سرانجام نزدیک‌به چهار سال پس از فراهم شدن پروندهی ثبت ملی، دژ تاریخی «شیوَشگان» را ملی کردند، یعنی آغازین گام برای رهایی نخستین سکونتگاه انسان از دست درازی‌ها و آسیب‌ها برداشته شد؛ اما در گذر سال‌های پیش آن‌اندازه به این محوطه آسیب وارد شده که وضعیت امروز شیوشگان را حتا با ثبت ملی‌اش، با اما و اگرهایی همراه کرده است.
به گزارش خبرگزاری ایسنا، ۱۳ سال پس از برنامه‌ریزی‌ها، تصویب و اجرایی کردن طرح‌هایی که شیون شیوشگان را درآورده، بالاخره «شیوشگان تاریخی» در کرمان را در فهرست آثار ملی ثبت کردند، اما این کار به تنهایی به نجات آن محوطه تاریخی کمکی نمی‌کند. در این شرایط به‌گمان می‌رسد نخست باید دید ثبت ملی این محوطه، چه‌اندازه از آسیب‌های واردشده به آن را برطرف می‌کند؟ آن‌هم در شرایطی که دادستانِ کل کشور، به دادستان‌های عمومی کشور ماموریت داده تا مراقب «ضوابط ارتفاعی حریم بناهای ثبت شده در فهرست آثار ملی در محدوده املاک مجاور عرصه آثار (ضوابط عمومی)» باشند و از سوی دیگر با توجه به تعیین نشدن عرصه و حریم این دژ تاریخی از یک‌سو و تصویب طرح ضوابط ارتفاعی بناهای ثبت شده؛ «فاصله‌ای به عمق دوبرابر بالاترین ارتفاع بنای ثبت شده از حد بیرونی عرصه و در محدوده املاک مجاور عرصه آثار ملی» در نظر گرفته شود، اما برای محوطه‌ای مانند شیوشگان قرار است چه چیزی ملاک قرار گرفته شود.
زخم‌های شیوشگان
شیوشگان و آسیب‌هایی که از نزدیک‌به ۱۳ سال پیش به این بنای تاریخی وارد شده خود روایت گوناگونی دارد، داستانی که دیگر بناهای تاریخی از کوه صفه در اصفهان و تاق بستان کرمانشاه گرفته تا قلعه سموران همین کرمان که با حکم دادگاه از تخریب بیشتر نجات پیدا کرد، هر کدام به نوعی آن را چشیده‌اند.
اکنون این محوطه تاریخی بعد از گذشت ۱۳ سال از بلاهایی که سرش آورده‌اند، از تله‌کابین در بالاترین نقطه شیوشگان تا هتلی که سرمایه‌گذارش هر روز روند کارش را بررسی می‌کند که همه چیز به خوبی پیش برود و چه آسیب‌هایی که به مرور بخش چشمگیری از عرصه و حریم قلعه را مخدوش کرده، و چهار سال پس از تهیه‌ی پروندهی ثبتی‌اش سرانجام حکم ملی شدن از شورای ثبت وزارتخانه میراث فرهنگی را گرفت.
آیا ثبت ملی شیوشگان از ادامه‌ی ساخت هتل بام کرمان جلوگیری می‌کند؟
همان نزدیک‌به چهار سال پیش بود که با آغاز مطرح شدن هشدارها، شهردار وقت کرمان در برابر نخستین اعتراضات گفت که «دلش برای بام کرمان می‌سوزد»، اما این دلسوزی کاری برای نجات شیوشگان نکرد، بلکه گویا ورق را جور دیگری حرکت داد؛ پروژه‌‌ی احداث هتل و تله‌کابین سریع‌ترین راه خود را پیدا کرد و گویا به نتیجه رسید.
هر چند کنشگران میراثی کرمان چندبار با تشکیل زنجیره‌های انسانی در حمایت از این میراث تاریخی، مخالفت‌شان را با تسطیح کوه و ساخت مرکز اقامتی روی کوه نشان دادند، که اگر تاثیر داشت در همان زمان که هنوز زیرساخت‌های کمی برای ساخت هتل و نصب تله‌کابین روی این محوطه چندهزار ساله ایجاد شده بودند، توقف هر کاری در آن به سادگی انجام می‌شد. در همان زمان رسانه‌ها پیگیری کردند و نوشتند تا دست‌کم این کوه را به یادگار گذشتگانتان نگه دارند تا مکانی برای جذب گردشگران باشد و ایجاد اشتغال بیشتر برای جوانان، اما گویا هتل سودش بیشتر بود و تله‌کابینی که با بحران‌های این چند ساله در هر زلزله و رخداد طبیعی می‌تواند به راحتی از پا دربیاید!
