امروز آسمان روز و مهرماه، روز دوم چهره ایاثرمگاه چهارمین گهنبار سال جشن به پاس آفرینش گیاهان، 27 مهرماه سال ۳۷۵۹ زرتشتی، چهارشنبه 21 مهرماه ۱۴۰۰ خورشیدی، 13 اکتبر ۲۰۲۱ میلادی
غلامحسین مصاحب، در ۲۱ مهر ۱۳۵۸ خورشیدی هنگامی که مشغول تصحیح نمونه چاپی مجلد دوم تئوری مقدماتی اعداد بود و واپسین صفحه آن را نیز تصحیح کرده بود، بـه مرگی ناگهانی درگذشت. وی را به سبب کوششها در راه گسترش ریاضیات جدید در ایران «پدر ریاضیات جدید» میدانند.
غلامحسین مصاحب را به عنوان ریاضیدان نوین و پایهگذار دانشنامهنویسی علمی به زبان فارسی در ایران معاصر می شناسند. کارشناسان این حوزه معتقدند که او به دلیل دقت نظر در فراگیری، انتقال دانش، اندیشهها و آثارش توانست یگانه مرجع معتبری را ارایه دهد که برای نخستین بار ضوابط دقیق دانشنامهنویسی در آن رعایت شده بود. دکتر مصاحب در سال ۱۳۳۵ برای طرحریزی و سرپرستی دانشنامهی فارسی گمارده شد و تا ۱۳۵۰ که آن مسوولیت را بهدوش داشت، بر ترجمه و تالیف کلیه مقالات دانشنامه دیدوری کرد. دانشنامه فارسی نخستین دانشنامه عمومی در زبان فارسی است که برپایهی شیوههای نوین دانشنامهنویسی تهیه شده است و شناختهشدهترین فعالیت و دستاورد مصاحب بهشمار میآید.
وی در سال ۱۳۴۰ به تدریس در بخش ریاضی دانشسرای عالی پرداخت و سال ۱۳۴۲ درجه استادی گرفت. دکتر مصاحب در مهر ۱۳۴۵ موسسه ریاضیات را در دانشسرای عالی (سپس دانشگاه تربیت معلم) با پروانهی شورای مرکزی دانشگاهها بنیاد کرد. آرمان این موسسه تربیت مدرسان ریاضی برای دانشگاههای کشور بود و با کوششهای پیوستهی او، ۷۰ مدرس ریاضی دانشگاهی در آن موسسه تربیت شدند. موسسه ریاضیات از سال ۱۳۶۳ با ضوابط جدید به پذیرش دانشجو برای دورههای عالی ریاضی پرداخت و درسال ۱۳۷۶ موسسه ریاضیات به موسسه تحقیقات ریاضی دکتر مصاحب تغییر نام یافت.
مصاحب، سال 1289 در خانوادهای اهل علم و ادب در تهران زاده شد. خاندان مصاحب در نایین از دوران صفویه به اینسو، شناختهشده هستند و چندتن رجال ادب و هنر از این خاندان برخاستهاند، از جمله ملامصاحب که در روزگار شاهعباس شاعری بنام بود. پدربزرگ او، میرزاغلامعلی، خوشنویس و پدرش که پزشک و مادرش شاعر بودند.
او پس از انجام تحصیلات مقدماتی به دارالمعلمین رفت و در رشته ریاضیات دانشآموخته شد. از آن زمان به خدمت وزارت معارف درآمد و همچنان تحصیلات خود را در علوم قدیم و فلسفه ادامه داد و افزون بر ریاضیات، زبانهای عربی و فرانسوی و انگلیسی را نیز در حد عالی فراگرفت و با زبانهای روسی و آلمانی نیز آشنایی یافت. در سال ۱۳۰۹ «مجله ریاضیات مقدماتی و عالی» را بنیاد کرد و ۱۱ شماره از آن را انتشار داد. از همان سالها به تألیف کتابهای درسی برای دبیرستانها پرداخت. در سال ۱۳۱۶ ازدواج کرد و برای ادامه تحصیل به فرانسه رفت. پس از بازگشت به ایران در سال ۱۳۲۰ تدریس در دانشسرای عالی را آغاز کرد. از ابتدای سال ۱۳۲۲ روزنامه برق را انتشار داد که به شوند مخالفتهای شدید با دولتهای وقت و پس از چند بار توقیف از انتشار بازماند.
