواند برآورده کند»؛ سخن بیدارگرانه‌ای که در آن زمان بدان نگریسته نشد اما اکنون که جهان با بحران‌های دهشتناک زیست‌بومی دست به‌گریبان است، معنای آن را درک می‌کنند.
خدماتی که اسکندر فیروز برای زیست‌بوم ایران انجام داد، کارنامه‌ای گرانسنگ است که بی‌گمان باید سرمشق ما و آیندگان برای نگاهبانی از زیست‌بوم ایران باشد. او عاشقانه ایران و زیست‌بوم‌اش را دوست داشت.
یادش گرامی و روانش شاد
یک پاسخ
روحشان شاد.