در میان لاله‌های فراوان زیست‌بوم ما، گل‌های لاله‌ای واژگون شناخته‌شده‌تر و دلپسندتر هستند و در میان لاله‌های واژگون، آلاله‌های شهرستان گرمه شگفت‌انگیزتر. از آن‌رو که لاله‌های گرمه سرخ‌رنگ نیستند؛ زرد و لیمویی‌رنگ‌اند! بهار با رخسار روشن آن لاله‌های واژگون است که در گرمه غوغا به پا می‌کند!
فروردین‌ماه زمان سربرآوردن لاله‌های گرمه است؛ زمانی که دوستداران گل‌وگیاه و طبیعت را به آن‌سو می‌کِشد. گل‌ها نیز شادمان از آن همه شیفتگانی که دارند، رو نشان می‌دهند و دلبری‌ها می‌کنند. در آن روزهای خوش و رنگین بهاری، دشت‌های گرمه آکنده از لاله‌های واژگون زردرنگ است.
گستره‌ای از شهرستان گرمه که رویش‌گاه لاله‌های واژگون است، «خَم‌بی» نامیده می‌شود. خودِ گرمه در استان خراسان شمالی است. نزدیک به 40 کیلومتری شمال باختری شهر گرمه، پهن‌دشت خم‌بی دیده می‌شود. آن‌جا گستره‌ای 10 هکتاری‌ست و نزدیکترین خانه‌های روستایی به آن، دهکده‌ی «رباط قره‌بیل» است. خم‌بی ذخیره‌گاهی از گل‌های کم‌مانند است و نشان‌گاه گردشگرانی که در استان خراسان شمالی در جست‌وجوی گل‌های کمیاب هستند.
گفتیم که لاله‌های واژگون گرمه و گستره‌ی خَم‌بی، با لاله‌های واژگون جاهای دیگر یکی نیستند و رنگ آن‌ها زردِ لیمویی است. این را هم بگوییم که لاله‌های واژگون خَم‌بی به رنگ بنفش هم می‌رویند و بلندا (ارتفاع) آن‌ها از دیگر لاله‌های واژگون شهرستان‌های ایران نیز بیش‌تر است.
شگفت است که پیرامون خَم‌بی، تا چشم می‌بیند، پهنه‌ای خشک و گرم است؛ اما در دلِ آن زمین خشک، لاله‌هایی چشم باز می‌کنند که هزاران طراوت و تازگی دارند و بهاری زیبا و دل‌انگیز ارمغان‌شان است. در دهه‌های گذشته گستره‌ی خَم‌بی و لاله‌های واژگون آن بسیار بیش‌تر از امروز بود. افسوس که اکنون تنها نیمی از آن دشت لاله‌ای به‌جا مانده است و دیگر از آن گل‌های زردِ خمیده، نشان فراوانی نیست. حتا ترس از این نیز وجود دارد که لاله‌های واژگون خَم‌بی گرمه به‌تمامی از میان برود. چرا چنین شده است؟
یک بخش ماجرای کاهش گستره‌ی لاله‌های خم‌بی رفتار ویرانگرانه‌ی برخی از گردشگرانی است که به آن‌سو می‌روند تا آن دشت و پهنه را از نزدیک ببینند. در فروردین‌ماه امسال (1400 خورشیدی) تصویرهایی در فضای مجازی پخش شد که نشان می‌داد چه‌گونه گردشگری، آسوده‌دل و بی‌خیال، سرگرم از ریشه‌کندن لاله‌های واژگون است و چنان سنگدلانه و شتابان این کار را انجام می‌دهد که جز شگفتی و تاسف سخن دیگری نمی‌توان گفت (گزارش خبرگزاری ایرنا). با پخش آن تصویرها، دوستداران زیست‌بوم خواستار نگاهبانی بیش‌تر از لاله‌های واژگون خم‌بی و کیفر آن گردشگری شدند که چنان بی‌پروا لاله‌ها را از ریشه جدا کرده بود. این در حالی‌ست که لاله‌های واژگون خم‌بی شهرستان گرمه در سال 1398 در شمار آثار طبیعی ایران (با شماره‌ی 627) ثبت ملی شده است. اگر قرار باشد گستره‌های طبیعیِ ثبت ملیشدهی کشور چنین ویران شوند و برخی از گردشگران هر کار که دل‌شان بخواهد انجام بدهند، وای به حال پهنه‌ها و دشت‌های دیگر که ثبت نشده‌اند و مراقبت کمتری از آن‌ها می‌شود!
درست است که قرق‌بانان محیط زیست خراسان شمالی از دشت لاله‌های واژگون گرمه نگاهبانی می‌کنند، اما دشواری این‌جاست که شمار نگاهبان و نیروهای یگان حفاظت اداره‌ی منابع طبیعی کم‌شمار است. از سوی دیگر نگاهبانی آن‌ها شبانه روزی نیست (ایرنا، گزارش فروردین 1400). در نتیجه نه‌تنها برخی از گردشگران و طبیعت‌گردان زیست‌بوم را ویران می‌کنند و دست‌شان برای ویرانگریِ ناآگاهانه باز است، بلکه دام‌ها نیز شبانه در دشت رها می‌شوند و آن‌ها نیز گل‌ها را می‌خورند و لگدکوب می‌کنند.
تنها چاره‌ی نگاهبانی از زیست‌بوم ما در این است که نخست به گردشگران آموزش داده شود که با طبیعت چه‌گونه رفتار کنند و بدانند که محیط زیست مِلک و دارایی شخصی آن‌ها نیست و نباید هر کار که خواستند انجام بدهند؛ طبیعت دارایی و ثروتی همگانی است و باید با جان و دل از آن مراقبت و نگاهبانی کرد و به آیندگان سپرد. دیگر آن که باید برای پرورش گل‌ها و لاله‌های واژگون در گلخانه‌ها، پژوهش‌های علمی و گیاه‌شناسی انجام بگیرد. اگر چنین کنیم، می‌توان امیدوار بود که طبیعت ایران از ویرانگری‌ها در امان بماند و دست فرزندان و آیندگان این کشور از طبیعت شگفت‌انگیز ایران کوتاه نشود!
پایان‌بخش سخن ما درباره‌ی لاله‌های واژگون استان خراسان شمالی این است که خوشبختانه افزون بر خَم‌بی، در بخش‌های باختری کوه آلاداغ (در بخش میانی استان خراسان شمالی)، در پهنه‌ی جوزک و درکش، در مانه وسمِلقان (شهرستانی در استان خراسان شمالی)، کوه بهار و سالوک در جاجرم و بخشی از بجنورد و یکی‌دو جای دیگر، لاله‌های واژگون می‌رویند و شادی می‌آورند و رنگ آن گستره از سرزمین ما را تازگی می‌دهند. تنها کاری که ما باید انجام بدهیم و بدین‌گونه سپاس‌داری خود را از چنین طبیعت بخشنده‌ای نشان بدهیم، آن است که مراقب و نگاهبان همیشگی‌شان باشیم.
*با بهره‌جویی از گزارش خبرگزاری‌های: «ایسنا»؛ «ایرنا» و «پانا».
