قسمت نخست آنچه در زیر می‌خوانید گزارشی از پنج کتابخانه‌ی زرتشتیان یزد است برگرفته از روزنامه اطلاعات (ویژه‌نامه یزد ) که در زمستان 1365 خورشیدی به چاپ رسیده است. همچنین این نوشتار در کتاب «یزد، یادگار تاریخ » نوشته‌ی حسین مسرت نیز به چاپ رسیده و در پایان نیز گزارشی از همان کتابخانه‌ها که در بهار 1383 خورشیدی تهیه شده نیز آمده است.
با مقایسه‌ِی این دو گزارش مشخص می‌شود که آمار کتاب و کتابخوانی در هازمان زرتشتی پس از گذشت 18 سال دستخوش چه دگرگونی شده است.
کتابخانه‌ی زرتشتیان مریم آباد :
در سال 1354 خورشیدی به پیشنهاد پرویز مالی ( کارمند بانک و حسابدار انجمن مریم‌آباد ) و موافقت اردشیر فیروزفرد دست به کار راه‌اندازی کتابخانه‌ی نام‌برده زیر پوشش انجمن مریم آباد شدند و آن را در یکی از اتاق های کوچک دبستان پسرانه‌ی انجمن بنیان‌گذاری کردند.
پرویز مالی در بیان انگیزه‌هایش برای برپایی کتابخانه چنین گفت : به این اندیشه افتادم که زرتشتیان اینجا هم می‌بایست یک جایی داشته باشند تا بتوانند از کتاب های دینی و تاریخی خود بهره ببرند . نامهای به سازمان فروهر در تهران نوشتم که ما هیچگونه کتاب یا کتابخانه‌ای نداریم که مردم محل بتوانند از آن سود ببرند . سازمان در پاسخ 50 جلد کتاب خرده اوستا فرستاد و نوشت « کلاس تشکیل دهید و کتابها را به بچه‌ها بدهید و در صورت نیاز دوباره کتاب می‌فرستیم » و از همان هنگام کلاس‌های دینی آغاز شد . چندی بعد در مجله‌ی فروهر چاپ شد که من دست اندکار پرپایی کتابخانه در مریم آباد هستم و سرپرست کلاس‌های اینجا شدم .
چند ماه پس از این فریدون زرتشتی که از نیکوکاران یزد ساکن تهران است در سفر به یزد گفت : « شنیدم به چنین کاری دست زده‌ای ، هرگونه کمکی خواسته باشید انجام می‌دهم . »
او را به مریم آباد دعوت کردم تا برای زرتشتیان سخنرانی کند. شمار زیادی از مردم و دانش‌آموزان پای سخنان او نشستند.
پس از رفتن به تهران یک کارتن کتاب از انتشارات سازمان فروهر را به کتابخانه اهدا و فرستاد. کتابها در زمینه‌ی دینی و تاریخی و فرهنگ بود. یک سال کتابها در گوشه‌ی طاقچه‌ی انجمن بود. پس از آن آقای اردشیر رشیدی یک کمد به کتابخانه اهدا نمود . از سویی کلاس‌های دینی پیوسته ادامه داشت و ما نمرات دینی دانش‌آموزان را به آموزشگاه‌هایشان می‌دادیم . در سال 1358 خورشیدی انجمن دینی و در سال 1362 خورشیدی کتابخانه را به فیروزفرد فرنشین انجمن زرتشتیان یزد سپردم .
اردشیر فیروزفرد از دبیران برجسته‌ی ریاضی دبیرستان های یزد وفرنشین انجمن در این مورد میگوید : ما مسابقاتی گذاشته بودیم و به افرادی که بهترین چکیده نویسی را از یک کتاب ارایه کرده بودند ، پاداش می‌دادیم .
کتابخانه ، نخست به همان کتابهای پیشکشی سازمان فروهر و فریدون زرتشتی آغاز به کار نمود. پس از آن خودم در محل به گردآوری کتاب و مجله‌های مردم پرداختم که شمار زیادی از کتاب های دینی و تست کنکور و مجله‌های هوخت و فروهر و کنکاش موبدان فراهم شد و چون از گذشته تا کنون مجله‌ی فروهر به انجمن می‌رسید. ما هم پس از مطالعه در کتابخانه می‌گذاشتیم.
