امروز فرخ و پیروز روز آسمان ایزد و فروردینماه سال 3759 زرتشتی، آدینه 27 فروردینماه 1400 خورشیدی، 16 آوریل 2021 میلادی
16 آوریل 465 پیش از میلاد، 27 روز پس از نوروز آن سال، شاه وقتِ دودمان هخامنشیان به انتقال پایتخت سلطنتی از پاسارگاد به تختجمشید را اعلام کرد.
اردشیر یکم (به نوشته تاریخنگاران یونانی؛ اردشیرِ درازدست از دودمان هخامنشیان) که بر جای پدر نشسته و شاه ایران شده بود نیمهی آوریل سال 465 پیش از میلاد تصمیم گرفت كه تختجمشید پایتخت اول ایران (شاهنشین) باشد. تاریخنگاران یونان باستان، تختجمشید را در جهان به «پِرسپولیس» شناسانده است. اردشیر یکم در پاسارگاد برجای پدرش خشایارشا نشسته بود که بر سرزمینی از دانوب تا سند و از سیردریا تا سودان، مصر و نیمه شرقی لیبی امروز فرمانروایی میکرد.
پژوهشهای گاهشماری، 16 آوریل آن سال را روز برگزاری آیین پایتخت شدن تختجمشید به دست داده است. نوروز سال 465 پیش از میلاد در تختجمشید برگزار شده بود، ولی 27 روز پس از نوروز آن سال تصمیم شاه وقت به انتقال پایتخت پادشاهی از پاسارگاد به تختجمشید که فاصلهای زیاد از هم ندارند، اعلام شده بود تا به آگاهی مردم برسد. چرا این تصمیم چهار هفته پس از نوروز گرفته و اعلام شده بود؟. زیرا؛ اهمیت روز ملّی ایرانیان (نوروز) چنان بوده است كه نباید زیر سایهی پایتخت شدن شهر تازهساز تختجمشید قرار میگرفت. برنامه ساختن تختجمشید از داریوش بزرگ است. کار ساختن شهر، كاخ شاه و تالارهای پذیرایی تختجمشید 51 سال به درازا كشیده بود.
سیستم ارتباط و پستخانه ایرانِ 25 سدهی پیش چنان آماده و پیشرفته بود که هر خبری در کمتر از یک هفته به آگاهی همه شهروندان گسترهی ایران میرسید. ساختمان تختجمشید كه به دست اسكندر مقدونی، شاگرد ارسطو و اهل فلسفه، به آتش كشیده شد از نظر وسعت و هنر معماری و فن مهندسی مهمترین سازهی پیش از میلاد و نماد تمدن بشرِ روزگار باستان و نشانهی فر و شکوه ایران و ایرانی است و هویت ملّی ایرانیان بهشمار میرود.
در همان روز همچنین اعلام شده بود كه «شوش» همچنان پایتخت اداری ایران و محل ادارههای دولتی خواهد بود كه در فصل گرما، كارمندان ادارات میتوانند به شهر همدان بروند و در آنجا انجام وظیفه كنند. در اعلامیه مربوط آمده بود که ممكن است شاه نیز زمستان را در آنجا (شهر شوش) باشد. به همین سبب تارخنویسان یونانی، ایران دوران هخامنشیان را، كشوری دارای سه پایتخت، نوشتهاند.
آسمانروز ای چو ماه آسمان
باده نوش و دار دل را شادمان
بیستوهفتمین روز از هر ماه در گاهشمار مزدیسنی آسمان نامیده میشود. آسمان از آفریدههای اهورایی و ایزد نگهدارندهی سپهر. واژهی آسمان در اوستا به صورت اسن، اسمن، در پارسی میانه و در پازند به صورت آسمان آمده است. این واژه در اوستا به چم (:معنی) سنگ نیز به کار رفته است. آسمان نخستین آفریدهی اهورامزدا پیش از جهان مادی است که آغاز و انجام آن نادیدنی است. (یشتها فروردین یشت بند۳) و در اوستا ستوده شده است.آفرینش دیگر پدیدهها با آسمان در پیوند است. به این معنی که اهورامزدا از گوهر آسمان آب و از آب زمین را آفرید. و به یاری آسمان شادی را آفرید. “که در دوران آمیختگی که ”روزگار ماست” آفریدگان به شادی زندگی کنند. ایرانیان باستان آسمان را هفت پایه میدانستند. نخست ابر پایهی دیگر سپهر اختران، سه دیگر ستارگان آلوده نشده، چهارم بهشت که ماه بدان پایه ایستد، ششم گاه امشاسپندان، هفتم روشنایی بیکران که جای اورمزد است. در برخی منابع برای آسمان فقط سه پایه، ستاره پایه و ماه پایه و خورشید پایه نام برده شده است اما در ادبیات پهلوی از هفت طبقهی آسمان یاد شده است. همکاران آسمان، شهریور، خور و مهر و انارم ”انغر روشن ”میباشند.
آسمان نخستین گیتیایی اهورامزداست و در گهنبار میدیوزرم آفریده شده است. آسمان از آفریده های بسیار زیبا و ستودنی اهورامزداست. آسمان برای ایرانیان باستان سرچشمه نور و گرمای خورشید بوده و همان گونه که خورشید نیایش می شده، آسمان هم ستوده می شده است.
در شاهنامه آمده است:
« مه بهمن و آسمان روز بود / که فالم بدین نامه پیروز بود ».
سرودهی مسعود سعد سلمان، بر پایهی کتاب بندهش
آسمانروز ای چو ماه آسمان / باده نوش و دار دل را شادمان
جان ز باده شاد كن زیرا كه عقل / باده را بیند همی شادی جان
هر زمان باده خور ای تازه چو گل / تازه كن شادی به باده هر زمان
اندرزنامه آذرباد مهراسپندان (موبد موبدان در روزگار شاپور دوم)
به راه دور شو که به درستی آیی (بازگردی)
اندرزنامه آذرباد مهر اسپندان در سرودهی استاد ملکالشعرای بهار:
ره دور گیر (آسمان) روز، پیش / که بازآیی آسان، سوی خان خویش
