به یاری اهورامزدا
همازور خُرداد امشاسپند رَدِ سالان و ماهان و روزان و زمانان هومنشنیان مینو که مردم وَه اندر سال پِه فَرارونه و پِه فَراخه وه شَهَد زیوِستَن برای سال اشوئی اشایه رَد باد-اُش هَست اَندر گیتی آوِتَجای پاک یوژداسر کِش هیچ ریمَنَه دیو بدکاره اَوَر بُردن مَتوان باد
فزون توانا باشد خرداد امشاسپند، سرور سال‌ها و ماه‌ها و روزها و زمانهای روانان نیکومنش که مردم نیکوکار در سراسر سال در ارزانی و گشایش زندگی کنند و برای سال پرهیزگاری، سروری پارساست. او موکل است در گیتی بر آب روان پاک و پالودهای که هیچ بدکار بداندیش را توانایی آلوده ساختن آن نیست.
(خرده‌اوستا، همازور دهمان)
آنچه که در آغاز خواندیم بخشی از نیایش همازوردهمان از خرده‌اوستا در وصف خرداد امشاسپند است. قطعهای که به پیروی از دیگر بخش‌های اوستا و متون پهلوی خرداد را رد سال و جشنهای سالیانه یعنی گهنبار و در گیتی، نمایندهی آب روان و پاک میداند.
همازوردهمان از نیایشهاییست که در بسیاری از آیینهای زرتشتی از جمله گهنبار و جشنخوانی، در بخش پایانی آفرینگانخوانی خوانده می‌شود. نیایشی به زبان پازند و خط پارسی در خرده‌اوستا که برای پارسیزبانان امروز، با کمی دقت و توجه، قابل فهم است. در این نیایش با آموزههای نیک، به ویژه امشاسپندان و نیکیهای آنها، از جمله خرداد امشاسپند، امشاسپند کمال و رسایی، همازور میشویم.
در جایگاه آیینی چون نام روز خرداد با ماه خرداد برابر گردد، جشن خردادگان گیرند و از دیگر سو بر سفرههای آیینی، خرداد امشاسپند با نمود گیتوی آن، آب پاک، یادآور آموزههای اخلاقی خرداد می‌گردد. آموزههای اخلاقی که بازتاب آن را میتوان در اندرز گواه‌گیری، بسیار ژرفمندانه یافت:
داد و آیین خرداد امشاسپند، رسایی و آبادانی است. دل خود را شاد و تن خود را پاک دارید؛ زیرا پاکی تن جلوهای از اشویی روان است. ناسپاسی مکنید. اندوهگین مباشید. گیتی را به چشم نیک ببینید و از اهورامزدا خرسند و سپاسدار باشید. آبادی سازید و شادی افزایید. آب را که مایهی سرسبزی و آبادانی است پیوسته پاک داشته بیهوده از آن استفاده نکنید. (بخشی از اندرز گواه‌گیری)
در گام‌های عرفانی، خرداد، گام رسایی است. درجهای از خداگونگی که انسان در این گام، چون راهنمایی نیکو، به مانند آب پاک، رایزن و حلال دشواریهای دیگر انسانها می‌گردد و چنان که یک رایزن خردمند، آیینه‌وار سبب دور نمودن کاستی‌ها و رسایی دیگران می‌شود، آیینهی آب روان نیز سبب بالندگی گیاهان و مایهی زندگی و هستی و رسایی و آبادانی گیتی می‌شود.
همکاری خرداد با تشتر و باد و فروردین در تصویر اسطورهای این امشاسپند، آن هنگام که آب را به یاری باد جهت نبرد با اپوش پلید به تیرایزد میرساند، نمایان است. همراهی امشاسپندان خرداد و امرداد، همراهی رحمت و قدرت خداوندی، همراهی آب و گیاه سبز، همراهی آبادانی و دیرزیوی و همراهی رسایی و جاودانی است.
دستیابی انسان به رسایی در سایهی تلاش و گذر زمان، ارتباط خرداد و زمانان هومنشنیان مینو را نشان می‌دهد.
کمال آفرینش آفریدهای از آفریدگان اهورامزدا در هر چهرهی گهنبار در شش زمان از سال و دستیابی به دستآورد افزون در هر چهره و داشتن سالی سرشار از فراخی و برکت، ارتباط این امشاسپند و یائیریه هوشتی (ایزد جشنهای سالیانهی گهنبار) را بیانگر است.
