کاروانسرای تاریخی قلعه خرگوشی عقدای اردکان، اثر بی‌مانند و برجای مانده از عصر صفوی است که در سوم اسفندماه ۱۳۷۷ خورشیدی، به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این یادمان تاریخی 450 ساله این روزها به شوند بی‌مهری و بی‌توجهی روبه ویرانی نهاده و حال و روز خوبی ندارد. این سازه‌ی تاریخی که از جاذبه‌های گردشگری عقدا است برای ماندگاری نیازمند توجه بیشتر است.
دکتر محسن میرجانی، باستان‌شناس و فرنشین (:رییس) اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری اردکان در گفت‌وگو با ایسنا با اشاره به اهمیت این سازه‌ی تاریخی، گفت: «کاروانسرای شگفت‌انگیز قلعه خرگوشی که بنای استوار و سنگی‌اش را باید در نزدیکی باتلاق گاوخونی مشاهده کرد، مکانی در میانه‌ی جاده قدیمی یزد-اصفهان است که تا شهر عقدا نزدیک‌به ۶۰ کیلومتر فاصله دارد».
وی در ادامه افزود: «کاروانسرای قلعه خرگوشی یکی از مهم‌ترین کاروانسراهای دوره‌ی صفوی است که بنای آن را به زمان حکومت شاه‌عباس صفوی به تاریخ ۱۰۲۳ هجری قمری بازمی‌گردد و در واقع، این کاروانسرا، یکی از همان ۹۹۹ کاروانسرایی است که به دستور شاه‌عباس در مسیرهای اصلی آن زمان ساخته شده است».
این باستان‌شناس در دنباله گفت: «تمام این بنای ۸۰×۸۰ متری از سنگ گرانیت و آجر ساخته شده است، حتی صفه‌ها، حجره‌هاه و اصطبل بنا هم سنگی هستند و این شاید مهم‌ترین دلیل استوار ماندن قلعه خرگوشی تا به امروز باشد. در بیابان های این منطقه، معادن گرانیت زیادی وجود دارد و کارگران عصر صفوی، وقتی کاروانسرای قلعه خرگوشی را می‌ساختند از گرانیت‌های کوه‌های اطراف استفاده کردند».
فرنشین پیشین پایگاه پژوهشی میراث فرهنگی اردکان با اشاره به اینکه شیوه‌ی معماری این بنا چهاردیواری است و از ویژگی‌های منحصربفردی همچون تزیینات بدیع آجر کاری شامل، کاربندی، رسمی‌بندی، گره‌چینی‌آجری، اِزاره‌چینی‌خفته و راسته برخوردار است، یادآور شد: «محراب این بنا با تزیینات مقرنس‌کاری گچی و قاب‌بندی آن پلاک‌های سنگ‌آهکی تراشیده شده دارای دو کتیبه سنگ‌آهن تراش‌خورده حاوی اطلاعات اثر، شامل بانی و تاریخ ساخت آن است».
میرجانی با اشاره به اینکه دیواره‌ی روی پشت بام کاروانسرا، دو متر عرض دارد و سر در آن دو طبقه و طبقه دوم شاه‌نشین است، گفت: «اگر پا به داخل رباط بگذارید، می‌توانید ۱۸ صفه را ببینید که صفه بزرگ‌تر و صفه دیگری که در قسمت جنوبی قرار دارد، دارای محراب و نمازگاه هستند و در چهار گوشه رباط، چهار مدخل برای ورود به طویله دیده می‌شود و مخزن آب به صورت آب انبار در وسط رباط ساخته شده است».
فرنشین اداره میراث فرهنگی اردکان تاکید کرد: «شاید جالب‌ترین تزیین بنا که در نگاه اول نظر هر گردشگری را جلب کند، کتیبه‌ای است که بر سر در ورودی نصب شده و روی آن به خط «علی رضا عباسی» خطاط معروف عصر شاه‌عباس نوشته شده است که در مورد آن باید گفت که این کتیبه، بر روی ۱۵ قطعه سنگ سبز رنگ به طول هشت متر و عرض ۶۰ سانتی متر و در سه ضلع مدخل نصب شده است که به علت دستبرد سارقان تاریخ، این روزها به صورت مولانژ بازسازی و نصب شده است و البته اصل این سنگ‌نوشته‌ها در میراث‌فرهنگی استان یزد نگهداری می‌شود.»
این باستان‌شناس درباره‌ی مسیرهای دسترسی به این مکان تاریخی یادآور شد: «رسیدن به این کاروانسرای کویری، از شهر عقدا که در مسیر اردکان-نائین قرار دارد، جدا می‌شود و بعد از پشت سر گذاشتن روستاهای مزرعه‌نو، خلیل‌آباد و سروعلیا شما را به بیابان خرگوشی می‌رساند که البته باید مسافتی در حدود ۲۵ کیلومتری را در کویر طی کرد تا به این رباط رسید».
گفتنی است؛ به تازگی گروهی از مردم میراث‌دوست و پاسدار اماکن تاریخی شهرستان اردکان به صورت خودجوش و مردمی با تشکیل زنجیره‌ی انسانیِ حفاظت از این کاروانسرای تاریخی، بخشی از بافت این مجموعه‌ی بی‌مانند تاریخی را مرمت کردند.
2 پاسخ
با درود واقعیت این است که قلعه خرگوشی چند سال است که در تقسیمات سیاسی شهرستان اردکان قرار گرفته است. از قدیم ایام این کاروانسرا را در مسیر اصفهان به ندوشن و یزد می دانستند و منتسب به ندوشن بوده است. حتی آجرهایی که با کاروانسرا را ساختند در کوره های ندوشن پخته شده و با حیوان به محل کاروانسرا برده شده است. مسیر اصلی آن هم از روستای سورک است که با یک جاده خاکی به کاروانسرا می توان رسید. با عوض کردن اسم هویت تاریخی یک مکان عوض نمی شود. سوال اینجاست که ندوشن چه هیزم تری به امرداد و بابک سلامتی فروخته که واقعیتهای آن را وارونه جلوه می دهد.
نوشته خبری جالبی بود. دست شما تواناتر. چرا پیش از خرابی و از هم پاشیدگی این آثار تاریخی فکر و عمل نیکی انجام نمی دهند و وقتی که همه چیز به تاراج رفت و ویران شد یاد درست کردن آنها می افتند؟؟ که البته این مرمت ها کار بسیار نیکی است. دوم، عکس از خرابی ها گرفته شده است ولی از مولاژ کتیبه های باسازی شده که ذکرش در نوشتار رفته است و می گویند نصب گردیده است هیچ عکسی به عنوان سند ارائه نشده است که کمی عجیب است. معمولاً از نظر خبری هنگامی که از موضوع مهمی صحبت می شود و کاری انجام گرفته سند آن عکس است که در این نوشته عکس ها فقط از خرابی هاست. البته خود همین عکس ها نیز به عنوان مدرک ارزشمند است. پرسش دوم، با توجه به اینکه فاصله این قلعه تا ندوشن فقط 35 کیلومتر می شود چرا به نام قلعه خرگوشی عقدا نام برده می شود؟!! با درود فراوان