فیروزفرد ادامه می‌دهد، تا ساعت کار کتابخانه در روزهای آدینه هم زمان با تشکیل کلاس‌های دینی بود و در این روز مردم به ویژه دانش‌آموزان می‌آمدند و هر چند کتابی که می‌خواستند به امانت گرفته و هر آدینه که می‌خواستند برمی‌گرداندند . کتابها در دفتر نوشته می‌شد و به شیوه‌ی قفسه بسته و بدون رده‌بندی ویژه‌ای در اختیار مردم بود . کتابخانه بیشتر به هنگام باز بودن دبستان‌ها بسته بود وشوربختانه در تابستان نیز بسته بود.
مکان کتابخانه در یک اتاق 5/3 در 5/2 بود . بچه‌ها از نیمکت‌های قدیمی دبستان نام‌برده استفاده میکردند . برخی هم برای مطالعه به خانه می‌بردند جای آن بسیار مناسب و وسایل به اندازه‌ی کافی داشتیم . مکان آن در کوچه‌ی هزار درخت چسبیده به آتشکده مریم آباد جای داشت.
اردشیر فیروزفرد درباره‌ِی کوچه‌ی هزار درخت میگوید که بنا به گفته‌ی سالخوردگان محل در این کوچه شمار بسیاری درخت نارون وجود داشت و از کوچه‌ی مسجد تا سرچشمه قنات مریم‌آباد ادامه داشته و هنگامی که قنات مریم‌آباد خشک شده ، این درختان نیز خشک شدند.
کتابخانه‌ی زرتشتیان رستم نرسی آباد :
دومین کتابخانه‌ی ویژه‌ی زرتشتیان، کتابخانه‌ی رستم وابسته به انجمن زرتشتیان نرسی‌آباد است. در درون یک ساختمان نوساز که بر آن نوشته شده « مرکز دینی خدابخش – تالار رستم خدارحم بندار فلفلی »
و در بخش دوم آن کتابخانه‌ای با مساحت 3 در 4 متر جای گرفته است.
آنچه در نگاه نخست مایه افسوس است به هم ریختگی و بی سر و سامانی میز و صندلی و کتابها است .
کیخسرو بهمنی از این بابت پوزش خواسته و می گوید : کسی به آن نمی‌رسد. از او درباره‌ی خودش و کتابخانه می‌پرسم . این گونه آغاز میکند : من کیخسرو بهمنی ، لیسانسه‌ی ریاضی و دبیر هنرستان شهر زارچ یزد هستم . از شهریور 65 سرپرستی اینجا را پذیرفتم . از زمان گشایش آن در سال 1350 تا شهریور 65 آقایان فرشید و کامران استاد مهری به کار گردانندگی آن مشغول بوده‌اند و پیش از آن که تالار رستم در سال 1360 خورشیدی ساخته شود، کتابخانه ای کوچک در درون آتشکده و در گوشه‌ی مدرسه‌ی دینی ، در یک ساختمان ویژه جای داشت و پس از آن کتابها و قفسه‌ها و مدرسه بدین جا آورده شد و تاریخ گشایش آن که 1355 خورشیدی نگاشته شده است.
کیخسرو بهمنی ادامه می‌دهد : نشریات هوخت ، فروهر ، کنکاش موبدان ، چیستا ، دانشکده‌ی ادبیات به صورت نامرتب به دستمان می‌رسد و از گذشته هم تعدادی مجله‌ی هنر و بررسی‌های تاریخی را داشتیم. کتابها بیشتر به پیشکشی بوده و گاهی هم خریداری شده است. از دهشمندانی که می‌بایست به شوند (:دلیل) پیش‌کش کتاب از آنان به نیکی نام برد فریدون زرتشتی ، خانواده‌ی روانشاد مهربان دهموبد و کانون دانشجویان زرتشتی هستند .
کتاب ها به روش موضوعی و به روش قفسه باز اداره می‌شد . هموندان آن 80 تن است که بیشترین آن دانش‌آموز هستند.