در سال ۱۳۲۴ برای تکمیل تحصیلات به انگلستان رفت و در سال ۱۳۲۷ از دانشگاه کمبریج دکترای ریاضیات گرفت و در همین سال به عضویت انجمن ریاضیدانان انگلیس و انجمن فلسفه کمبریج نیز درآمد. در انگلستان شاگرد خاص برتراند راسل، ریاضیدان و فیلسوف نامدار انگلیسی بود.
پس از بازگشت، مشاغل چندی را در وزارت فرهنگ بردوش گرفت. در سال ۱۳۲۸ به سمت ریاست اداره آموزش متوسطه و سپس به سمت ریاست اداره کل تعلیمات عالیه گمارده شد و در سال ۱۳۳۰ سمت مدیر کل وزارت فرهنگ و در سال ۱۳۳۱ مقام معاونت فنی وزارت فرهنگ را یافت.
21 مهرماه 1358 غلامحسین مُصاحب ریاضیدان و دانشنامهنویس ایرانی 69 سال زندگی پربار را بدرود گفت.
بیستوهفتمین روز از هر ماه در گاهشمار مزدیسنی آسمان نامیده میشود. آسمان از آفریدههای اهورایی و ایزد نگهدارندهی سپهر. واژهی آسمان در اوستا به صورت اسن، اسمن، در پارسی میانه و در پازند به صورت آسمان آمده است. این واژه در اوستا به چم (:معنی) سنگ نیز به کار رفته است. آسمان نخستین آفریدهی اهورامزدا پیش از جهان مادی است که آغاز و انجام آن نادیدنی است. (یشتها فروردین یشت بند۳) و در اوستا ستوده شده است.آفرینش دیگر پدیدهها با آسمان در پیوند است. به این معنی که اهورامزدا از گوهر آسمان آب و از آب زمین را آفرید. و به یاری آسمان شادی را آفرید. “که در دوران آمیختگی که ”روزگار ماست” آفریدگان به شادی زندگی کنند. ایرانیان باستان آسمان را هفت پایه میدانستند. نخست ابر پایهی دیگر سپهر اختران، سه دیگر ستارگان آلوده نشده، چهارم بهشت که ماه بدان پایه ایستد، ششم گاه امشاسپندان، هفتم روشنایی بیکران که جای اورمزد است. در برخی منابع برای آسمان فقط سه پایه، ستاره پایه و ماه پایه و خورشید پایه نام برده شده است اما در ادبیات پهلوی از هفت طبقهی آسمان یاد شده است. همکاران آسمان، شهریور، خور و مهر و انارم ”انغر روشن ”میباشند.
آسمان نخستین گیتیایی اهورامزداست و در گهنبار میدیوزرم آفریده شده است. آسمان از آفریده های بسیار زیبا و ستودنی اهورامزداست. آسمان برای ایرانیان باستان سرچشمه نور و گرمای خورشید بوده و همان گونه که خورشید نیایش می شده، آسمان هم ستوده می شده است.
در شاهنامه آمده است:
« مه بهمن و آسمان روز بود / که فالم بدین نامه پیروز بود».
سرودهی مسعود سعد سلمان، بر پایهی کتاب بندهش
آسمانروز ای چو ماه آسمان / باده نوش و دار دل را شادمان
جان ز باده شاد كن زیرا كه عقل / باده را بیند همی شادی جان
هر زمان باده خور ای تازه چو گل / تازه كن شادی به باده هر زمان
