مهر یا میترا از ایزدان بزرگی است که پیشینهاش به دوران هندواروپایی و هندوایرانی میرسد. دربارهی واژهی مهر و معانی گوناگون آن دیدگاههای گوناگونی در میان خاورشناسان بهچشم میآید. برخی او را به عنوان خدای مهر و محبت و دوستی باور دارند؛ گروهی مهر را خدای خورشید (روشنایی) میپندارند و برخی پژوهشگران نیز آن را خدای پیمان میشناسند و کسانی هم ایزد مهر را مظهر روشنایی، پیمان و دوستی میدانند. افزون بر این مهر، هفتمینماه سال و روز دهم هر ماه خورشیدی است.
مهر در معنی خورشید و یا سپیده صبح، به ادبیات پارسی راه یافت و بسیاری از شاعران با تکیه بر باور اساتیری به ایزد مهر، بزرگی و سروری وی را ستودند، بر آستانش سوگند میخورند و روشنگری و پرتوافشانیاش را زیبا و خیالانگیز به تصویر درمیآورند.
شاهنامه فردوسی پیوند میان استوره و حماسه در پهنهی فرهنگ و ادب ایران است و از آنجاییکه نقش استوره در حماسه انکارناپذیر است، این اثر سترگ حماسی نیز از استوره برکنار نمانده و پارهای از داستانهای حماسی آن بنیانهای استورهای دارد و رد پای باورها و نمادهای استورهای از زمان و مکان و آیینها گرفته تا پدیدههای طبیعی و فراطبیعی و شاهان و پهلوانان در جایجای آن به چشم میخورد.
از اینرو استورهی مهر نیز در شاهنامه زمینهساز تصاویر خیال گشته و در استعارات و تشبیهات و کنایات زیبای آن نقشآفرین است.
افزون بر این فردوسی، واژهی مهر و ترکیبات آن را در معانی گوناگون بهکار بسته که بیتهای زیر نمونههایی از آن است:
– مهر: خورشید: *خداوند کیوان و گردان سپهر/ فروزندهی ماه و ناهید و مهر. مهر: نام آتشکده: *چو آذرگشسب و چو خراد و مهر/ فروزان به کردار گردان سپهر.
آنچه در بالا آمده است بخشی از نوشتاری است با عنوان «بازتاب مهر در شاهنامه» به قلم پوراندخت برومند که در تازهترین شمارهی امرداد چاپ شده است.
متن کامل این نوشتار را میتوانید در رویهی چهارم(:شاهنامه) شمارهی 431 هفتهنامهی امرداد بخوانید.
خوانندگان میتوانند برای دسترسی به هفتهنامهی امرداد افزونبر نمایندگیها و روزنامهفروشیها از راههای زیر نیز بهره ببرند.