هنوز تصویر ویران‌کردن تندیس بودای بامیان* که از میراث تمدنی جهان به‌شمار می‌رود، به‌دست طالبان در سال 2001 از ذهن جهانیان پاک نشده است. اکنون با چیره‌شدن پرسش‌برانگیز طالبان بر افغانستان بیم آن می‌رود که این‌بار فاجعه‌ای تلخ‌تر برای میراث فرهنگی این کشور روی دهد.
به گزارش ایسنا با به قدرت رسیدن گروه طالبان در کشور افغانستان، حالا ده‌ها هزار اثر و محوطه‌ی تاریخی در کنترل این گروه قرار گرفته که پیشینه‌ی خوبی در این زمینه ندارد.
در همین گزارش به‌گفته‌ی (به نقل از) نشنال جئوگرافی آمده است: گروه طالبان در حالی قدرت را در افغانستان به‌دست گرفته که اکنون زمامدار گنجینه‌ی تاریخی کشوری است که پیش‌تر و در سال‌های گذشته دست به ویرانی آن می‌زد.
نورآقا نوری، فرنشین (:رییس )موسسه‌ی باستان‌شناسی افغانستان در کابل در این‌باره می‌گوید: انتظار نداشتیم این اتفاق با این سرعت روی دهد. مقامات قصد داشتند آثار تاریخی را از شهرهایی چون هرات و قندهار به مکانی امن منتقل کنند اما برافتادن (:سقوط) ناگهانی دولت افغاستان جلو این اقدامات را گرفت.
محمدفهیم رحیمی، فرنشین موزه‌ی ملی افغانستان نیز در این‌باره می‌گوید: با در اختیار گرفتن کنترل شهر کابل ازسوی طالبان، اکنون ۸۰ هزار اثر تاریخی در موزه‌ی ملی افغانستان در معرض خطرند و ما همچنین بسیار نگران امنیت کارکنان و آثار هستیم.
طالبان که پیشینه‌ی خوبی در ارزش نهادن به میراث فرهنگی و تاریخی ندارد در سال ۲۰۰۱ میلادی نیز با حمله به موزه‌ی ملی افغانستان چندین اثر را به به‌تمامی ویران کرد.
افغانستان که هزاران سال به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مسیرهای فرهنگی شناخته شده دارای میراثی پرمایه (:غنی) است و میزبان ادیان و تمدن‌های گوناگونی از بودایی، زرتشتی، مسیحیت و یهودیت تا هندوها پیش و پس از اسلام بوده است. همچنین به عنوان یک شریان اصلی در جاده‌‌ی ابریشم که هند را به ایران و چین متصل می‌کند، بقایای شهرهای باستانی، صومعه‌ها و کاروانسراها را در خود جای داده که میزبان مسافرانی از جمله مارکوپولو در راه‌رفتن به دربار پرزرق و برق کوبلای‌خان از نوادگان چنگیزخان بوده است.
طالبان از گونه‌ای تفکر افراطی پیروی می‌کند که همه‌ی تصاویر انسان و جانوران را رد می‌کند. مقام‌های میراث فرهنگی نگرانند مانند سال ۲۰۰۱ که طالبان تندیس پرآوازه‌ی بودای بامیان و شماری از اشیاء و تندیس‌ها در موزه‌ی کابل را نابود کردند، دوباره دست به این اقدام‌ها بزنند.
رهبران طالبان در بیانیه‌ای که پیش‌تر و در ماه فوریه منتشر کردند به پیروان خود دستور می‌دهند که با قدرت از آثار تاریخی حفاظت و نگهداری کنند و همچنین حفاری‌های غیرقانونی را نیز متوقف کرده و از تمام مکان‌های تاریخی محافظت کنند. آن‌ها حتا ادعا کرده بودند که فروش آثار تاریخی در بازار هنر را نیز ممنوع می‌کنند.
