با خشک شدن پیاپی بستر رودخانه‌ی زاینده رود، ترک و شکاف‌های گسترده‌ای بر روی سی و سه پل اِسپهان (اصفهان) پدیدار شده و زنگ خطری برای دیگر پل‌های این شهرستان به شمار می‌آید. خشکسالی همیشگی زاینده‌رود، بی‌گمان سی و سه پل و تاریخ اِسپهان را می‌بَلعد.
به گزارش اَمرداد، بیش از یک دهه است که خشکسالی در استان اسپهان آغاز شده و پیامدهای ناگواری را به دنبال داشته است. در پی خشکسالی‌های پیاپی در شهرستان اسپهان و به دنبال آن رودخانه‌ی زاینده‌رود، پل‌های تاریخی اسپهان با تهدیدی جدی رو به‌رو شده‌اند. همچنین ترک و شکاف‌های گسترده‌ای بر روی سی و سه پل تاریخی که از آن با نام شاهکار پل‌های شهرستان اسپهان یاد می‌کنند، پدیدار شده و خطر جدی برای آن به شمار می‌آید. کارشناسان حیات و زیست پل‌ها را وابسته به آب می‌دانند. زیرا این سازه‌های تاریخی از آغاز در بستر رودها و رودخانه‌ها پدید آمده و به گفته‌ای با آب دمساز و هماهنگ شده و برای دنباله‌ی حیات و زیست خود نیاز به آب دارند. با دنباله‌ی خشکسالی‌ها در رودخانه‌ی زاینده رود که بیشتر کارشناسان، خشک شدن آن را نتیجه‌ی مدیریت ناکارآمد و غیرمتخصص در سال‌های گذشته می‌دانند، پل‌های تاریخی جای گرفته در مسیر آن با تهدیدی جدی رو‌به‌رو شده‌اند. سی و سه پل تاریخی که از آن با نام چشم و چراغ شهر اسپهان یاد می‌کنند و خاطره‌ی جمعی مردم شهر با آن در آمیخته و بخش جدایی ناپذیر تاریخ شهرستان اسپهان و ضمیر ناخودآگاه مردمان این سرزمین به شمار می‌آید در آستانه‌ی خطری جدی جای گرفته و ترک و شکاف‌ها بر روی پل و دیواره‌های آن، پدیدار و مایه‌ی دل نگرانی کُنشگران میراث فرهنگی و دوستداران تاریخ و فرهنگ ایرانی شده است.
فرونشست زمین، سی و سه پل را تهدید می‌کند
در حالی که خشک شدن بستر رودخانه‌ی زاینده رود، تهدیدی برای پل‌های تاریخی شهرستان اسپهان و به ویژه سی و سه پل که بر روی آن ترک و شکاف‌هایی از دو سال گذشته پدیدار شده است برخی از کارشناسان از فرونشست زمین به انگیزه‌ی خالی شدن سفره‌های زیرزمینی و گسترش فرایند پوک شدن خاک بستر پل‌ها و رفت و آمد کنترل نشده‌ی گردشگران و رهگذران از روی پل‌ها آگاهی می‌دهند. موضوعی که نباید به سادگی از کنار آن گذشت و پژوهش و بررسی در این زمینه، باید از سوی کارشناسان کارآزموده در رشته های گوناگون در پیوند با این مساله انجام گیرد و پرداختن به آن امری بایسته (:ضروری) به شمار می‌آید. هرچند که، فرونشست زمین در یک دهه‌ی گذشته در کشور ما و در استان‌های کم آب، تهدیدی جدی برای یادمان‌های تاریخی بوده است و زمین‌شناسان و پژوهشگران بارها به این موضوع اشاره کرده‌اند. زیرا لایه‌های زیرین خاک بر اثر کم آبی یا بهتر است بگوییم بی آبی، سُست و بی‌دوام شده و پوک شدن خاک بستر را به دنبال دارد که در نتیجه پدیده‌ی فرونشست زمین رخ می‌دهد.