در میان همهمه‌‌ی خبرهایی که یکسره منتشر می‌شدند، می‌توان بی‌توجهی در ثبت ملی این اثر را تا همین یکی دو روز پیش از مهمترین عواملی دانست که باعث وارد شدن آسیب‌های زیادی به این محوطه شده است.
آنچه از قلعه تاریخی شیوَشگان بازمانده است
دی ماه دو سال پیش بود که شماری از پایه‌های تله‌کابین در حریم چشم‌انداز (:منظر) برخی بناهای تاریخی پیرامون این کوه نصب شد و در آن زمان نخستین اظهارنظرهای میراث‌فرهنگی کرمان در این زمینه بازگو شدند.
محمدمهدی افضلی، مدیر روابط عمومی و امور فرهنگی اداره کل میراث‌فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان کرمان، در دی‌ماه ۱۳۹۷ خورشیدی، درباره‌ی واپسین اقدامات انجام شده ازسوی میراث فرهنگی، گفت: «برای ساخت هتل بام کرمان تنها یک موافقت اصولی در تاریخ ۲۳ فروردین‌ماه ۱۳۹۴ با اعتبار شش ماهه از سوی معاونت سرمایه‌گذاری اداره کل میراث فرهنگی استان کرمان صادر شده که این موافقت اصولی براساس نظر موافق مدیر کل وقت استان، علی مهاجری، انجام شده بود. بخش‌هایی از جاده دسترسی هتل بام کرمان با حریم “تخت دریاقلی بیگ” و “باغ بیرم آباد” تداخل دارد. بعد از این موافقت اصولی و اتمام اعتبار آن و همچنین عدم تمدید از سوی اداره کل میراث فرهنگی استان کرمان برای ساخت هتل بام و همچنین تله‌کابین کرمان دیگر هیچ مجوزی صادر نشده است. در زمان آغاز مراحل احداث خط پروژه تله‌کابین کرمان هیچ استعلامی از میراث فرهنگی اخذ نشده است، در حال حاضر نیز تعدادی از پایه‌های تله کابین در حریم منظری برخی بناهای تاریخی اطراف آن قرار گرفته است».
وی ادامه داد: «در حال حاضر تعدادی از پایه‌های تله کابین، در حریم منظری قلاع “دختر” و “اردشیر” قرار دارد، که در زمان آغاز احداث آن کارشناسان این اداره کل، از خط پروژه بازدید می‌کنند و قرار می‌شود، طرح مجددا بعد از اصلاح و بازنگری برای استعلام به این اداره کل ارسال شود که متاسفانه بدون انجام این مراحل اقدام به احداث پروژه می‌شود. متاسفانه مدیران وقت شهرداری کرمان بدون اخذ استعلام و انجام سایر مراحل اداری اقدام به احداث این خط پروژه کرده‌اند».
نابودی غارهای تاریخی شیوَشگان در اثر انفجار و بیل مکانیکی
چند ماه پس از آن، یعنی ۱۱ اسفند ۹۷ رحمت‌الله رئوف، مدیر کل وقت دفتر بررسی عملکرد، بازرسی و رسیدگی به شکایات سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری، گفت: «براساس اعلامی که به مدیر کل میراث فرهنگی استان کرمان داشته، این استان موظف است تا یک هفته آینده موقعیت خود را نسبت به پیگیری پرونده ساخت‌وساز در بافت تاریخی کرمان و محوطه شیوشگان اعلام کند. براساس پیگیری‌هایی که از اداره کل استان و دفتر حقوقی داشته‌ام، ما به عنوان متولیان میراث فرهنگی کشور، موظف هستیم در نقطه‌ای که مدیر یک استان امکان برخورد با تخلفات و جلوگیری از یک اتفاق را ندارد، تخلف در حوزه میراث فرهنگی را از ستاد مرکزی سازمان دنبال کنیم». هر چند رئوف در آن زمان، مهلتی یک هفته‌ای اعلام کرده بود، اما باز هم خبری خوش از شیوشگان نرسید.
