امروز فرخ و پیروز روز دی بهآذر و فروردینماه سال 3759 زرتشتی، دومین روز دیدار پیرهریشت، یکشنبه هشتم فروردینماه 1400 خورشیدی، 28 مارس 2021 میلادی
نوروز و آیینهای باشکوه آن، مسیری سه هزار ساله را پیموده تا به ما رسیده است. «نوروز» کهنسالترین آیین ملی در جهان است که جاودانه مانده و یکی از عوامل ماندگاری فرهنگ ایرانیان و مردمی است که در گسترهی فرمانروایی ایرانشهر زندگی میکنند.
در دوران هخامنشیان، یازده روز اول فروردین (فرورتیشن/Farvartishn) ویژه انجام آیین نوروز بود. پادشاه در نخستین روز سال نو رهبران دینی، بزرگان، بلندپایگان و فرماندهان ارشد نظامی، دانشمندان و نمایندگان سرزمینهای دیگر را می پذیرفت . در نوروز، مردم نخست به دیدن سالخوردگان خانواده، بیماران و از كارافتادگان میرفتند و ادای احترام میکردند. ارج نهادن و رعایت احوال سالخوردگان و نسل بازنشسته، در میان ایرانیان همواره دارای ارزش بوده است. سپس عید ـ دیدنی آغاز می شد. پیش از دید و بازدیدها، در لحظه تحویل سال، هر فرد از خدا می خواست كه در سال نو روان او را پاک و آرام نگهدارد. این مراسم پس از 25 سده به همین گونه ادامه دارد.
پس از پایان رسیدن ساختمان باشکوه و بزرگ تختجمشید در پارس و گشایش آن، آیینهای نوروز، باشكوه بیمانندی در آنجا برگزارمی شد. آیین نخستین نوروز در تختجمشید، دو هفته به درازا میكشید. مردم عادی در تالار صدستون و سران ساتراپیها و بلندپایگان در تالارهای دیگر این كاخ گرد میآمدند. كار ساختن تخت جمشید (یونانیان پارس را پرسپولیس میخواندند) 51 سال انجامید. داریوش دوم به مناسبت نوروز، در سال 416 پیش از میلاد سکه زرین ویژهای ضرب کرد که یک روی آن شکل سربازی را در حال تیراندازی با کمان نشان میدهد. ضرب سکه زر و سیم یک سده پیش از آن سوی داریوش یکم آغاز شده بود. سکههای داریوش بزرگ به «داریک» یا «دریک» نامیده میشد. رسم دادن سکه به عنوان عیدی از زمان هرمز دوم – شاه ساسانی در سال 304 میلادی آغاز شده است.
مِهستان (مه/Meh: بزرگ)، پارلمان ایران در روزگار اشكانیان نخستین جلسه خودرا در نوروز سال 173 پیش از میلاد با باشندگی مِهرداد یكم ـ شاه وقت ـ برگزار كرد و نخستین مصوبه آن انتخابی كردن مقام ریاست كشور (شاه) بود. برکناری شاه نیز در اختیار همین مجلس گذاشته شد.
در مارس 326 میلادی میان ارتش ایران به فرماندهی شاپور دوم و ارتش روم به فرماندهی كنستانتینوس دوم امپراتور این كشور جنگی خونین و با کشتههای زیاد در گرفته بود. با این كه پیروزی با ارتش ایران بود، شاپور دوم 20 مارس (شب نوروز) با مخالفت افسرانش كه نزدیک به بُردن جنگ بودند، آتش بسی دو هفته ای اعلام كرد تا سربازان بتوانند آیینهای نوروزی را برگزار كنند. كنستانتینوس دوم كه نیروهایش کشتههای شدید داده بودند، پس از این آتش بس موقت حاضر به ادامه جنگ نشد و روز دهم آوریل میان دو فرمانروا پیمان صلح به امضاء رسید.
