«سیراف» که در نوشته‌های کهن از آن با نام «سیراب» هم یاد شده است شهری باستانی در بخش مرکزی شهرستان کنگان در استان بوشهر و یکی از یادمان های تاریخی و دیدنی استان بوشهر در جنوب ایران است.
سلسله ساسانیان یادمان‌های بی‌شماری در فلات ایران برجای گذاشته‌اند. یکی از مهمترین شهرهای آن روزگار که به‌راستی مهمترین بندر ساسانیان به‌شمار می‌آید شهر سیراف در کنار ساحل خلیج فارس است.
با نگرش به یافته‌ها و سندهای تاریخی سیراف یکی از بزرگ‌ترین شهرهای روزگار باستان در فلات ایران بوده است. این شهرروزگاری دارای رونق بازرگانی بوده و آوازه‌ی آن تا چین نیز رسیده است. در بندر گوانجو چین سوله‌هایی با نام سیراف از روزگار باستان برجای مانده که نام‌گذاری این سوله‌ها گواه این گفته است. سیراف در دامنه‌ی کوه جای داشته و امروزه از شکوه آن تمدن بخش کوچک اما ارزشمندی برجای مانده است.
این شهر تا پس از ورود اسلام و تا سده‌ی چهارم مهی (:قمری) رونق بازرگانی خوبی داشت. ولی در همان سال‌ها زمین‌لرزه‌ای بزرگ بخش بیشتر این شهر باستانی را ویران کرد و به زیر دریا فرو برد.
یادمان‌های شهر باستانی سیراف پیرامون دره‌ای با نام «لیر» برجای مانده است. همانند این یادمان‌های بی‌مانند دست کم تاکنون در هیچ جای دیگر فلات ایران به دست نیامده است.
با دیدن این دره نخستین چیزی که بیننده را به سوی خود می‌کشد، گودال‌هایی هستند که مانند گورهایی در بدنه‌ی کوه‌های پیرامون دره تراش خورده‌اند. به گفته‌ی بسیاری این گودال‌ها گور بوده است اما از دید باستان‌شناسان سرشناسی چون پرفسور «وایت هوس» و «سرفراز» این گودال‌ها کاربرد دیگری داشته است. از آنجا که سیراف شهری در دامنه کوه بوده است، برای کنترل سیلاب‌های بزرگ که گمان می‌رفت از کوه به شهر سرازیز شود و البته برای انباشت آب، گودال‌هایی در دل کوه می‌کندند که جلوی سرازیر شدن آب را بگیرد. به‌گونه‌ای که پس از پُر شدن هریک از این گودال‌ها آب با شیب ملایمی به گودال دیگر و در پایان به چاهی سرازیرمی‌شد. از این‌رو سیراف باستان، دارای سامانه‌ی کنترل آب ویژه و شگفتی بوده است. چاه‌های بسیاری پیرامون این گودال‌ها دیده می شود که به شیوه‌ای ماهرانه تراش خورده‌اند. با در نگر (:نظر) داشتن سختی جنس سنگ در این دره این گمانه می رود که از تیغه‌های الماس برای برش دادن سنگ‌ها بهره برده شده است.
افزون‌بر بر گودال‌ها و چاه‌های پرشمار، گودال‌های کوچکی نیز پیرامون دره وجود دارد که بسیار به استودان (استو+دان=جایگاه استخوان) همانند است. در آیین زرتشت استخوان‌های مردگان را پس از گذاشتن پیکر در دخمه‌ها به استودان‌ها می‌آوردند. با نگرش به اینکه در روزگار ساسانیان آیین زرتشت به عنوان دین رسمی معرفی شد، این استودان‌ها می‌تواند نمونه‌ای روشن از شیوه‌ی گورسپاری این روزگار باشد.
در کنار دره و بر فراز کوه، یک سازه‌ی چهار طاقی نگاه بازدید کنندگان را به خودمی‌کشد. این سازه بیشتر به آتشکده همانند است، از این‌رو پرفسور «وایت هوس» نیز از این سازه به عنوان آتشکده یاد کرده است.
از سیراف یادمان های دیگری چون بازار قدیم، مسجد جامع، دژ (:قلعه) نصوری، نیز برجای مانده است که این یادمان‌ها به سده‌های نخست روزگار اسلامی برمی‌گردد.
سیراف افزون‌بر یادمان‌های باستانی دریایی بسیار زیبا با ساحلی مرجانی دارد.
دوست‌داران برای آگاهی و پژوهش بیشتر درباره‌ی سیراف می‌توانند کتاب «سیراف» نوشته‌ی غلامرضا معصومی و «سفرنامه‌ی سندباد» بحری سیرافی که خود از اهالی سیراف بوده است را بخوانند.
* فرنشین (:رییس) انجمن صنفی راهنمایان گردشگری استان بوشهر
دره‌ی باستانی سیراف
چهارطاقی یا آتشکده‌ی سیراف باستان
بندر سیراف با ساحلی دیدنی
فرتور از محمد کنگانی است.
0114