چون کتابخانه وابسته به تالار رستم است ، مطالعه کنندگان می‌توانند از میز و صندلی های تالار گردهمایی بهره ببرند و روزهای شنبه و سه شنبه از ساعت 5 تا 7 باز است .
کیخسرو بهمنی دشواری‌های کتابخانه را این گونه بر می‌شمرد ، کمبود کتاب به ویژه در زمینه‌ی داستان که آسان‌ترین شیوه برای پذیرش کتاب خوانان است و این هم به شوند نبود سرمایه است. شوربختانه مردم این جا در گردآوری پول برای آیین‌های دینی و گهنبار پیشگام هستند اما در گردآوری پول برای خرید کتاب نه !
کتابخانه‌ی زرتشتیان ناهید خرمشاه:
نخست بگویم که از طریق کتاب « تاریخ زرتشتیان پس از ساسانیان » نگارش رشید شهمردان نشانی اینجا را به دست آوردم. پس از پرس و جوی بسیار، باشگاه مزدیسنا را در برزن خرمشاه می‌یابم . جایگاهی است پر از سر و صدای ورزشکاران و تلاش و کوشش آنان برای پرورش روان و جان .
به جز زمین بسکتبال که گروهی بازیگر و گروهی تماشاگر آن هستند، یک زمین فوتبال خاکی و پهنه‌ای نوساز برای بازی‌های کودکان به چشم می‌خورد. در میان این باشگاه ساختمان آجری جای دارد که بر سر آن لوح « کتابخانه‌ی ناهید خرمشاه » دیده می‌شود، جایی خموش و تاریک بر خلاف باشگاه که شلوغ و پر از فریاد است، با در بسته روبه رو می‌شوم. سراغی از کتابدار آن گرفته که فردی به نام بهرام پیرایش خود را می‌نامد. او دانش آموخته‌ی کارشناسی حسابداری است که هیچگونه پیشینه‌ی کتابداری ندارد . با راهنمایی او از کتابخانه بازدید می‌کنم.
بهرام پیرایش میگوید : این کتابخانه وابسته به انجمن زرتشتیان خرمشاه است که نخست در سال 1356 خورشیدی به نام کتابخانه‌ی آتشکده خرمشاه به کار پرداخته و سپس از سوی یکی از دهشمندان زرتشتی و گویا به یادبود دخترش ناهید و با یاری او این مکان بنیاد شده و آغاز به کار کرده است ، چنان که در سنگ تاریخ مرمرین آن آمده : بنیاد 1359 خورشیدی – 1349 یزدگردی . بیش از دو هزار جلد کتاب ارزنده و سودمند دارد که برخی از آنها در گونه‌ی خود بی‌مانند هستند.
همچون شاهنامه‌ی فردوسی ، تواریخ ایران ، کویرهای ایران و ارزنده‌ترین کتابهای تاریخ ایران و کتابهای ویژه زرتشتیان را داراست .
بیشترین کتابها را ، کتابهای پیشکشی تشکیل می‌دهد که از سوی آموزش و پرورش و نیز آقایان رستم یارش ، کوروش هرمزدی ، خداداد خنجری و دیگر نیکوکاران زرتشتی پیش‌کش شده است .
بهرام پیرایش ادامه می‌دهد : کتابخانه چند سالی است به شوند گرفتاری شغلی آقای شاپور بازاده ( سرپرست و کتابدار چندین ساله‌ی آن و کارمند سیمای مرکز یزد ) به گونه‌ای پیگیر باز نیست و اکنون یعنی از اول امرداد 1365 خورشیدی من روزهای سه شنبه و پنج شنبه عصرها از ساعت 4 تا 7 پسین در خدمت خواستاران و دوستداران کتاب می‌باشم. بر پایه‌ی دفتر کتابخانه از صد نفر گیرنده‌ی کتاب 19 نفر زن و بقیه مرد هستند. آنگونه که روشن شد کتابخانه زیر نظر شورای پنج نفره‌ای که هموندان انجمن خرمشاه یزد هستند اداره می‌شود. شوربختانه به دلیل‌های بسیاری که از چند و چون آن آگاه نشدم هموندان انجمن زرتشتیان خرمشاه از پاسخ دادن به پرسش‌هایم پوزش خواسته و تنها بدون نام و جایگاه آن و اینکه وابسته به باشگاه مزدیسنا است بسنده کردند.
