عودلاجان یا اودلاجان از محلههای کهن شهر تهران است که از باختر (:غرب) به خیابان ناصرخسرو، از خاور (:شرق) به ری، از شمال به امیر کبیر و از جنوب به ۱۵ خرداد می رسد و سه محله اصلی امامزاده یحیی، پامنار و ناصرخسرو را در بر میگیرد که از دید تاریخی، به شوند (:دلیل) وجود بناهای تاریخی پرشمار، بسیار ارزشمند است.
محلهی عودلاجان همراه با محلههای ارگ، دولت، سنگلج، بازار و چالهمیدان تهران روزگار ناصری را شکل میدادند. عودلاجان قدیم با ۲۶۱۹ خانه و ۱۱۴۶ دکان بزرگترین محلهی شهر و مرفهنشین بود.
محلهی عربها در گوشهی شمال باختری محله عودلاجان، کوچهی شام بیاتیها در شمال عودلاجان و کوچه خدابندهلو در غرب عودلاجان، همگی در محلههای خوب و به اصطلاح سرآب جای داشتند.
ساکنان این محله در قدیم بیشتر کلیمی بودهاند. شماری از زرتشتیان نیز در این محله سکونت داشتند. همچنین برخی از نام آوران تاریخ معاصر ایران مانند خاندان قوام الدوله، خاندان مستوفی، نصیرالدوله بدر تاجر ثروتمند و نخستین وزیر فرهنگ دورهی پهلوی، سید حسن مدرس، نماینده مجلس شورای ملی و چهره نامدار مشروطیت در عودلاجان ساکن بودند.
عودلاجان از مناطق اعیاننشین تهران در دوره قاجار بودهاست. محلهای با باغها و خانههای باشکوه بسیار که خانهی مدرس، باغ ملکالشعرا، کاخ گلستان و عمارت مسعودیه در این منطقه جای گرفتهاند.
عودلاجان تا میانه ی دوره پهلوی اعتبار اجتماعی خود را حفظ کرد. اما پس از دگرگونیهای بزرگ اجتماعی و شهری که در دههی ۱۳۴۰ خورشیدی رخ داد، کم کم از اهمیتش کاسته شد. آنچه اکنون تاریخ محلهی عودلاجان را به شدت تهدید میکند، گسترش بازار در گوشه به گوشهی محله است. این روند باعث شده که عودلاجان از یک محلهی اعیاننشین به انباری برای بازار، تغییر کاربری بدهد و برخی خانههای تاریخیِ بدون مالکِ در این محله جایگاه معتادان شود.
گذر باغ نظامالدوله، گذر در حمام نواب، گذر شتر گلو، گذر مسجد حوض، گذر در مدرسه و کوچههای نظام العلما، سردار، سپهدار، شاهبیاتی، معینالملک، حاجی علی، آقا موسی تاجر، میرزا آقاجان، خدابندهلو، حاجی آقا بابا، آقا محمد محمود، سهراب خان، نقارهچیها، هادی خان و محمدخان امیر تومان از جمله گذرها و کوچههای عودلاجان هستند.
تیمچه اکبریان (شماره ثبت ۱۳۶۰۱ در ۱۵ آبان ۱۳۸۴ خورشیدی در فهرست آثار ملی) پس از بازسازی با نام تازهی «سفره خانه سنتی طهرون قدیم»، یکی از تیمچههای کهن تهران است که در بازارچه عودلاجان روبهروی کوچهی حکیم قرار دارد. این سازه، با دیرینگی ۲۶۰ سال، نخستین بانک و صرافی ایران بوده که به صورت بانک رهنی کار میکرده است. اصغر شعرباف از استادان مرمت و مرمتکار این اثر، پیشینهی آن را به دوره قاجاریه و متعلق به عصر فتحعلیشاه قاجار نسبت میدهد که از سوی داود کلیمی اداره میشد و تا سالهای نخست انقلاب نیز به دست همین شخص و با کاربری بانک مشغول به فعالیت بود. نحوه کار بانک: اجناسی را که برای گرو میآوردند، از طریق سوراخی در کف طبقه همکف و در مجاورت دیوار، به صورت مخفیانه و دور از دید مردم، به زیر زمین انتقال میدادند. این بنا در قسمت غربی چهار طبقه و در قسمت شرقی دارای سه طبقه است. در ورودی چوبی و بزرگ با کنده کاریهای هنرمندانهای به حیاطی میرسد که در بخش میانی آن حوضی شمالی–جنوبی جای دارد که به فضای صحن جهت و زیبایی بیمانندی داده است. فضای صحن اصلی هشت ضلعی است و از زیر زمین، آب انبار، طبقه همکف و نخست تشکیل شدهاست. گرداگرد طبقهی نخست و همکف حجرههایی جای دارند که به عنوان بانک از آن استفاده میشده است. ساختمان تیمچه قرینه است، در بخش جنوبی و شمالی دو سالن بزرگ و در دوسوی اتاقهای کوچکی قرار دارد. وجه تمایز گوشهی خاوری و باختری این است که اتاقهای گوشهی خاوری غلام گردشی داشتهاند. یعنی، اتاقهای گوشهی خاوری به هم راه داشتند و هر اتاق دو در داشته که ارتباط آن را با اتاقهای کناری امکان پذیر میکرده است و غلام خانه میتوانسته به تمامی اتاقها دسترسی داشته باشد که به آن غلام گردشی میگفتند. اتاقهای کوچک نیز با درهای چوبی و شیشههای رنگی، فضایی دلنشین را برای بیننده پدید آورده است.
بازار عودلاجان تهران
بازار محلهی عودلاجان تهران
زیارتگاه محلی عودلاجان
برخی خانههای قدیمی عودلاجان جایگاه معتادان شده است
عودلاجان از محلههای اعیاننشین تهران بوده است
فرتور از همایون مهرزاد است.
1393
یک پاسخ
درود بر شما. خوب بود درباره معنی واژه عودلاجان هم می نوشتید.