نصب حفاظ در دهانه‌های سی و سه پل، طرحی نادرست است
یکی از موضوع‌های مهم و پیچیده در پیوند با سی و سه پل، برپایی پوشش یا حفاظی در دهانه‌های پل است که همواره موافقان و مخالفان بسیاری دارد و مورد کشمکش گروه‌ها و کارشناسان گوناگون بوده است. موضوعی که از مهرماه سال گذشته به انگیزه‌ی پرت شدن کودک دوساله از دهانه‌های سی و سه پل رخ داد و همین امر سرپرستان شهرداری و سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان را واداشت تا طرحی را به اجرا درآورند که بازدارنده‌ی چنین پیشامدهایی شود. اما آیا طرح میله‌های فلزی و چندین رشته سیم بوکسلی که هم‌اینک و به تازگی کارگذاشته شده و به گفته‌ای در شورای فنی میراث فرهنگی استان هم تصویب شده است، طرحی درست و زیبنده و درخور یادمان مهمی همانند سی و سه پل که نگین درخشان تاریخ اسپهان به شمار می‌آید، است؟ و آیا در اجرای طرح به همه‌ی جنبه‌های میراثی و قانون‌ها ارجی گذاشته شده است. در پاسخ به بخش دوم که به موضوع چشم‌انداز (:منظر) فرهنگی یادمان‌های تاریخی می‌پردازد، این طرح نادرست بوده و چشم‌انداز فرهنگی پل را خدشه‌دار کرده و به قانون‌های میراث فرهنگی احترام گذاشته نشده است. در واقع جانمایی و روش به کارگیری میله‌ها و سیم‌های بوکسل نادرست بوده و از دید کارشناسان و به ویژه باستان‌شناسان طرحی نسنجیده و ناپخته است و باید بر روی طرح‌های دیگری کار کرد. زیرا در یادمان ارزشمندی همانند سی و سه پل که دارای حساسیت فراوانی نزد دوستداران میراث فرهنگی و کارشناسان است، جای آزمون و خطا وجود ندارد. اما در بخش نخست طرح، آیا وجود چندین رشته سیم بوکسل بازدارنده‌ی خوبی برای پیشامدهای نانوشته یا همان رویدادهای ناگوار خواهد بود. آیا بهتر نبود از آغاز در اندیشه‌ی آموزش به مردم و گردشگران و رهگذران می‌بودیم و روش برخورد با یادمان‌های تاریخی و پیشامدهای ناگوار را گوشزد می‌کردیم. خانواده‌ای که کودک خود را در هر مکان و زمانی رها می‌کند بی‌گمان باید بیننده‌ی رخداد ناگواری نیز باشد. مهم تر از همه، چنین خانواده‌هایی در هر مکان دیگری نیز، حادثه‌ای ناگوار می آفرینند. پس نمی‌توان جلوی هر یادمان تاریخی یا طبیعی را پوشاند و حفاظ گذاشت، مگر این که از دید مکانی ضرورت داشته باشد. سی و سه پل از دوران صفویه تا کنون ساخته شده است و همیشه گردشگران و بازدیدکنندگان فراوانی داشته است، ولی هیچ‌گاه دارای حفاظ یا پوششی در دهانه‌ها نبوده است. تازه اگر هم بخواهیم در دهانه‌های پل حفاظ یا پوششی برپا کنیم، بی‌گمان این طرح زیبنده و درخور نیست و وجود چندین رشته سیم بوکسل که میانه‌ی آن ها خالی ست، هرگز سودمند نبوده و بازدارنده نیست. از همه مهم‌تر این که، باز با قانون‌های میراث فرهنگی ناسازگار است و به پل آسیب می‌رساند. بر پایه‌ی قانون‌های میراث فرهنگی هرگونه مداخله در آثار تاریخی که اصالت اثر را از میان ببرد یا چشم‌انداز آن را خدشه‌دار سازد، ممنوع است. شوربختانه موافقان طرح و برخی از دوستداران میراث فرهنگی به این موضوع‌ها با ژرف‌نگری و حساسیت نگاه نمی‌کنند.
گفت‌و‌گو درباره‌ی این طرح به پرداخت بیشتری نیاز دارد و باید از جنبه‌های گوناگون بررسی شود، ولی در این جا نمی‌گنجد. به هر روی، از دید بیشتر کارشناسان و نگارنده این طرح زیبنده و درست نبوده و دارای ایراد است و هرگز بازدارنده‌ی پیشامدهای ناگوار نیز، نخواهد بود. همچنین برای یادمان بسیار مهم و ارزشمندی همانند سی و سه پل که آبروی شهرستان اسپهان است باید در سطح ملی تصمیم‌گیری شود نه در سطح استانی. یادمان باشد که پیشتر نیز، برای یادمان گرانبهایی همانند تاق وَه سان (تاق بستان) کرمانشاه در سطح استانی تصمیم‌گیری شد و آن فاجعه رخ داد و آسیب‌های برگشت ناپذیری به این یادگار ملی وارد شد. پس پرداختن به موضوع نصب و حفاظ و پوشش برای سی و سه پل از حساسیت بالایی برخوردار است و نیاز به بررسی و پژوهش‌های بیشتری دارد و نباید در این زمینه شتاب کرد. هر چند که، نگارنده و بیشتر کارشناسان روش کار را نادرست می‌دانند و چاره را باید در جای دیگری جست و جو کرد.
نگاره‌هایی که حال و روز آشفته‌ی سی و سه پل را به نمایش می‌گذارد را در زیر می‌بینید.
انبوه نخاله های ساختمانی و زباله ها در درون دهانه های سی و سه پل، چهره زشتی را به نمایش گذاشته است
خشکیدن زاینده رود، پل‌های تاریخی شهر اسپهان را با خطر نابودی روبرو می‌کند
ترکهایی که براثر خشکیدن زاینده رود بر روی سی و سه پل پدیدار شده و روی آنرا به گونه نادرستی با سیمان پوشانده اند!؟
سیم های محافظی که در دهانه های پل کشیده شده به هیچ روی بازدارنده حوادث نخواهد بود و ناکارآمد است
ترک و شکاف های گسترده ای که بر روی سی و سه پل ایجاد شده و آن را با خطر جدی روبرو کرده است
نصب میله های فلزی و چندین رشته سیم بوکسل، تمام طرح پر وسر وصدایی بود که میراث فرهنگی انجام داده و به دید کارشناسان بی نتیجه است
وضعیت اندوه بار یکی از دهانه های درونی سی و سه پل
وضعیت ناخوشایند و زننده سقف های درونی دهانه های سی و سه پل
فرتور از سیاوش آریا است.
1986