کتابخانه‌ی زرتشتیان اهنود قاسم آباد :
سال 1351 خورشیدی به کوشش و پشتکار آقای مهربان ماوندادی کتابخانه‌ی جوانان زرتشتی قاسم‌آباد وابسته به باشگاه اهنود و انجمن زرتشتیان قاسم آباد در درون دبستان گشتاسبی با شمار اندکی کتاب گشایش می‌یابد . از همان آغاز به عضو گیری می‌پردازد و روی‌هم رفته کسانی که هموند باشگاه بودند از امکانات آن بهره می‌برند ، هر چند به جز هموندان نیز کتاب به امانت داده و استقبال خوبی می‌شد .
کتابخانه به گونه‌ی شورایی و به وسیله‌ی هموندان باشگاه اهنود گردانده می‌شد. بیشتر کتابها را ساکنان نیکوکار قاسم‌آباد پیش‌کش کردند و گاهی نیز به نامگانهی درگذشتگان خودشان پیش‌کش می‌شد . همچون کتابهایی که از سوی آقای منوچهر لهراسب پیش‌کش شده است .
کتابخانه که با آرمان رشد فرهنگ مردم به ویژه نسل جوان گشایش یافته بود، حتی در چند سال نخست نیز کلاس‌های اصول کتابداری و آشنایی مردم با کتابخانه و روش استفاده از آن را گذاشته بود. آن زمان به صورت قفسه بسته بود و شرایط عضویت در آن رایگان بود . ولی پس از آن با پرداخت 20 ریال می‌توانستند از همه‌ی امکانات باشگاه ورزشی و کتابخانه بهره‌مند شوند .
در سال 1358 خورشدی شوربختانه بر سبب برداشت بدی که پیش آمد برخی از کتابهای سودمند را از بین بردند . در سال 1359 خورشیدی با پول پیشکشی مردم و به نامگانهی استاد ماهیار بنیاد آموزش دینی و تربیتی و اجتماعی زرتشتیان استاد ماهیار اردشیر بر روی زمین همان دبستان دخترانه‌ی ماهیاری در کوچه‌ی زرتشت ساخته شد . هم زمان با گشایش دبستان دخترانه کتابخانه‌ی آن نیز با گردآوری کتابهای کتابخانه‌ی دبستان کماکان زیر پوشش انجمن به کار می‌پرداخت.
از سال 1359 تا 1363 خورشیدی کتابخانه در روزهای تابستان هر روزه و در روزهای تحصیلی نیز یکشنبه‌ها و پنج‌شنبه‌ها پسین از ساعت 5 تا 8 بر روی خواستاران باز بود . از سال 1363 نیز چون دیگر کتابها برای کتاب‌خوانان یکنواخت شده بود، با قطع ارسال از سوی کانون پرورش فکری تهران و نداشتن پولی برای خرید کتاب روبرو شد، استقبال از آن نیز کم و کمتر شد . به گونه ای که تنها تابستان باز بود ( تابستان 64 و 65 ) تا زمانی که در تابستان 66 نیز بسته شد .
از سال 1359 تا 1363 خورشیدی ماهانه بین 80 تا 90 تن به کتابخانه آمدند، همچنین هموندان باشگاه به شیوه‌ی گروهی ، روزنامه‌ی دیواری درست میکردند و نیز برای بالا بردن دانش بچه‌ها 40 تخته‌ی آموزشی در کتابخانه گذاشته شده بود .
کتابخانه از سال 63 به دست شاهپور خسروی، کارشناس صنایع سپرده شد و به جز از کمبود کتاب به ویژه کتابهای تازه چاپ با کمبود ابزار نیز روبرو است . یک میز کوچک دو نفره با 2 صندلی ، 4 قفسه و یک پنکه تمام دارایی آن است و مساحت آن 5/5 در 5/2 است . آن گونه که مشاهده شد ، کتابهایی چند به نامگانهی جانباخته فرهاد خادم، روانشاد مهربان دمهری، خدارحم استاد و نیز از کانون دانشجویان زرتشتی و دبیرخانه‌ی انجمن زرتشتیان تهران نیز به اینجا پیش‌کش شده بود.
