امروز خورداد امشاسپند و آذرماه، ششم آذرماه سال ۳۷۵۹ زرتشتی، یکشنبه 30 آبان‌ماه ۱۴۰۰ خورشیدی، ۲1 نوامبر ۲۰۲۱ میلاد
106 سال پیش، ۱۲۹۴ خورشیدی، ۲۱ نوامبر ۱۹۱۵ میلادی، کُلنِل محمد تقی خان پسیان افسر ژاندارم در این روز به عنوان فرمانده قوای ژاندارم ایران پس از یک زد‌وخورد سنگین، همدان را از اشغال نظامیان روسیه آزاد ساخت.
کلنل پسیان در این جنگ با توجه به برتری شماری و جنگ‌افزاری ارتش روس نسبت به سربازان خود، روش جنگ پارتیزانی را به‌کار گرفت و دشمن با نیرو و افزار پرشمار را شکست دادكلنل پسیان كه می‌دانست ارتش روس آموزش جنگ خیابانی ندیده آنان را به كوچه‌های شهر كشانید و در آنجا درهم كوبید و بیرون راند.شرح این نبرد خونین و خیابانی در كتاب‌های تاریخ جنگ جهانی اول كه در غرب به چاپ رسیده با عنوان «قهرمانی‌های ژاندارم‌های ایرانی در همدان» آمده است، زیرا نیروی ژاندارم در نبود جنگ‌افزار سنگین، و شمار نیروی جنگنده‌ی آن بارها كمتر از نظامیان روسیه بود. وقتی که نام کلنل محمدتقی خان پسیان آورده می‌شود، یاد انسان ناخودآگاه دوران باشندگی وی در مشهد گسیل می‌شود. دورانی که با فرماندهی وی بر ژاندارمری خراسان آغاز و با بپاخیزی او ناهمسو با قوام و سپس کشته شدنش در جنگ با عشایری که از سوی دولت مرکزی برانگیخته شده بودند، به پایان رسید. اما بد نیست بدانید که این افسر دلاور و میهن‌دوست ایرانی پیش از حضور در خراسان نیز کارهای ارزنده‌ای در راستای پاسداشت ایران‌زمین از نفوذ بیگانگان انجام داده که یکی از برجسته‌ترین آنها بیرون راندن ارتش روس از همدان است. پسیان در این جنگ با توجه به برتری شماری و جنگ‌افزاری ارتش روس نسبت به سربازان خود، روش جنگ پارتیزانی را به‌کار گرفت و دشمن با نیرو و افزار پرشمار را شکست داد.
کلنل محمدتقی خان پسیان سال ۱۲۷۰ شمسی در تبریز زاده شد. وی در زمان جنگ جهانی اول به آلمان رفت و در آنجا با یادگیری خلبانی نام خود را به عنوان نخستین خلبان ایرانی ثبت کرد. وی سال ۱۲۹۸ به ایران بازگشت و به دستور سیدضیاء الدین طباطبایی، احمد قوام السلطنه استاندار خراسان را دستگیر کرد و به تهران فرستاد و خود به جای او والی خراسان شد. پسیان در طول دوره استانداری خود کارهایی مانند پایه‌گذاری بیمارستان، نخستین سیلوی گندم در ایران، لغو مالیات‌های ناروا و مبارزه با اعتیاد، احتکار و بیکاری انجام داد.
با نخست وزیری قوام، پسیان حاضر به پیروی از وی نشد و به حکومت در خراسان ادامه داد پس دهم مهرماه سال ۱۳۰۰ در سن ۳۰ سالگی در نبردی با سپاه مرکز در نزدیک آبادی جعفرآباد قوچان جان خود را فدا کرد.
خورداد نام ششمین روز از هر ماه در گاهشمار زرتشتی است. پنجمین امشاسپند و پاس دارنده‌ی آب‌ها و سرسبزی است. خورداد در اوستا «هـَئوروَتات» و در پهلوی «خُردات» یا «هُردات» به معنی رسایی و کمال است که در گات‌ها یکی از فروزه‌های اهورا مزدا و در اوستا نام یکی از هفت امشاسپند و نماد رسایی اهورا مزدا است. بخش هئوروه که صفت است به چم رسا، همه، درست و کامل. بخش دوم تات که پسوند است برای اسم، بنابراین هئوروتات به چم کمال و رسایی است. خورداد نماینده رسایی و کمال اهورامزداست.
خورداد، امشاسپند بانویی است که نگهداری از آب‌ها در این جهان، خویشکاری اوست و کسان را در چیرگی بر تشنگی یاری می‌کند از این روی در آیین، به هنگام نوشیدن آب از او به نیکی یاد می‌شود و در گیتی به نگهبانی آب گماشته شده است.ایزدان تیر و باد و فروردین از همکاران خورداد هستند.
در گات‌ها، از خورداد و امرداد پیوسته در کنار یکدیگر یاد می‌شود و در اوستای نو نیز این دو امشاسپند، پاسدارنده آب‌ها و گیاهان‌اند که به یاری مردمان می‌آیند و تشنگی و گرسنگی را شکست می‌دهند.
در یسنا، هات ۴۷، آمده‌است که اهورامزدا رسایی خورداد و جاودانگی امرداد را به کسی خواهد بخشید که اندیشه و گفتار و کردارش برابر آیین راستی است.
در متن‌های کهن امشاسپند خورداد: چهارمین یشت از یشت‌های بیست و یک گانه‌ی اوستا، ویژه ستایش و نیایش امشاسپند بانو خورداد است که در آن یشت از زبان اهورا مزدا یادآور می‌شود که «… یاری و رستگاری و رامش و بهروزی خورداد را برای مردمان اشون بیافریدم…» و سپس تاکید می‌شود هر آن کس که خورداد را بستاید همانند آن است که همه امشاسپندان را ستایش کرده‌است. در بندهش نیز درباره خورداد آمده‌است : «… است؛ او از آفرینش گیتی، آب را به خویش پذیرفت..»، چنین گوید: هستی، زایش و پرورش همه موجودات مادی جهان از آب است و زمین را نیز آبادانی از اوست…»
