اردیبهشتگان؛ فر و فروغش نوید اشویی

سومین روز از ماه زرتشتی اردیبهشت‌ نام دارد که در گاهشمار خورشیدی یا جلالی که اکنون به کار می‌رود، این روز در دومین روز ماه اردیبهشت، جای می‌گیرد. جشن اردیبهشتگان در ماه اردیبهشت و به هنگام همسانی نام ماه اردیبهشت با روز اردیبهشت، برگزار می‌شود. در ایران باستان گاهنمای خورشیدی که در آن، یک سال بر پایه‌ی یک دور گردش زمین به گِرد خورشید بود، 12 ماه و هر ماه 30 روز داشت. هر روزِ ماه، نام خود را داشت و هنگامی که نامِ روز و ماه یکسان می‌شد، ایرانیان آن روز را خجسته دانسته و جشن‌های ماهانه برپا می‌کردند. اَردی‌بهشت‌گان، یکی از این جشن‌های دوزاده‌گانه است که در روز اَردی‌بهشت ازماه اَردی‌بهشت (سومین روزِ دومین ماهِ سال) برگزارمی‌شود. روز اردیبهشت از ماه اردیبهشت، برابر با دوم اردیبهشت جشن اردیبهشت‌گان نام دارد. جشن اردیبهشتگان دومین جشن از جشن‌های ماهیانه‌ی ایرانیان کهن است.
بر پایه‌ی این‌که نماد اردیبهشت، آتش است‏، یکی از آیین‌های جشن اردیبهشتگان، رفتن به آدریان‌ها و آتشکده‌ها است. زرتشتیان در این جشن، سپید می‌پوشند که نماد پاکی است و راهی آدریان (آتشکده) می‌شوند و رو به‌سوی روشنایی می‌ایستند و با سرایش اردیبهشت یشت، اهورامزدا(خداوند جان و خرد) را ستایش می‌کنند و نیایش اهورامزدا را به‌جای می‌آورند. چراکه اردیبهشت‌امشاسپند، در جهان خاکی یا مادی، نگهبان همه‌ی آتش‌های سپند است و در جهان مینوی، پاسداری از پاکی و راستی و نظم و قانون اهورایی را بر دوش دارد.
واژه‌ی اردیبهشت، برگرفته از واژه‌ی اوستایی «اَشه وَهیشتا» است، واژه‌ای دوبخشی که بخش نخست آن به معنی پاکی، اشویی، راستی، نظم، قانون و هنجار است و بخش دوم به چم «بهترین» است. اردیبهشت پاسدار بهترین راستی است و نگهاهبان آتش، چراکه آتش بهترین نماد راستی و پاکی به شمار می‌رود.
ماه اردیبهشت که فرا می‌رسد برای زرتشتیان، یادآور آیین «آتش بزرگ کردن» و یا به گویش زرتشتیان، «تش مس کردن» است.
برای برپایی چنین آیینی، موبد از شب پیش از برپایی مراسم، «یسناخوانی» (بخشی از اوستا) می‌کند. یسنا بر آتش خوانده می‌شود و این آتش در روز برگزاری آیین «تش مس»، به آتش آتشکده می‌پیوندد.
در برپایی این آیین، موبدان گرد هم می‌آیند و در آتشکده که جایگاه برگزاری است، اوستاخوانی انجام می‌شود. سفره‌ای آیینی پهن است و موبدان اوستا می‌خوانند و مردم زمزمه می‌کنند.
این آیین هم به نام زندگان و هم برای درگذشتگان به‌ویژه تازه‌روانان برگزار می‌شود. سفره‌ای آیینی پهن می‌شود و بر آن، خوراکی‌ها و نمادهایی گذاشته می‌شود که هریک بنابر شوند (:دلیلی) نهاده شده است.

«اردیبهشت یشت یکی از بخش‌های خُرده اوستاست که برگردان بخشی از آن چنین است:
می‌ستایم اردیبهشت امشاسپند را،
که ستایش همه امشاسپندان است.
که اهورامزدا آن را پاسداری می‌کند
با اندیشه نیک، گفتار نیک و کردار نیک
و جای آن در سرای روشن اهوراست.
سرای روشنی که جای پاکان و راستان است و هیچ دروندی (دروغگویان) را بدان راه نیست
اردیبهشت امشاسپند می‌راند، همه‌ی بد اندیشان و جاودانان و پریان را».

«برای فر و فروغش من او را اردیبهشت را
زیباترین امشاسپندان را با نماز بلند می‌ستایم
با زبان خرد، با پندار و گفتار و کردار نیک می‌ستایم»
اردیبهشت یشت – بند 18

آنچه که مایه سازنده هستی و پایدار نگاهدارنده آن و پیوند دهنده این هنجار و هماهنگی با نیکی و زیبایی است همانا مهر و عشق و گرماست، و همانا خرد، آن‌هم از گونه نیک و بِه و بِه‌مَنشانه که آگاه شونده است و به روشنایی رساننده.
نیایش می‌کنیم و از خدای خرد خویش، از خویشتن خویش، از گرمای زندگی درون خویش سپاسگزاری می‌کنیم و از آن می‌خواهیم تا گرمای مهر را درونمان زنده نگاه دارد و ما را خرد و اندیشه‌ی نیک افزون گرداند.
با امید به آن که نور و گرمای آتش عشق، شور و راستی در جان و جهانمان روشن باشد تا از تیرگی کین، خشم و خودخواهی که سرچشمه‌ی تزویر و دروغ و آغاز گسترش نادانی است، جلوگیری شود.
سپاس می‌گزاریم اهورامزدا، خداوند جان و خرد، خرد جان‌بخش و نگاهبان جان و جانان را.