به بهانه‌ی چهاردهمین سالگرد پرواز شاپور شهبازی

بیست و پنجم تیرماه امسال برابر است با چهاردهمین سالگرد پرواز پروُفِسور شاپور شهبازی، مرد هخامنشی‌شناس شیراز که در بخش آرامگاه هنرمندان و نام‌آوران (:مشاهیر) سرزمین پارس در مجموعه‌ی تاریخی– فرهنگی حافظیه‌ی شیراز آرَمیده است.

به گزارش اَمرداد، شاپور شهبازی، باستان‌شناس، تاریخ‌نگار، نویسنده، ایران‌شناس و متخصص در باستان‌شناسی دوران ایران هخامنشی و استاد دانشگاه‌های شیراز، تهران، هاروارد، کلمبیا، گوتینگن و اُورگن شرقی و بُنیادگذار «بنیاد تحقیقات هخامنشی» را بی‌گمان باید یکی از بی‌همتاترین و پرمایه‌ترین پژوهشگران ایرانی در یک سده‌ی گذشته دانست که با کارهای پژوهشی فراوانِ شبانه‌روزی و با دانش و تجربه در راه ایران‌شناسی و شناخت فرهنگ نازش‌خیز ایرانی و شناساندن آن به ایرانیان و به‌ویژه فرنگیان و مردم جهان، از هیچ کوششی دریغ نکرد و سرانجام در همین راه ارزشمند، جان خود را فدا کرد، ولی برای همیشه ماندگار و جاودانه شد.

سخن گفتن از استاد بزرگی همچون شاپور شهبازی سخت است و به‌راستی کار هر کسی نیست. از سویی، هر آنچه درباره‌ی این فرزند نژاده‌ی ایرانی نوشته شود، بی‌گمان اندک است و دارای کاستی  و در اینجا نمی‌گنجد. اما تنها در یک جمله‌ی کوتاه می‌توان گفت که، شادرُوان شاپور شهبازی شیفته‌ی ایران و فرهنگ و تاریخ بالَنده‌ی ایرانی بود که تا واپسین روزهای کوتاه زندگی خود از فرهنگ ایران و ایرانی دفاع کرد و با گفتارها و نوشتارهای خویش، پرده از تاریکی‌های دوران شکوهمند ایران باستان برداشت و دریچه‌ای را به سوی شناخت درست و بهتر فرهنگ و تاریخ ایرانی به ویژه دوره‌ی تاریخ‌ساز و با شکوه هخامنشیان گشود و راه را برای دیگر پژوهندگان و نویسندگان باز کرد. امروزه هر نویسنده، باستان‌شناس و پژوهشگری چه برون مرزی و چه درون کشور که بخواهد از دوره‌ی هخامنشیان، گزارش، جُستار (:مقاله) یا کتابی بنویسد، بی‌نیاز از کتاب‌ها و نوشتارهای زنده‌یاد پروُفِسور شاپور شهبازی نبوده و نیست.

استاد شهبازی به باور همه‌ی پژوهندگان و ایران شناسان فرنگی و ایرانی حتا در زمینه‌ی شاهنامه‌پژوهی هم بسیار آزموده و چیره‌دست بوده و یادداشت‌های اَرزنده و گرانسنگ و دفتر (:کتاب) پژوهشی ارزشمندی هم در زمینه‌ی شناخت شاهنامه و فردوسی بزرگ دارد که هم چنان به عنوان یکی از سرچشمه های (:منابع) مهم در شاهنامه‌شناسی مورد بهره‌ی پژوهندگان و نویسندگان و شاهنامه‌پژوهان بوده و است.

همچنین در یکی از برنامه‌های سالگردی که در گذشته و پیش‌تر برای زنده‌یاد استاد شهبازی در مجموعه‌ی فرهنگی-تاریخی حافظیه در شیراز از سوی خانواده‌ی وی، برگزار شده بود، بانو دکتر نازیلا شهبازی، خواهر این استادِ درگذشته، درباره‌ی کارهایی که او بر روی شاهنامه‌ی فردوسی انجام داده است به نگارنده گفته بود: شادرُوان پروفِسور شهبازی در پنج سالگی شاهنامه فردوسی را می‌خواند و از بَر بود. در 17 سالگی نیز، شاهنامه‌ی کهنی را که در خانواده‌ی ما بود، بازسازی و دست‌نویس کرد که هم اینک موجود است. او نگاهی ریزبینانه و موشکافانه به تاریخ و فرهنگ ایران به‌ویژه به تمدن بالَنده‌ی هخامنشیان داشت.

لغو برنامه‌ی سالگرد درگذشت شاپور شهبازی به اَنگیزه‌ی ویروس کرونا

هر ساله در روز بیست و پنجم تیرماه برابر با سالگرد پرواز استاد شهبازی از سوی خانواده‌ی وی با همراهی دوست‌داران تاریخ و فرهنگ ایرانی در مجموعه‌ی تاریخی– فرهنگی حافظیه‌ی شیراز و در کنار آرامگاه این ایران‌شناس، برنامه‌ای برگزار شده و یاد وی، نکو و پاس داشته می‌شد. اما امسال به اَنگیزه‌ی گسترش بیماری کووید 19 و ویروس ناخجسته و شوم و پلشت کرونا و همه‌گیری آن به ویژه در تیرماه که آمار کشور رشد چشم‌گیری داشته و نگران کننده است، برنامه‌ی سالگرد درگذشت زنده‌یاد شهبازی برگزار نخواهد شد. با این همه، امیدوار هستیم که در شهریور ماه و هم زمان با زادروز استاد شهبازی و با همکاری خانواده‌ی این زنده‌یاد بتوانیم برنامه یا هَمایش درخُوری به عنوان یادبود برگزار کنیم.

