امروز دی بهآذر ایزد و اَمُردادماه به سالمهی 3758 زرتشتی. شنبه چهارم اَمُردادماه 1399 خورشیدی، 25 جولای 2020 میلادی
چنین روزی ماه جولای به سال 297 ارتش ایران در سرزمینی نه چندان دور از رود فرات، میان حرّان Harran (واقع جنوب ترکیه امروز) و الرقه Arragheh (شمال مرکزی سوریه و شرق حلب) ارتش روم به فرماندهی گالریوسGalerius داماد دیوکلتیانوسDiocletianus امپراتور وقت را شکستی سخت داد.
این سومین نبرد نیروهای ایران و روم در دوران سلطنت نرسی بود که ایران آن جنگها را آغاز کرده بود. نرسی در سال 295 میلادی دولت روم را متهم به مداخله درامور ارمنستان کرد و به آن دولت اعلان جنگ داد. جنگ ایران و روم، دو ابر قدرت وقت در جهان، در دوران امپراتوری دیوکلتیانوس و جانشین او «ماکسیمیان، aximian مکسیمین» هشت بار از سر گرفته شد.
گالریوس که پس از این شکست به آنتیوک پسنشینی کرده بود مورد تحقیر شدید دیوکلتیانوس قرار گرفت. دیوکلتیانوس (دیوکلتیان) گالریوس را وادار کرد که پیاده و افتان و خیزان مسافتی دورودراز را در پیشاپیش او و در مسیر حرکت وی راه برود. با وجود این، دیوکلتیانوس وی را به این شرط که قول زدن شبیخون به قرارگاه نِرسی (نرسه) شاه ساسانی ایران را بدهد از درجه و مقام برکنار نکرد.
با این حال نرسی در برخورد با رومیان بر سر مساله ارمنستان، در نبرد ساتالا از گالریوس، فرمانده رومی، شکست خورد تا با اسیر شدن خانوادهاش مجبور به پذیرش عهدنامه نصیبین شود. به سبب این شکست سخت، وی پس از مدتی از مقام سلطنت استعفا داد تا پسرش هرمز دوم به جای به سلطنت برسد. سرانجام وی در سال ۳۰۲ میلادی درگذشت.
ارمنیان در درازنای تاریخ چندهزار ساله خود همواره وابسته و یا متحد ایران بودند و ایران دهها بار برای دفاع از آنان وارد جنگ با روم و روسیه شد. واپسین پدافند که دلیری سپاهمردان ایران بسیار ستئده شده است، در دهه سوم قرن نوزدهم انجام شد. ارتش ایران در این جنگ از ایروان در برابر تازش روسها جانانه ایستادگی کرد. برخلاف این پدافند مَردانه، قرارداد ترکمن چای که با میانجیگری دولت لندن امضاء شد، ارمنستان را از ایران جدا و به روسیه پیوند داد. ارمنستان از دهه 1990 و پس از اعلام استقلال، روابط بسیار نیکویی با ایران داشته است.
دی یکی از نامهای اهورامزداست و در اوستا، دَثوش یا دَدوش یا دَذوه فرنامی و به چم آفریننده، جهاندار زیباییهاست. دی اوستایی دَثوش به چم : پروردگار و دادار هست. روزهای دی در هر ماه روزهای نیایش همگانی، به آتشکده رفتن، آسایش و دست از کار کشیدن زرتشتیان است.
روز دی است خیز و بیار ای نگار می
ای ترک، می بیار که ترکی گرفت دی
دیبآذر، روز هشتم از هر ماه در گاهشماری زرتشتیان است. دی یکی از نامهای اهورامزداست.
«دی» (اوستایی:«دَثوش») به چم (:معنی) پروردگار، دادار، آفریننده و جهاندار زیباییها است. در گاه شماری زرتشتی، روز نخست هر ماه اورمزد روز نامیده میشود، سه روز دیگر به نام اهورامزدای بیهمتاست که به واژهی دی آمده و از آن سخن گفته شده است.
در هر ماه سه روز با نام «دی» شناخته میشود. روزهای هشتم، پانزدهم و بیست و سوم ماه زرتشتی به نام «دی» است مانند دی به آذر، روز هشتم هر ماه، دی به مهر، روز پانزدهم از هرماه، دی به دین، روز بیست و سوم از هر ماه. برای باز شناختن هر یک از این سه روز ، نام روز پس از آن به واژهی دی پیوند داده شده است برای نمونه فردای روز دی بآذر روز آذر است.
سرودهی مسعود سعد سلمان، بر پایهی کتاب بندهش
روز دی است خیز و بیار ای نگار می
ای ترک، می بیار که ترکی گرفت دی
می ده برطل و جام که در بزم خسروی
بنشست شاه شاد ملک ارسلان به می
اندرزنامه آذرباد مهراسپندان (موبد موبدان در روزگار شاپور دوم)
سر شوی و موی و ناخن پیرای
اندرزنامه آذرباد مهر اسپندان در سرودهی استاد ملکالشعرای بهار:
به (دیبآذر) اندر سر و تن بشوی/ بپیرای ناخن، بیارای موی