بی‌گمان اگر پیگیری و کوشش دو نوجوان مهربان به نامهای بیژن جدیدی و بهرام ماوندادی نبود این گزارش به انجام نمی‌رسید .
کتابخانه های زرتشتیان یزد ( بخش پایانی )
کتابخانه زرتشتیان کوچه بیوک :
در سال 1357خورشیدی به پیشنهاد افلاطون یزدانی و با یاری و همکاری سروش خداپرستی کتابخانه زرتشتیان کوچه بیوک بنیاد شد . نخست با 40 کتاب پیشکشی و کتابهای انجمن زرتشتیان کوچه بیوک در یک اتاق 3 در 4 متر و سرپرستی انجمن کوچه بیوک آغاز به کار کرد، تا سال 1364 خورشیدی سرپرستی و گردانندگی کتابخانه با افلاطون یزدانی ( با مدرک کاردانی علوم انسانی و دبیر تاریخ و جغرافیا دوره راهنمائی ) بود، در این مدت یک کمد بزرگ از سوی هرمزدیار هرمزان به کتابخانه پیش‌کش شد. افلاطون یزدانی میگوید: این کتابخانه در راستای بالا بردن آگاهی‌های دینی و علمی زرتشتیان و دلبسته کردن گروههای گوناگون سنی و اجتماعی به کتاب خواندن به پا شده است ، هم اکنون نزدیک به هزار جلد کتابهای گوناگون در زمینه‌های دینی زرتشتیان، اشعار، اطلاعات عمومی، جغرافیا، ورزش و هنر در اختیار دارد و در کنار این‌ها چندین جلد فرهنگ انگلیسی و شماره‌های پراکنده مجلات هوخت، فروهر و کنکاش موبدان به همراه یک شاهنامه ارزشمند به چشم می‌خورد، کتابخانه هر پنجشنبه از ساعت 5 تا 7 پسین باز بوده و هموندان آن بدون پرداخت پول به این جا آمده و یا از تالار بزرگ بهره می‌برند کتابخانه به روش موضوعی و با سیستم قفسه بسته اداره می‌شود .
افلاطون یزدانی ادامه می‌دهد : امور کتابداری آن از تاریخ 7/5/63 بر دوش شورایی مرکب از چهار نفر از جوانان زرتشتی کوچه بیوک و به سرپرستی بهنام اختری افتاد : او که دانش آموز رشته تجربی است از همان تاریخ به کار کتابداری اینجا مشغول است بهنام اختری میگوید : از کاستیهای بزرگ کتابخانه کم بودن ساعت کار و روز مراجعه است ، زیرا در هفته تنها یک روز ، آن هم پنجشنبه ها باز است ، با این حال بر خلاف بیشتر جاها که بیشترین مراجعین آن را کودکان یا دانش آموزان شامل می‌شوند ، این کتابخانه مواجه با خواستارانی از همه گروه اجتماعی و سنی است ، تعداد مراجعین به 20 نفر در هر پنجشنبه می‌رسد ، به جزء کتابهای اهدایی نیکوکاران و کانون دانشجویان زرتشتی تهران و اندکی از سرمایه انجمن دیگر نتوانستیم کتابی بخریم . در این میان افلاطون یزدانی میگوید : بزرگترین دشواری ما کمبود سرمایه است که امیدواریم دولت بتواند به ما یا به صورت نقدی یا به صورت کارمان را با باقیمانده مبلغ آغاز کردیم و اکنون بیش از چهار هزار جلد کتاب در اختیار داریم که آنها را در 13 کمد و تعدادی قفسه قرار داده ایم و در سال گذشته 86 عضو داشتیم که این تعداد در سالهای گذشته 120 نفر بوده اند . مالی در مورد کتابخانه توضیح می‌دهد که کتابخانه زرتشتیان مریم آباد بهترین و رایج ترین کتابخانه زرتشتیان استان یزد می‌باشد که هم نوع کتاب از دینی گرفته تا رمان و فرهنگی و علمی و تاریخی در آن موجود می‌باشد و مراجعه کنندگان نیز از گروههای سنی مختلف می‌باشد که قبلاً آدینه‌ها و اکنون سه‌شنبه‌ها به کتابخانه مراجعه می‌کنند و چندی پیش نیز با کمک آقای فیروزفرد که زحمات زیادی برای تاسیس و اداره آن کشیده‌اند نوارهای گزینه 2 را برای استفاده داوطلبان شرکت در آزمون ورودی دانشگاه‌ها تهیه کردیم .