شاپور شهبازی، مردی برای تمام فصول

بی‌گمان نام زندهیاد شاپور شهبازی با نام ایران تَنیده شده است و جدایی، این دو از هم شدنی نیست. همچنین در میان باستانشناسان برجسته‌ی ایرانی که در یکی دو دهه ی گذشته از میان ما پَر کشیده اند، در کنار نام هایی همچون مسعودآذرنوش، رییس پژوهشکده باستان شناسی کشور، پروُفسور شهریار عدل و محمود موسوی، می توان نام بلند پروُفسور شاپور شهبازی را بدون هیچ تردیدی آورد.

زنده یاد شاپور شهبازی همواره با پُشتکاری فراوان و نگاهی ژرف و ریزبینانه و علمی به تاریخ و فرهنگ باستانی ایران می پرداخت و هنوز هم یادداشت‌ها، جُستارها (:مقاله ها)، گزارش ها و کتاب‌های وی، به‌ویژه درباره‌ی دوران هخامنشیان جزو بهترین‌ها و بن‌مایه (:مرجع) است.

شادرُوان شهبازی را بی‌گمان باید مرد خستگی‌ناپذیر و تکرارناشدنی تاریخ و فرهنگ ایران دوران هخامنشیان دانست. مردی برای همه‌ی فصل ها. ایران‌شناسی که تا واپسین روزهای زندگی خویش، دست از پژوهش و شناسایی (:معرفی) ایران به جهانیان و ایرانیان برنداشت. شاپور شهبازی نامی است که در برون از مرزهای ایران به گونه‌ی کامل شناخته شده است و پژوهشگران و نویسندگان هم چنان از کتاب‌ها و جُستارهای وی، بهره برده و از پژوهش های ایران دوران هخامنشی او، بی‌نیاز نبوده و نخواهند بود.

باید دانست که بیش‌تر کتاب های زنده‌یاد شاپور شهبازی به زبان انگلیسی و آلمانی است. زیرا استاد شهبازی سال‌ها در آمریکا و برون از ایران می زیستند و به زبان‌های دیگری همانند انگلیسی و آلمانی چیره (:مسلط)، و به زبان‌های فرانسوی، عربی، یونانی و آرامی آشنا بودند.

کتاب‌شناسی شاپور شهبازی

از شادرُوان پروُفِسور شاپور شهبازی کتاب ها، یادداشت و جستارهای فراوانی به جا مانده است که در اینجا تنها به کتاب‌هایی که به زبان پارسی چاپ شده و در دسترس نیز، است، اشاره‌ای کوتاه خواهد شد.

1 – کورش بزرگ: زندگی و جهان داری بُنیادگذار شاهنشاهی ایران، انتشارات دانشگاه شیراز، شماره‌ی 19، 1349 – کتاب برتر همان سال

2 – جهان‌داری داریوش بزرگ، انتشارات دانشگاه شیراز، شماره‌ی 26، 1350 . چاپ نوین، شیراز، انتشارات کهن پارسه 1389

3 – یک شاهزاده‌ی هخامنشی، کورش جوان، انتشارات دانشگاه شیراز، شماره‌ی 29، 1350

4 – شرح مصور تخت‌جمشید، تهران، انتشارات «بنیاد تحقیقات هخامنشی» شماره‌ی 6، 1355 . چاپ سوم با بازنگری و با عنوان، راهنمای مستند تخت‌جمشید به دو زبان پارسی و انگلیسی، تهران با همکاری انتشارات سفیران 1384 خورشیدی

5 – ماد و هخامنشی، تهران، دانشگاه آزاد ایران 1356

6 – راهنمای جامع پاسارگاد، تهران 1379 . چاپ دوم، شیراز، بنیاد فارس‌شناسی، 1386 خورشیدی

7 – تاریخ ساسانیان : ترجمه‌ی بخش ساسانیان از کتاب تاریخ طبری و مقایسه‌ی آن با تاریخ بلعمی، ترجمه، تحقیق و تعلیقات، مرکز نشر دانشگاهی، 1389

8 – جُستاری درباره‌ی یک نماد هخامنشی، تهران، نشر و پژوهش شیرازه، 1390 ، برگردان شهرام جلیلیان

9 – زندگی نامه‌ی تحلیلی فردوسی، تهران، انتشارات هرمس، 1390، برگردان هایده مشایخ. این دفتر بسیار ارزشمند در بخش شاهنامه‌پژوهی، بن‌مایه است و همه‌ی نویسندگانی که درباره‌ی شاهنامه‌ی فردوسی نوشتار، گزارش، جستار یا کتابی در دست چاپ دارند، بایسته است از آن بهره ببرند.

همچنین استاد شهبازی کمابیش 180 جُستار یا همان مقاله به زبان پارسی و زبان‌های گوناگون دارند که در نوع خود بسیار ارزشمند به شمار می‌آید. از سویی، بیش از 50 جستار ارزنده در دانشنامه‌ی ایرانیکا از شاپور شهبازی به چاپ رسیده است که در این زمینه، قابل نگرش و توجه است.

در پایان امیدوار هستیم که دیگر کتاب‌های اَرزنده‌ی این ایران‌شناس برجسته با همکاری و همراهی خانواده‌ی ایشان هرچه زودتر به زبان پارسی چاپ و در دسترس خوانندگان و دوست‌داران تاریخ و فرهنگ ایرانی قرار گیرد.

یادش گرامی، راهش پر رهرو و سرای روشنایی جایگاهشان باد.

فرتورها از سیاوش آریا است

4090