اما بسیاری از کارشناسان میراث فرهنگی افغانستان نسبت به صحت این ادعاها شک و تردید دارند. «عمر شریفی» استاد علوم اجتماعی در دانشگاه آمریکایی افغانستان می‌گوید: «آن‌ها چهره خود را سفید کرده‌اند، اما هنوز یک گروه بسیار ایدئولوژیک و رادیکال هستند». او که چند روز پیش از کابل به مقصد دهلی گریخت می‌گوید که مستقیما از سوی اعضای طالبان تهدید شده است. منابع دیگر افغان نیز می‌گویند که کارکنان میراث فرهنگی در سراسر کشور پیامک و تماس تلفنی از مقام‌های طالبان دریافت کرده‌اند که آن‌ها را به همکاری با سازمان‌های بین‌المللی متهم می‌کنند.
* بامیان شهری تاریخی در هزاره‌جات افغانستان و مرکز ولایت بامیان و ولسوالی بامیان است. این شهر ۳۵ کیلومتر مربع پهناوری در ۲۴۰ کیلومتری باختر (:غرب) کابل، پایتخت افغانستان جای دارد. بامیان یکی از میراث‌های تمدنی جهان است و پیش از تاریخ به عنوان یکی از مکان‌های مهم در آسیای میانه به‌شمار می‌رفته است. بامیان در دوران هخامنشیان یکی از بخش‌های مهم پارپامیزاد به‌شمار می‌آمد و در دوره‌ی فرمانروایی کوشانیان به‌عنوان یکی از بنیادی‌ترین مراکز گردشگری و مذهبی بوداییان و جای‌گرفتن در شاهراه ابریشم بیشتر مورد توجه قرار گرفت.
این شهر در سال ۲۰۱۵ میلادی، به‌عنوان پایتخت فرهنگی کشورهای عضو سارک برگزیده شده‌است. بت‌های بامیان و محوطه‌ی آن که در این شهر جای دارد در سال ۲۰۰۳ از سوی یونسکو به عنوان میراث جهانی به ثبت رسید.
بامیان با تاریخی پرمایه آثار باستانی پرشماری را در خود جای داده است. شهر ضحاک، دره اژدر (اژدها)، شهر غلغله، دره فولادی، چهل دختران، غار یخی، بت‌های بزرگ بودا، مغاره‌ها، کوه بابا، شهر شاهی، بالاحصار و چهل‌برج از برجسته‌ترین آن‌ها هستند.
مقدسی درباره‌ی بامیان می‌گوید: «یکی از بنادر خراسان و از خزائن سند است، سرمای سخت و برف بسیار دارد و از محسناتش آنکه کک و عقرب در آنجا نیست».
در آغاز سده‌ی هفتم یاقوت، شرح مفصلی درباره‌ی بامیان و بت‌های بزرگ بامیان یاد کرده و می‌گوید: «آنجا بتخانه‌ای‌ست بسیار بلند بر ستون‌هایی استوار و در آن، شکلِ همه‌ی پرندگانی که خداوند آفریده است نقش گردیده و بر سطح کوه دو بت بزرگ از پایین تا قله‌ی کوه کنده شده است که یکی را سرخ‌بد و دیگری را خنک‌بد (بودای سرخ و بودای خاکستری) می‌نامند و گویند آن‌ها را در تمام جهان همتایی نیست.
قزوینی نیز از خانه‌ی زرین بامیان و دو تندیس بزرگ بودا سخن گفته است. ویرانی بامیان و ولایات آن نتیجه‌ی خشم چنگیز است که چون نواده‌ی او موتوکن، پسر جغتای در محاصره‌ی بامیان کشته شد لشکریان مغول فرمان یافتند تا باروی شهر و تمام ابنیه‌ی آن را با خاک یکسان نمایند و اجازه ندهند هیچ‌کس در آنجا زیست کند یا بنایی در آنجا ساخته شود. ازآن‌پس نام بامیان به «موبلق» بدل شد که در زبان مغولی به معنی «شهر لعنت شده» است و از آن زمان بامیان به‌صورت بیابانی خشک‌وخالی درآمد. (جغرافیای تاریخی سرزمین‌های خلافت شرقی. تهران: علمی و فرهنگی، 1393)