سروش مالی افزود : روزی یکی از پژوهشگران غیر زرتشتی به کتابخانه مراجعه کرد و از ما سری کامل مجله هوخت که از سال 1329 تا 1363 انتشار می‌شد را خواست و گفت تا کنون به هر کتابخانه‌ای مراجعه کردم ، سری کامل هوخت را نداشت که ما نیز از همان زمان بود که به رگ غیرتمان بر‌خورد و شروع کردیم به گردآوری کامل نشریات زرتشتی و اکنون به جز چند شماره‌ای که نتوانستیم آنها را تهیه کنیم ، سری کامل مجله هوخت را بصورت صحافی شده در اختیار داریم ، همچنین سری کامل هفته نامه امرداد را نیز چندی پیش صحافی کردیم و نشریات چیستا – اشا – کرمان – فروهر – اهدایی کتاب یاری برساند ، همچنین ما بنای ساخت مجتمعی دینی فرهنگی در نزدیکی آتشکده داشتیم تا بتوانیم کتابخانه را به آنجا ببریم ، اما چون گفته شد زمین آن در طرح جامع یزد واقع شده است ، پروانه ساخت ندادند . وضعیت کتابخانه‌های زرتشتیان یزد در سال 1365 را خوانید اکنون بعد از گذشت نزدیک به دو دهه وضعیت همان کتابخانه‌ها چه تغییری کرده است ، آیا بهتر شده است یا بدتر؟
سروش مالی : کتابخانه مریم آباد بهترین و کاملترین کتابخانه ویژه زرتشتیان یزد می‌باشد.
اداره کنندگان کتابخانه مریم آباد 18 سال پیش تنها تفاوت کرده است و آن اینکه پرویز مالی جای خودش را به برادرش سروش مالی داده است و اردشیر فیروزفرد نیز همچنان به عنوان رئیس انجمن زرتشتیان مریم آباد بر اداره آن نظارت دارد.
سروش مالی میگوید : در سال 1370 که من مسئولیت اداره این کتابخانه را به عهده گرفتم تعدادی از خیراندیشان جامعه از جمله بهمن یادگار جم مبالغی را به این کتابخانه اهدا نمودند که ماقسمتی از آن را سپرده کردیم و پیک‌مهر – ایران زمین – چهره نمای مرکز زرتشتیان کالیفرنیا و پارسیان یزد را بایگانی و سپس آنها را صحافی می‌کنیم همچنین سایر نشریات قدیمی زرتشتیان مانند پشوتن اندیشه – آناهیتا – پندار و مهنامه زرتشتیان را جمع آوری می‌کنیم . سروش مالی با اشاره به جمله‌ای با عنوان ( انجمن مریم آباد هم که اصلا امرداد را تحریم کرده است) در قسمت دوم ( یزد در سالی که گذشت ) که در شماره 90 هفته نامه امرداد به چاپ رسیده است ، یکی از مهمترین علتهای موفقیت کتابخانه مریم آباد را همکاری و نظارت ریاست انجمن مریم آباد است و گفت : ایشان شخصی فرهیخته و زحمتکش می‌باشد که در راه سربلندی و گسترش دین بهی تلاش می‌کنند و همکاری ایشان موجب شده است تا بهترین و کاملترین کتابخانه زرتشتیان یزد را داشته باشیم . مسئول کتابخانه زرتشتیان مریم آباد افزود : چاپ این مطلب در حالی است که کتابخانه‌ای است که سری کامل هفته نامه امرداد را به صورت صحافی شده در اختیار مراجعین خود قرار می‌دهد ، وی در عین حال هفته نامه امرداد را نشریه ای موفق و مفید ارزیابی کرد .
