باستان‌شناسان ایرانی و آلمانی برای آگاهی بیشتر از معدن‌کاری دوره هخامنشی و ساسانی بخش‌هایی از معدن نمک چهرآباد نامور به «دوزلاخ» را کاوش کردند و به یافته‌های تازهای درباره‌ی چگونگی مدفون شدن مردان نمکی رسیدند.
به‌گزارش خبرگزاری مهر به نقل از روابط‌عمومی پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری، ابوالفضل عالی سرپرست ایرانی هیات باستان‌شناسی گفت: پنجمین فصل کاوش هیات مشترک میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی و موزه و دانشگاه بوخوم آلمان از نیمه‌ی آبان ماه سال جاری آغاز شده و برپایه‌ی برنامه‌ریزی انجام شده تا نیمه آذرماه امسال ادامه خواهد داشت.
او با بیان اینکه کاوش این فصل پس از ۳ سال درنگ (:وقفه) در کار میدانی و در ادامه پژوهش‌های باستان‌شناسی سال‌های گذشته انجام می‌شود یادآوری کرد: در ۲ فصل گذشته کاوش در سال‌های ۱۳۹۶ و ۱۳۹۷ به‌جز حفاری در ترانشه‌های قدیمی که محل کشف مردان نمکی و مربوط به معدن‌کاری دوره هخامنشی و ساسانی است، بخش‌های دیگری از کوه معدن نمک مانند تونل‌های فروریخته دوره‌های قاجار و پهلوی، دوره سلجوقی و کمپ استقراری معدن‌کاران در پایین کوه معدن کاوش شد.
به‌گفته‌ی این باستان‌شناس، مطابق با نتایج به‌دست آمده از کاوش فصل‌های گذشته در معدن دوزلاخ، معدن‌کاری نمک در چهرآباد یک فعالیت درازمدت بوده که از دوره‌ی هخامنشی آغاز شده و در دوره‌های گوناگونی همچون دوره ساسانی، دوره سلجوقی، عصر صفوی، قاجار و پهلوی ادامه یافته است.
عالی با اشاره به اینکه در هر دوره بخش‌هایی از کوه معدن نمک مورد بهره‌برداری و استخراج نمک قرار گرفته یادآوری کرد: کیفیت بالای نمک چهرآباد یکی از دلایل اصلی ادامه‌دار بودن بهره‌برداری و صادر کردن آن به دیگر مناطق بوده است.
او افزود: با این حال تکنیک استخراج و میزان بهره‌برداری در هر دوره‌ای برپایه‌ی نیاز و به‌گمانی (:احتمالا) نوع سیستم مدیریتی و حاکمیتی متفاوت بوده است.
سرپرست ایرانی هیات باستان‌شناسی گفت: با توجه به یکپارچه نبودن رگه‌های نمک در گنبد نمکی چهرآباد، رعایت نشدن مسائل ایمنی و نیز زلزله‌های احتمالی ریزش معدن و فروریزی تونل‌های استخراج نمک در چندین نوبت از جمله دوره هخامنشی، آغاز و پایان دوره ساسانی، دوره قاجار و دوره پهلوی انجام شده است و در هر ریزش شماری از معدن‌کاران که امروزه به مردان نمکی معروف هستند کشته و مدفون شده‌اند.
عالی یادآور شد: با توجه به آرمان‌های در نظر گرفته شده برای کاوش این فصل و پرسش‌های پرشمار در کاوش فصل نوین، تصمیم بر آن شد تا حفاری تنها در بخشی از محدوده کاوش شده در فصل‌های پیش و در زیر سوله‌ای که سال‌ها پیش اداره کل استان برای حفاظت از بخش کاوش شده برپا کرده، انجام شود.
او آرمان از کاوش این فصل را پیگیری وضعیت تونل‌های مربوط به دوره ساسانی و معدن‌کاری در این دوره عنوان کرد و افزود: در سال‌های گذشته بخش بزرگی از تونل‌های استخراج نمک دوره ساسانی مورد کاوش قرار گرفت و روشن شد که در زیر لایه‌های مضطرب دوره قاجار؛ آثار فعالیت معدن‌کاران ساسانی وجود دارد که شامل تونل‌های بزرگی است که به دلیل ریزش معدن در نزدیک‌به پایان این دوره با آوار و صخره‌های نمک پر شده‌اند.
او با ابراز خرسندی از اینکه پس از فروریزی، دیوارهای تونل‌ها که در سرتاسر آن‌ها اثر و رد ابزارهای معدن‌کاری دیده می‌شود، پابرجا باقی مانده است، گفت: برپایه‌ی یافته‌های موجود معدن‌کاران ساسانی بخش‌های بسیاری از کوه معدن نمک را در یک بازه زمانی طولانی مورد استخراج قرار داده‌اند.
سرپرست ایرانی هیات باستان‌شناسی در دنباله افزود: در کاوش روزهای گذشته آثار فعالیت معدن‌کاران ساسانی شامل لایه‌های معدنی، بخش‌های ریزش شده و بخش‌های دیگری از تونل‌های صخره‌ای نمک آشکار و در کاوش این فصل بخش‌های دیگری از محل نگهداری چهارپایان (:احشام) نیز به‌دست آمده است.
عالی با بیان اینکه برپایه‌ی یافته‌های موجود بخش‌هایی از تونل‌های دوره ساسانی جای نگهداری جانوران باربر بوده و گمان می‌رود حمل و بارگیری نمک در داخل تونل‌های سرپوشیده معدن انجام می‌شده است، یادآور شد: هیات کاوش در نظر دارد در فصل نوین، کاوش باستان‌شناسی را در لایه‌های ساسانی برای درک بهتر و داشتن دید روشن‌تری از معدن‌کاری دوره ساسانی و نیز انجام عملیات حفاظتی پس از کاوش ادامه دهد.
* مردان نمکی نامی است که به شش مومیایی یافته‌‌شده در زمستان سال ۱۳۷۲ خورشیدی (۱۹۹۳ میلادی) در معدن نمک چهرآباد استان زنجان داده شده است. در میان آن‌ها پیکر یک زن و یک پسر نوجوان نیز وجود دارد. شماری از مردان نمکی در پیِ ادامه‌ی کار معدن با بولدوزر، به‌شدت آسیب دیده‌اند.
در سال ۲۰۰۸ میلادی بهره‌برداری از معدن متوقف شد و پیکر ششمین مرد نمکی به دلیل کمبود امکانات بایسته برای نگهداری از آن، دست نخورده در معدن باقی ماند.
از میان مردان نمکی یافت‌شده، سه مرد نمکی مربوط به زمان هخامنشیان (نزدیک‌به ۴۰۰ پیش از میلاد) و دو مرد نمکی دیگر نیز مربوط به پایان دوران ساسانیان (نزدیک‌به ۴۰۰ تا ۶۰۰ پس از میلاد) هستند.
گفته شده تنها نمونه دستکش دنیا در معدن چهرآباد کشف شده است (خبرگزاری فارس، 15 اسفندماه 1396)
روستای چهرآباد یکی از روستاهای استان زنجان است که در شهرستان زنجان جای دارد.