خسروانوشیروان به هر كس كه در درازای سال به میهن خدمت چشمگیر كرده بود در آیین نوروز سکهای که تصویر او بر آنها بود عیدی میداد. در زمان پادشاهی دراز مدت خسروانوشروان (انوشیروان ساسانی ـ دادگر)، تماس مستقیم مردم با شاه افزایش یافته بود و شاه خود به برخی شكایات رسیدگی می كرد و در مراسم نوروزی كاخ سلطنتی عده بیشتری از مردم عادی شركت می شدند و به همین سبب خسروانوشیروان در سال 549 میلادی، پس از برگزاری آیین نوروز دستور ساختن تالار بزرگی را به پیوست کاخ سلطنتی تیسفون که از دجله فاصله زیاد نداشت فرمان داد و این تالار و ساختمانهای در پیوند آن نهم مارس سال 551 میلادی آماده بهرهبرداری شد و آیینهای نوروزی آن سال در آنجا برگزار شد. این تالار که با فرش پرآوازهی بهارستان مفروش بود پس از یورش تازیان آسیب دید.
پس از اسلام نادرشاه افشار نیز سکه خود به نام سکه نادری را در سال 1735 میلادی، در آیین سلام نوروز رایج ساخت. نادرشاه به نوروز و آیین های آن دلبستگی فراوان داشت. با ضرب سکه نادری شماری از آن را به رسم عیدی به منشیها و افسران خود داد که در یک طرف سکه نقش شده بود: «الخیر فی ماوقع» و در طرف دیگر سکه این نوشته دیده میشود: «نادرِ ایران زمین». این گزاره نشان میدهد که نادر یک ملیگرا و خواهان زنده کردن فرمانروایی ایران در چارچوب مرزهای دوران ساسانیان، اشکانیان و هخامنشیان بود.
نادرشاه در سال 1739 در جریان لشکرکشی به هند، پس از شکست دادن ارتش 360 هزار نفری این کشور و دریافت تاج پادشاهی هند، برای ورود به دهلی منتظر فرارسیدن نوروز شد تا در روزی سعد به این آرزو برسد و روز 20 مارس ( در آن سال، روز نوروز) وارد دهلی شد و آیین عید را در کاخ «شاهجهان (پادشاه پیشین هند)» برگزار کرد.
دی به آذر، روز هشتم از هر ماه در گاهشماری زرتشتیان است. دی یکی از نامهای اهورامزداست.
«دی» (اوستایی:«دَثوش») به چم (:معنی) پروردگار، دادار، آفریننده و جهاندار زیباییها است. در گاه شماری زرتشتی، روز نخست هر ماه اورمزد روز نامیده میشود، سه روز دیگر به نام اهورامزدای بیهمتاست که به واژهی دی آمده و از آن سخن گفته شده است.
در هر ماه سه روز با نام «دی» شناخته میشود. روزهای هشتم، پانزدهم و بیست و سوم ماه زرتشتی به نام «دی» است مانند دی به آذر ، روز هشتم هر ماه، دی به مهر، روز پانزدهم از هرماه، دی به دین، روز بیست و سوم از هر ماه. برای باز شناختن هر یک از این سه روز ، نام روز پس از آن به واژهی دی پیوند داده شده است برای نمونه فردای روز دی بآذر روز آذر است.
روزهای دی در هر ماه روزهای نیایش همگانی، به آتشکده رفتن، آسایش و دست از كار كشیدن زرتشتیان است.
سرودهی مسعود سعد سلمان، بر پایهی کتاب بندهش
روز دی است خیز و بیار ای نگار می
ای ترك، می بیار كه تركی گرفت دی
می ده برطل و جام كه در بزم خسروی
بنشست شاه شاد ملکارسلان به می
اندرزنامه آذرباد مهراسپندان (موبد موبدان در روزگار شاپور دوم)
سر شوی و موی و ناخن پیرای
اندرزنامه آذرباد مهر اسپندان در سرودهی استاد ملکالشعرای بهار:
به (دیبآذر) اندر سر و تن بشوی/ بپیرای ناخن، بیارای موی