خدارحم خداپرستی : تلاشهای آقای خشنودی موجب رونق کتابخانه کوچه بیوک شده است قدردانیها در کوچه بیوک برعکس مریم آباد است ، در اینجا خدارحم خداپرستی رئیس انجمن زرتشتیان مریم آباد برای نخستین دوره است به ریاست این انجمن رسیده است تلاشهای مسئول کتابخانه را موجبر و نقد و بار کتابخانه می‌داند و میگوید :کوشش‌های مهندس خشنودی واقعا ستودنی است کتابخانه که در مجموعه ساختمان بازسازی شده آتشکده زرتشتیان کوچه بیوک قرار دارد اتاقی است که در آن 4 سری میز و صندلی برای مطالعه و 5 کمد حاوی کتاب قرار دارد که به گفته مهربان خشنودی مسئول کتابخانه کتابهای موجود بر اساس موضوع تقسیم بندی شده و هر دسته در کمد جداگانه‌ای قرار گرفته است و برای اینکه مراجعان بتوانند به آسانی به کتاب مورد علاقه خود دسترسی پیدا کنند بر روی هر کمد تابلویی که اسامی کتابها بر روی آن نوشته شده است نصب می‌باشد . خشنودی تعداد عنوان کتابهای موجود در کتابخانه را بیش از 670 عنوان کتاب ذکر کرد و افزود : در این میان از کتابهایی که بیشتر مورد توجه قرار گرفته چند جلد تهیه شده است به گفته مسئول کتابخانه کوچه بیوک این 670 عنوان کتاب شامل کتابهای ادبی – فرهنگی – آموزشی با 213 عنوان و کتابهای رمان – داستان با 208 عنوان و کتابهای کودک و نوجوان با سن 14 عنوان و کتابهای دینی با 130 عنوان و همچنین کتابهای تاریخی با من 106 عنوان می‌باشد.
مهربان خشنودی در مورد مراجعیین به کتابخانه گفت : مسئولیت اداره کتابخانه از تاریخ 27/10/1380 از طرف انجمن زرتشتیان کوچه بیوک برعهده من واگذار شده است و در این مدت علاقه‌مندان از گروههای مختلف سنی در روزهای پنجشنبه به این کتابخانه مراجعه می‌کنند .
سیترا شش برادران : با وجو افزایش تعداد کتابها ، استقبال از کتابخانه ناهید خرمشاه کاهش یافته است .
با وجود اینکه انجمن زرتشتیان خرمشاه در چند سال اخیر توانسته است با ساخت تالار اجتماعات و شاه ورهرام ایزد در کنار برگزاری همه ساله دو جام معتبر ورزشی در باشگاه مزدیسنا رونق دوباره‌ای به این محله زرتشتی نشین ببخشد ولی گویا کتابخانه ناهید خرمشاه همچنان به فراموشی سپرده شده است . گهرناز پشوتنی یکی از اداره کنندگان سابق کتابخانه ناهید خرمشاه تیکه روزنامه ای مربوط به مهرماه 1357 در اختیار قرار می‌دهد که در آن امده است دختر دانشجویی در یک حادثه رانندگی کشته و دانشجوی دیگری مجروح شد اتومبیل فولکس واگن شماره 76166 – تهران الف به رانندگی ناهید خسروانی دانشجوی دانشگاه ملی که در جاده شاهنشاهی در حرکت بود بر اثر سرعت زیاد چند بار معلق زد و سپس با اتومبیل هیلمن شماره 92716 – تهران تصادف کرد و متوقف شد ، در این حادثه ناهید در دم کشته شد و مهران سرنشین دیگر فولکس که دانشجوی سال دوم معماری دانشگاه ملی است مجروح و در بیمارستان رضا پهلوی بستری شد .
ساختمان کتابخانه ناهید خرمشاه که از سوی دهش مادر روانشاد ناهید خسروانی که اکنون ساکن خارج کشور می‌باشد تاسیس یافته است در محل باشگاه مزدیسنا قرار دارد و همچنان در خاموشی مطلق به سر میبرد.
