امروز آذر ایزد و اردیبهشت‌ماه از سال 3758 زرتشتی، دوشنبه هشتم اردیبهشت‌ماه 1399 خورشیدی، 27 آوریل 2020 میلادی
ترس از خورشیدگرفتگی در 28 آوریل سال 585 پیش از میلاد سبب از هم‌گسیختگی جنگ ایرانیان ماد با قشون لیدی (در آناتولی غربی ــ آسیای صغیر) شد.
مادهای آریایی پس از کوچیدن به فلات ایران در منطقه‌ای كه از ری (تهران) آغاز و غرب فلات از جمله همه آذربایجان و كردستان امروز را شامل می‌شود ساکن شدند.
سپس مادها به پایتختی همدان (هكمتان ــ اكباتان) دولتی بنیاد كردند تا یکپارچه در برابر همسایگان غربی خود كه از پراكندگی آنان نادرست بهره می‌بردند و به همراه تازش نظامی، به گردآوری اسیر می‌پرداختند كه در جهان باستان گونه‌ایی از ثروت‌اندوزی و بن‌مایه‌ی فرآوری بشمار می‌رفت، رویارویی كنند. آنان پیروزمندانه دولت آشور را كه بیش از دیگران اسیر گرفته بود نابود ساختند.
در آن زمان بزرگترین دولت پارس‌ها (هم تبار مادها) به نام كیانیان در سیستان، كرمان و آریا فعالیت داشت و پارس‌های جنوبی (منطقه فارس کنونی) هم كه از هیچ سو تهدید نمی‌شدند دولت دیگری داشتند كه كوروش بزرگ ربع قرن پس از جنگ ماد و لیدی، از همبستگی اقوام ایرانی دولت یکپارچه‌ی ایران را به وجود آورد كه از نگاه تمدن و توان و پیشرفت در جهان سرآمد بود.
ای خرامنده سرو تابان ماه
روز آذر می چو آذر خواه
«آذر» در اوستا «آترَ»، نهمین روز از هر ماه سی روزه و نهمین ماه در سالنمای زرتشتی به این نام است. آذر ایزد نگاهبان آتش و فروزه‌ی اهورامزدا است از این رو گاه او را در شمار امشاسپندان آورده‌اند. آذر به چم آتش و گرما و نیروی داخلی برای جنبش و حرکت است. ایزد آذر از بزرگترین ایزدان دین زرتشتی است و آن نگهبان آتش است. آذر از آفریده‌های بزرگ اهورامزد است. زرتشتیان، در تاریخ خود «آتش» را به مانند پرچم سپندینه می‌دانند و آذر ایزدی است نگهبان این نماد پایداری و استواری دین زرتشتی. آتش یکی از آخشیج‌های چهارگانه طبیعت است که ایرانیان همواره آن‌را پاس می‌داشته‌اند. جه نیکوست در این روز آتش نیایش خواندن و نیایش به درگاه اهورامزدا.
در فرهنگ ایران، آتش یکی از پدیده‌های طبیعی با ارزش است چون گرمای زندگی را در کالبد دیگر پدیده‌های هستی جاری می‌سازد و با نور خود که نشانی از آذر اهورایی است جان و دل یاران اهورامزدا را روشنایی می‌بخشد پس سوی پرستش اهورامزدا است. هر زرتشتی برای نیایش باید رو به سوی روشنایی و پشت بر تاریکی کند. آتش پرستاران در آتشکده از آن پرستاری می‌کنند. جشن آذرگان از جشن‌های ویژه آتش در فرهنگ ایران است.
سروده‌ی مسعود سعد سلمان، بر پایه‌ی کتاب بندهش
ای خرامنده سرو تابان ماه
روز آذر می چو آذر خواه
شادمان کن مرا به می که جهان
شادمان شد به فر دولت شاه
اندرزنامه آذرباد مهراسپندان (موبد موبدان در روزگار شاپور دوم)
به راه شو و نان مپز چه گناه گران است
اندرزنامه آذرباد مهر اسپندان در سروده‌ی استاد ملک‌الشعرای بهار:
به (آذر) مپز نان، که دارد گناه / بدین روز، نیک است رفتن به راه
یادروز هشتم اردیبهشت‌ماه:
– هشتم ارديبهشت‌ماه 1333 كه هشتمين روز كنگره ده روزه بين المللي بوعلی سينا بود، از مجسمه اين دانشمند بزرگ ايران در شهر همدان (هکمتانا ـ اکباتان و نخستین پایتخت ایران) پرده‌برداری شد.
