دوره‌ی فرمانروایی مغولان در ایران و آسیا با رویدادها و دگرگونی‌های گسترده‌ای در زمینه‌های سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی همراه بود. به دیگر سخن، برآمدن مغولان را می‌توان سرآغاز فصلی نوین در جریان تاریخ ایرانِ روزگار میانه به شمار آورد که با دوره‌های پیش از خود، تفاوت‌های آشکاری داشت. یکی از این تفاوت‌ها، پررنگ شدن نقش زنان در زمینه‌های سیاسی و اجتماعی و نیروی فزاینده‌ی ایشان در دستگاه فرمانروایی دودمان‌های مغولی است. با این وجود، این نکته را بایستی یادآوری کرد که بیشتر زنان سیاست‌مدار روزگار مغولان و خاندان‌های مغولی، مانند جلایریان و چوپانیان، بانوانی از تبار مغولان بودند، اما این به معنای تلاش نکردن بانوان ایرانی نیست. در میان نوشتارهای تاریخی دوره‌ی مغولان و ایلخانان، از زنان توانا و پرکاری یاد می‌شود که در زمینه‌های گوناگونی چون سیاست، ادبیات، عرفان، تصوف، بازرگانی و… به جایگاه بالایی رسیده‌اند و نام ایشان در تاریخ ایران‌زمین ماندگار شده است.
فاطمه توسی یکی از نامدارترین زنان ایرانی روزگار مغولان است که توانست از بردگی مغولان رهایی یافته و تا جایگاه رایزنی توراکیناخاتون، نایب‌السلطنه‌ی گیوک قاآن (حک: 644-647هـ.ق)، پیش برود. وی بانویی از اهالی توس یا مشهد بود که در جریان یورش چنگیزیان در آغاز سده‌ی هفتم مهی، به دست ایشان اسیر شد. گزارش‌ها درباره‌ی تبار و خاستگاه وی بسیار اندک هستند، لیکن شماری از تاریخ‌نگاران آن دوره همانند عطاملک جوینی، او را از خاندانی بزرگ و ارجمند می‌دانند که پیشینه‌ی خویش را به سادات می‌رساند. مغولان پس از گشودن توس و مشهد، این بانو را به مغولستان فرستادند و او اندکی پس از آن، در تختگاه نوین مغولان به نام قراقروم که به دستور قاآن ساخته شده بود، اقامت گزید.
آنچه در بالا آمده است بخشی از نوشتاری‌ست با عنوان «بانوی کاردان ایرانی در دربار مغولان»، به قلم جمال پیره‌مرد، که در تازه‌ترین شماره‌ی امرداد چاپ شده است.
متن کامل این نوشتار را در رویه‌ی ششم (تاریخ و باستان‌شناسی) شماره‌ی ۴۴۴ هفته‌نامه‌ی امرداد بخوانید.
«امرداد» شماره‌ی ۴۴۴ از دوشنبه هشتم شهریورماه ۱۴۰۰ خورشیدی، در روزنامه‌فروشی‌ها و نمایندگی‌های امرداد در دسترس خوانندگان خواهد بود.
خوانندگان می‌توانند برای دسترسی به هفته‌نامه‌ی امرداد افزون‌بر نمایندگی‌ها و روزنامه‌فروشی‌ها از راه‌های زیر نیز بهره ببرند.
فروش اینترنتی هفته‌نامه امرداد شماره‌ی ۴۴۴
