ایران کشوری است که از تنوع زیستی زیادی برخوردار است اما در سالیان گذشته در نگاهبانی از برخی گونه‌های جانوری کامیاب نبوده و از وجود گونه‌های ویژه‌ای مانند ببر مازندران و شیر ایرانی محروم شده است. ببر مازندران یکی از زیرگونه‌های ببر است که در ناحیه‌هایی از چین، آسیای میانه، قفقاز و ایران وجود داشته اما بیش از شش دهه است که در ایران از میان رفته است. به گفته‌ی یک کارشناس مدیریت حیات وحش، کم‌و‌بیش هیچ پستاندار بزرگ جثه‌ای در کشور نیست که جمعیت آن در معرض تهدید نباشد.
به گزارش خبرگزاری ایسنا، ببر مازندران و شیر ایرانی نخستین و واپسین گونه‌های جانوری کشور نبوده‌اند که در معرض تهدید قرار گرفتند و جمعیت انواع گونه‌های پستانداران، آبزیان و خزندگان در درازای سده‌ها در کشور کمتر و کمتر شده است این در حالی است که همچنان با شکار غیرمجاز، تغییر کاربری اراضی و ویران کردن جنگل‌ها و زیستگاه‌های طبیعی در کشور و خطر انقراض انواع گونه‌های حیات وحش روبه‌رو هستیم.
باقر نظامی، دکترای مدیریت حیات وحش، افزون‌بر گفتن اینکه تقریبا هیچ پستاندار بزرگ جثه‌ای در کشور نیست که جمعیت آن در معرض تهدید نباشد، می‌گوید: «وقتی گفته می‌شود گونه‌ای در معرض خطر انقراض قرار ندارد به این معناست که سطح در خطر بودن آن گونه‌های جانوری نسبت به دیگر گونه‌ها مانند یوزپلنگ آسیایی در وضعیت بهتری است اما در مجموع فکر می‌کنم همه‌ی پستانداران بزرگ جثه‌ی کشور از جمله خرس، پلنگ و مرال وضعیت بسیار اسف‌باری دارند».
وی با اشاره به اینکه در میان پستانداران بزرگ جثه جمعیت یوزپلنگ آسیایی در سنجش با دیگر گونه‌ها در شرایط بحرانی‌تری قرار دارد، می‌گوید: «یک بخش از حفاظت مستقیم این گونه افزایش حفاظت فیزیکی یعنی افزایش تعداد و سطح آگاهی و سواد محیط‌بانان است و بخش دیگر آن اجرای درست و اصولی تکثیر در اسارت است».
برنامه‌ی مشخصی برای تکثیر برای گونه‌های جانوری وجود ندارد
نظامی در ادامه با گفتن اینکه اکنون تکثیر در اسارت گونه‌های جانوری کشور خیلی شفاف نیست و برنامه روشنی برای آن وجود ندارد، می‌گوید: «تکثیر در اسارت را ۴۰ سال گذشته برای گوزن زرد آغاز کردیم و بسیار هم موفق بوده است اما در معرفی این گونه به طبیعت آن چنان موفق نبوده‌ایم بنابراین تکثیر در اسارت نیازمند برنامه بلند مدتی است که گام‌به‌گام اجرا شود یعنی ابتدا تکثیر گونه و پس از آن معرفی گونه به طبیعت و بازگرداندن آن به چرخه‌ی طبیعت است».
وی ادامه داد: «تکثیر در اسارت برای گوشتخواران خیلی پیچیده است و برخی معتقدند که حفاظت از زیستگاه کفایت می‌کند اما واقعیت این است زمانی که جمعیت گونه‌ای به زیر ۱۰۰ برسد باید تکثیر در اسارت آن گونه آغاز شود چراکه نمی‌توان به‌صورت عام از زیستگاه حفاظت کرد. بنابراین باید در کنار تکثیر در اسارتِ گونه‌ی مورد نظر، عوامل نابودی گونه در زیستگاه‌ها نیز بررسی شود تا در نهایت بتوانیم زیستگاه را حفاظت و گونه‌های حفاظت شده را دوباره به آن معرفی کنیم».
سرپرست دانشکده‌ی محیط زیست، حفاظت از زیستگاه‌ها را یکی از مهم‌ترین اقدامات برای حفظ گونه‌های حیات وحش دانست و گفت: «درصورتی که گونه‌ای حفاظت شود اما زیستگاهی برای آن باقی نمانده یا وجود نداشته باشد حفاظت از گونه فایده‌ای نخواهد داشت».
وی ادامه داد: «مساله‌ی مهمی که باید در کنار حفاظت از زیستگاه آن را مد نظر قرار دهیم، توجه به مطالبه‌ها، مشکلات و نیازهای مردم و جوامع محلی است چراکه در سال‌های گذشته فعالیت‌های آموزشی فراوانی به‌ویژه برای یوزپلنگ آسیایی، گوشتخواران و حفاظت از محیط زیست صورت گرفته اما واقعیت این است که در امر حفاظت موفق عمل نکرده‌ایم چراکه گروه مخاطب این آموزش‌ها بیشتر جوامع شهری و دانشگاهی بوده‌اند و مردم محلی در این زمینه زیاد سهیم نبوده‌اند».
این دکترای مدیریت حیات وحش با بیان اینکه یک بخشی از حفاظت به آموزش و همکاری مردم محلی گره خورده است، تاکید کرد: «از اقدامات موثری که می‌تواند در حفاظت از گونه‌ها صورت بگیرد بیمه دام، زمین‌های کشاورزی و حتا فردی است که توسط گونه‌هایی از جمله خرس، گراز، یوزپلنگ و … آسیب دیده است چراکه در بسیاری از موارد این گونه‌ها به دام‌ها و زمین‌های کشاورزی جوامع محلی حمله می‌کنند و آنان نیز برای دفاع از سرمایه و کار خود این گونه‌ها را از بین می‌برند».
