امروز فرخ روز رشن ایزد از ماه آذر سال 3758 زرتشتی، چهارشنبه 12 آذرماه 1399 خورشیدی، دوم دسامبر 2020 میلادی
چنین روزی دسامبر سال 359 میلادی امپراتور روم، نامه‌ی تندی از شاهپور دوم (ذوالاکتاف) شاه وقت ایران از دودمان ساسانیان دریافت کرد، شاه وقت چشم به راه پاسخ نماند و برای بیرون راندن رومیان از گستره‌ی ایران دست به‌کار شد.
نامه‌ی فرستاده شده چنین بود: «پس از درود …، آگاه باش که برپایه‌ی گواهی‌ها و نوشته‌های تاریخ‌نگاران، سرزمین‌های آن سوی رودخانه استرومون که در تراکیه جریان دارد و به دریای اژه می ریزد تا مرز مقدونیه از آنٍ ایران بوده است. آن امپراتور باید آنجا را از نیروهای جنگی خود خالی کند تا گماردگان ما بتوانند در آن سرزمین به گردآوری مالیات و راه‌اندازی امور بپردازند. اگر فرستاده من ـ آورنده این یادداشت، دست خالی باز گردد، پس از پایان زمستان دستور خواهم داد که ارتش این سرزمین‌ها را به زور پس بگیرد».
شاهپور دوم پیش‌تر و در همین سال با شکست دادن نیروهای رومی، سوریه را به دست آورده بود و آماده پیشروی در دست گرفته‌ی روم در آناتولی غربی بود. کنستانتیوس دوم Constantius II امپراتور روم که درگیر دشواری های داخلی و نافرمانی برخی از سردارانش بود پاسخ نامه شاهپور دوم را به رایزنی با سنای روم سپرد.
شاهپور دوم منتظر پاسخ روم نماند و در بهار سال 360 میلادی دست به یورش نظامی زد و پس از به دست آوردن «بزابده» به پیشروی خود ادامه داد. کنستانتیوس دوم امپراتور وقت دست به گردآوری نیرو زد که بیمار شد و تب شدید وی را از پای در آورد.
جانشین او «ژولیان دوم» که در همان سان فلسفه‌دان و نویسنده بود برای جنگ با ایران نه تنها نیروهای رومی را آماده کرد بلکه به مزدبگیر کردن جنگجوی مزدور از قوم فرانک ساکن شمال فرانسه، در آن زمان سرزمین گُلGaul و قوم ایلری ساکن غرب یوگوسلاوی ـ کروات‌های امروز، دست زد و دو سال به درازا انجامید تا برای لشکرکشی به شرق آماده شود. قوم آلمانی Alamanni مردمی که در مرز فرانسه و آلمان زندگی می‌کردند، مردم منطقه راین و فرانسویان به همین شوند همه ژرمن‌ها را آلمانی و کشورشان را آلمان می‌خوانند، حاضر به همکاری و جنگ با ایرانیان نشدند.
سرانجام، این لشکرکشی در 363 میلادی با نیرویی که از شمار و آزمودگی بی نظیر بود آغاز شد. شاهپور دوم که از کم و کیف این نیرو آگاه بود تصمیم گرفت به جای سرحد، در ژرف خاک ایران با آن رو‌به‌رو شود. نیروهای انبوه ژولیان پس از این که به محل مورد نظر شاهپور دوم که فاصله ای زیاد از تیسفون نداشت رسیدند خودرا در دورگیری یگان‌های ارتش ایران یافتند و در جنگی که روی داد شکست خوردند و یک سوار پارسی 26 ژوئن 363 ژولیانِ در حال فرار را با پرتاب زوبین شدیدا مجروح کرد که همان شب درگذشت. وی سه سال امپراتور روم بود.
چو هور سپهر آورد روز رَش
ترا زندگى باد پدرام و خَوش
هجدهمین روز از هر ماه در گاهشمار زرتشتی به نام رشن پیوند یافته است. رَشن (رَشْنو) ـ ایزد دادگرى و آزمایش ایزدى، ایزد درستی و دادگری که از ایزدان سرای پسین و از داوران روز جزا هست. یشت رشن، یشتی هست در ستایش رَشن، رَشنو، رشن یشت ، یشت دوازدهم اوستا هست.
ایزد عدل و داد در دین مزدیسنى. در اوستا رَشْنو Rašnu و در پهلوى رَشْن Rašn به معناى عادل و دادگر است. رَشْن در اوستا اغلب با صفت رَزْیشْته Razišta (در پهلوى رزیستک Razistak) وبه صورت رَشْنو رزْیشْتَه به معناى راست تر و درست تر آمده است، و در فارسى معمولاً این ایزد با صفتش «رَشْن راست» خوانده مى شود.
ابوریحان بیرونى در الآثار الباقیه (ص73) در فهرست روزهاى ایرانى، این ایزد را رَشْن خوانده که در زبان سُغدى رَسْن Rasn و در خوارزمى همان رَشْن خوانده مى شده است. در ادبیات فارسى این واژه به صورت «رش» بدون نون بکار رفته است.
فردوسى گوید: چو هور سپهر آورد روز رَش / ترا زندگى باد پدرام و خَوش،
خسروى مى گوید: مى سورى بخواه کامد رَش / مطربان پیش دار و باده بکَش.