و در چنین پیوندهای معنایی، روز خرداد از ماه فروردین، روز زایش خرد رسا، روز پیش‌برندگی و نگهداریِ (معنی واژه‌ی فروهر و فروردین) رسایی (معنی واژه‌ی خرداد) و روز رسایی و ظهور بزرگ پیامبر جهانیان، اشوزرتشت اسپنتمان است.
یشت چهارم اوستا، ویژهی امشاسپند خرداد یا همان هئوروتات اوستا است و در میان امشاسپندان، تنها از اردیبهشت و خرداد، یشتهایی به یادگار ماندهاند.
در پایان به فرخندگی جشن خردادگان، و به یادکرد بزرگداشت فردوسی که چندی از آن گذشته، سروده‌ای از حکیم طوس را پیشکش می‌نمایم که در آن امشاسپندان از جمله خرداد، با ترتیب آشنا و رایج خود در میان زرتشتیان که برگرفته از هفتن‌یشت است، سربرمی‌افرازند تا گواهی دگر بار باشند بر سرچشمه‌ی اوستایی برای بیشینه بخش‌های گنجینه‌ی ارزشمند شاهنامه:
که هرمز دهادت به دین پایگاه وُ بهمن نگهبان فرخ کلاه
همه ساله اردیبهشت هُژیر نگهبان شده بر هش و رای پیر
وُ شهریورت باد پیروزگر به نام بزرگی و فر و هنر
سپندارمذ پاسبان تو باد خرد جای روشنروان تو باد
ز خرداد باش از بر و بوم شاد تن چارپایانت [اَ]مرداد باد
دی و اورمزدت خجسته بواد در هر بدی بر تو بسته بواد
(شاهنامهی فردوسی، داستان بیژن و منیژه)
*نوشتار به قلم موبدیار پریا ماوندی، دانشجوی دکترای فرهنگ و زبان‌های باستانی، نقال و شاهنامه‌پژوه
منابع:
1- خرده‌اوستا. آذرگشسب، اردشیر. چاپ چهارم. 1358.
2- خرده‌اوستا. شهمردان، رشید. 1382.
3- انجمن موبدان تهران. اندرز گواه‌گیری.
4- پورداود، ابراهیم. یشتها. جلد اول. 1307.
5- رضی، هاشم. گاهشماری و جشنهای ایران باستان. 1380.
6- فردوسی، ابوالقاسم. شاهنامه. به کوشش جلال خالقی مطلق. دفتر سوم. 1371.
3 پاسخ
روز گارنیک
بهتر ان است که ما زرتشتیان بنویسیم وبگوییم خورداد. همانگونه که مینویسیم و میگوییم امرداد.
وبهتر ان است که بگوییم وبنویسیم ششمین روز از ماه خوردادجشن خوردادگان برابر با چهارم خورداد خورشیدی
سپاس از همگان
درود بر دوست و همکیش گرامی که مهربانی نموده زمان گذاشتید و نوشتار مرا خواندید.
همان گونه که می دانید دین زرتشتی دینیست که با دانش روز پیش می رود و ما زرتشتیان سربلندیم که، اشوزرتشت، پیامبر ما، همیشه ما را به آموختن دانش و گسترش آن برمی انگیزد. با توجه به دانش زبان شناسی (همان گونه که در نوشتار روزنگار سایت امرداد در مورد خرداد هم آمده و دگرگونی واژه از هئوروتات به هردات و خرداد یاد شده است) واژه خرداد از واژه اوستایی haurvataat است و au در دگرگونی زبانی به o البته با خطی بالای o دگرگونی می یابد (رویه ۶ کتاب دستور تاریخی زبان فارسی دکتر ابوالقاسمی را ببینید) و «خو» شکل دگرگون یافته hw ایرانی باستان و xv اوستاییست که v کمی کوچکتر بالای x می آید (رویه ۵ کتاب دستور تاریخی زبان فارسی دکتر ابوالقاسمی را ببینید). از دیگر سو بهره گیری از خورداد به جای خرداد بنابر سخن شما، به آن می ماند که بگوییم امورداد را به جای امرداد به کار گیریم. از این رو، با ارج گزاری به ریشه شناسی فولک که سخن شما بزرگوار از آن برمی آید، نگارش درست واژه با توجه به دانش زبان شناسی «خرداد» است و از آنجا که خوانندگان سایت امرداد، تنها همکیشان گرامی نیستند، از این رو شایسته دیدم که در نوشتار از واژه «خرداد» که در نوشتارها و کتاب های دانشگاهی می آید، بهره جویم. خواهش می کنم بزرگی نموده، کتاب های یاری نامه نوشتار را که از آنِ استادان این دانش هست، نیز ببینید.
پیروز و دانش گستر باشید.
سپاس از موبديار پريا ماوندی .