امروز دی به‌آذر ایزد از ماه مهر سال 3758 زرتشتی، چهارشنبه دوم مهرماه 1399 خورشیدی، 23 سپتامبر 2020 میلادی
23 سپتامبر سال 542 میلادی و در زمان پادشاهی خسروانوشیروان، ارتش ایران شهر بندری سوخامی (تسوخامی) در آبخاریا را از رومیان پس گرفت.
رومی‌ها كه نام شهر بندری سوخامی (پایتخت كنونی آبخازیا) را به سباستوپولیس تغییر نام داده بودند. پیش از پس‌نشینی از شهر، بسیاری از ساختمان‌ها و ازجمله ارگ شهر را ویران ساخته بودند. ارگ ویران شده‌ی شهر كه سپس‌ها براثر پیشروی دریا به زیر آب فرو رفته است به تازگی باستانشناسان آن را شناسایی کرده‌اند.
دولت ایران پس از بیرون راندن رومیان، به جای بازسازی ساختمان‌های خراب شده و در رویارو با خطر توفان دریایی، کوی و برزن‌های تازه‌ای ساخت و بر شهر افزود. از جمعیت فعلی این شهر كمتر از پنج درصدشان گرجی هستند و مابقی آبخیزستانی، روس، ارمنی و …. ارتش ایران مركب از هنگ‌های سوار زره‌پوش (سربازان دارای روپوش فلزی و كلاه خود آهنی) در این عملیات رومیان را از بندر باطوم (پترا) نیز بیرون راندند بگونه‌ای كه دیگر، رومی در قفقاز باقی نماند.
برخی از مورخان رومی ادعا كرده اند كه به شوند فراگیری بیماری در نظامیان رومی بود كه پولیزاریوس به آنان دستور پس‌نشینی داده بود.
این دومین نبرد ایران و روم در قفقاز در روزگار خسروانوشیروان بود و سرانجام رومیان وادار به پرداخت تاوان (طلا) شدند تا صلح و دوستی برقرار شود.
سوخامی تا صد سال پس از برافتادن فرمانروایی ساسانی ایران، به دست بازماندگان یک فرمانروای ایرانی گماشته از سوی آن دودمان اداره می‌شد و در سال 736 به تصرف یک لشكر تازی درآمد.
دی یکی از نام‌های اهورامزداست و در اوستا، دَثوش یا دَدوش یا دَذوه فرنامی و به چم آفریننده، جهاندار زیبایی‌هاست. دی اوستایی دَثوش به چم : پروردگار و دادار هست. روزهای دی در هر ماه روزهای نیایش همگانی، به آتشکده رفتن، آسایش و دست از کار کشیدن زرتشتیان است.
روز دی است خیز و بیار ای نگار می
ای ترک، می بیار که ترکی گرفت دی
دی‌بآذر، روز هشتم از هر ماه در گاهشماری زرتشتیان است. دی یکی از نام‌های اهورامزداست.
«دی» (اوستایی:«دَثوش») به چم (:معنی) پروردگار، دادار، آفریننده و جهاندار زیبایی‌ها است. در گاه شماری زرتشتی، روز نخست هر ماه اورمزد روز نامیده می‌شود، سه روز دیگر به نام اهورامزدای بی‌همتاست که به واژه‌ی دی آمده و از آن سخن گفته شده است.
در هر ماه سه روز با نام «دی» شناخته می‌شود. روزهای هشتم، پانزدهم و بیست و سوم ماه زرتشتی به نام «دی» است مانند دی به آذر، روز هشتم هر ماه، دی به مهر، روز پانزدهم از هرماه، دی به دین، روز بیست و سوم از هر ماه. برای باز شناختن هر یک از این سه روز ، نام روز پس از آن به واژه‌ی دی پیوند داده شده است برای نمونه فردای روز دی بآذر روز آذر است.
سروده‌ی مسعود سعد سلمان، بر پایه‌ی کتاب بندهش
روز دی است خیز و بیار ای نگار می
ای ترک، می بیار که ترکی گرفت دی
می ده برطل و جام که در بزم خسروی
بنشست شاه شاد ملک ارسلان به می
اندرزنامه آذرباد مهراسپندان (موبد موبدان در روزگار شاپور دوم)
سر شوی و موی و ناخن پیرای
اندرزنامه آذرباد مهر اسپندان در سروده‌ی استاد ملک‌الشعرای بهار:
به (دی‌بآذر) اندر سر و تن بشوی/ بپیرای ناخن، بیارای موی