سیترا شش‌برادران ( خنجری ) که 2 سال است مسئولیت اداره کتابخانه خرمشاه را بر عهده گرفته است میگوید : با وجود اینکه تعداد کتابهای این کتابخانه افزایش یافته و تعدادی حتی کتابخانه های شخصی خود را به کتابخانه ناهید خرمشاه اهداء کرده اند ولی استقبال از این کتابخانه کاهش یافته است ، همسر روانشاد استاد خداداد خنجری علت این عدم استقبال را کاهش جوانان محله خرمشاه در چند سال اخیر عنوان میکند و می‌افزاید پیشرفت راههای دسترسی به اطلاعات و علوم از جمله اینترنت موجب کمک به این کاهش استقبال شده است ، مسئول کتابخانه ناهید خرمشاه در پایان از شهناز و رستم ایزدیان و همچنین مروارید اخوی جو به عنوان مسئولان سابق کتابخانه نام برد و کتابخانه مریم آباد را بهترین کتابخانه زرتشتیان یزد معرفی کرد .
آریا ویرابیان : کاهش تعداد کتابهای کتابخانه قاسم آباد به علت کم محبتی اعضای آن بوده است.
محل کنونی کتابخانه زرتشتیان قاسم آباد در یکی از اتاقهای خوابگاه دانشجویی قاسم آباد می‌باشد ، آریا ویرابیان که خود را یکی از دانشجویان خوابگاه قاسم آباد معرفی میکند در مورد فعالیت کتابخانه قاسم آباد میگوید : طبق دفاتر موجود کتابخانه به طور رسمی تا تاریخ 7/6/1377 بر پا بوده است ولی از آن به بعد بدون استفاده مانده بود ، تا اینکه کتابها به درون کمدی که از دهش پریدخت بهرام خرمی به خوابگاه اهداء شده بود قرار داده شد اما در سال گذشته که من از سوی آقای کیخسرو ماوندادی از اعضای محترم انجمن زرتشتیان قاسم آباد و سرپرست خوابگاه به عنوان مسئول این کتابخانه انتخاب شدم ، متوجه بی‌نظمی در این کتابها شدم و شروع به منظم کردن آنها کردم ، در این زمان بود که مشخص شد تعداد کتابها از 377 جلد در سال 1377 به حدود 330 جلد در سال 1382 رسیده است که بدون تردید این کاهش کتابها به علت کم محبتی اعضای آن بوده است.
ویرابیان در تعداد مراجعین به کتابخانه گفت : هم اکنون این کتابخانه مورد استقبال دانشجویان خوابگاه می‌باشد و امیدوارم که بتوانم با همکاری آقای سرداری رئیس انجمن و آقای ماوندادی مسئول خوابگاه و همچنین سایر اعضای انجمن قاسم آباد و همکیشان گرامی این کتابخانه را دوباره رونق ببخشم تا جامعه زرتشتی بتواند از این منابع گرانبها استفاده لازم را ببرد.
کامران استادمهری : کتابخانه زرتشتیان نرسی آباد رو به تعطیلی است.
هنگامی که از کامران استاد مهری یکی از گردانندگان سابق کتابخانه زرتشتیان نرسی آباد خواسته شد تا در مورد کیفیت حال حاضر کتابخانه نرسی آباد توضیحاتی بدهد وی با زیرکی موضوع را عوض میکند و از تشکیل نهادی با عنوان کانون جوانان با عنوان کانون جوانان زرتشتی نرسی آباد خبر می‌دهد .
استاد مهری افزود : این کانون در زمستان 82 با هدف احیای جشنهای ملی و سایر مناسبتهای زرتشتیان و همچنین بیان و رفع مشکلات جوانان جامعه تشکیل و وابسته به انجمن زرتشتیان نرسی آباد می‌باشد و فعالیتهای آن در زمینه‌های هندی – ورزشی – فرهنگی می‌باشد.
عضو کانون جوانان زرتشتی نرسی آباد با بیان این مطلب که کتابخانه زرتشتیان نرسی آباد در حال حاضر رو به تعطیلی است و استقبالی از آن نمی‌شود افزود : کانون در نظر دارد تا اگر مکانی مناسب و بودجه‌ای برای خریداری کتابهای تازه تامین شود کتابخانه به مکان جدید انتقال یافته و دوباره فعالیتهای خود را از سر گیرد.
*برگرفته از شماره‌ی 100 و 101 «هفته‌نامه‌ی امرداد» سال 1383