در سکوت میراث‌فرهنگی بخش‌هایی از نخستین سکونتگاه انسان در کرمان از میان رفت
اردیبهشت ۱۳۹۸ خورشیدی، خبرهای دیگری از شیوشگان رسید؛ امید ابراهیمی، کنشگر میراث فرهنگی استان، در آن زمان از وضعیت نامناسب این محوطه‌ی تاریخی خبر داد و گفت: «ساخت‌وسازهای در حال انجام برای ساخت هتل و نصب تله‌کابینی که هر روز پیشرفت آن چشم‌گیر است، نه تنها منظر غارهای محوطه از بین رفته و تخریب شده‌اند، بلکه مشکلات و معضلات زیست محیطی و میراث تاریخی و طبیعی آن هر روز بیشتر از قبل می‌شود. ساخت اتاقکی جدید در حریم قلعه و محوطه تاریخی شیوشگان انجام شده است. بخش جنوبی کوه که هیچ ربطی به جاده‌کشی این پروژه نیز نداشته، کاملا تخریب شده است، حتی قسمت پشت باغ بیرم‌آباد و منظر جنوبی کوه قلعه شیوَشگان را نیز از بین برده‌اند. از سوی دیگر در نمای شمالی این محوطه نیز جاده‌کشی و تخریب گسترده کوه باستانی در حریم و عرصه بناهای تاریخی شکل گرفته است».
هر چند امروز بخش‌هایی از این محوطه تاریخی را در فهرست آثار ملی به ثبت رسانده‌اند، اما ساخت تله‌کابین و هتل روی عرصه و محوطه «شیوَشگان» از اولویت‌هایی است که گویا مسوولان شهری نسبت به آن توجه ویژه‌تری دارند تا حفاظت از این محوطه تاریخی!
امردادماه سال گذشته محمدحسن طالبیان، معاون میراث‌فرهنگی وزارتخانه میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، در نامه‌ای به فعالی، رییس سازمان میراث فرهنگی استان کرمان، نسبت به ضرورت حفاظت از این کوه به مثابه یک اثر فرهنگی و طبیعی تاکید کرد و خواست تا «طرح های گردشگری در پهنه فرهنگی و طبیعی این کوه با درنظر گرفتن اولویت‌های حفاظتی تهیه شود و به مرحله اجرا درآید».
حدود ۱۱ ماه پس از آن، یعنی دوم تیر امسال؛ سیدمهران عالم‌زاده، شهردار کرمان، در نشست خبری با رسانه‌های استانی کرمان درباره واپسین وضعیت پروژه بام کرمان اعلام می‌کند که «هتل بام‌کرمان در مرحله‌ی تایید نقشه‌ها از سوی میراث‌فرهنگی کشور است اما عملیات محوطه‌سازی و کاشت درخت در بالای کوه در حال انجام است».
داستان غم‌انگیز شیوَشگان ادامه‌دار است
روایت شیوشگان، داستانِ امروز و دیروز نیست، ۱۳ سال از نخستین تصمیم‌ها برای ساخت‌وساز در این محوطه می‌گذرد. داستانی که میرحسینی، رییس کمیسیون گردشگری شورای شهر کرمان، در نشست عمومی شورای شهر کرمان پرده از ادامه اتفاقات آن برداشت. او در آن نشست با اشاره به حضور مسوولان موسسه‌ی ملل و بازدید از پروژه‌های این موسسه در کرمان اظهار کرد: «در نشستی که با حضور استاندار برگزار شد، رییس موسسه‌ی ملل اعلام کرد همه تجهیزات پروژه تله کابین در کرمان تخلیه شده و منتظر برقراری پروازهای خارجی برای حضور مشاور طرح و نظارت بر نصب دستگاه‌ها هستند و صورتجلسه شد که حداکثر در پاییز امسال پروژه تله کابین بهره برداری شود. اعلام شد ۱۳۰۰ متر فضای رستوران، کافی شاپ و فضای خدماتی در بالای کوه ساخته و همزمان با بهره‌برداری از تله‌کابین بهره برداری می شود. همچنین گزارش شد پروژه بام کرمان شامل ساختمان هتل، دریاچه و پنج هکتار فضای سبز است که بخشی از فضای سبز و دیواره حفاظتی اطراف پروژه نیز اجرا شده است».
اکنون چند روز پس از این همه خبر و سخن، شیوشگان یکی از ۲۶ اثر ثبت ملی شده از شش استان کشور بود که هفتم امردااهدم با رای اعضای شورای ثبت وزارتخانه میراث فرهنگی به ثبت رسید؛ اما آیا سرانجام تیغ‌های بی‌مهری هم از تن این محوطه و قلعه پاک می‌شود؟ آیا می‌توان غارهای تاریخی شیوشگان را که در اثر انفجار و بیل مکانیکی از تاریخ شیوَشگان حذف شده‌اند بار دیگر برگرداند؟ و آیا ملی شدن این محوطه از تخریب‌های بیشتر که ادامه پروژه هتل و تله کابین برای محوطه و آثار تاریخی شیوشگان را به دنبال دارد، جلوگیری می‌کند؟
