یک از صنعتهایی که در شکوفایی اقتصادی نقش دارد صنعت گردشگری است. بهویژه آن بخش از گردشگری که طبیعتگردی نام دارد و به سرکشیدن به زیستبوم و دیدن جلوهها و دیدنیهای آن میانجامد. اما اگر گردشگری سبب ویرانی طبیعت و نابودی آن بشود، نه تنها درآمدزا نیست بلکه زیانبار هم هست؛ همانند آنچه بر سر دشت لالههای واژگون گلپایگان آمد و چند سالی زمان بُرد تا جلو زیانها و پیامدهای آن را بگیرند.
شاید شگفتزده شویم اگر بدانیم که تا بهار 1392 خورشیدی کسی نمیدانست که در دشتهای گلپایگان، در استان اصفهان، پهنهای پوشیده از لالههای واژگون هست! مگر شدنی است که پهنهی دلانگیزی از گلها و سرسبزی گوشهای از طبیعت، رو پنهان کرده باشد و شناخته شده نباشد؟ اما اینگونه بود و گمان میکردند که تنها دشت آلالهای اصفهان، در شهر خوانسار است. تا آن که گروهی از کوهنوردان، در خردادماه 1392، دشت لالههای واژگون گلپایگان را کشف کردند و در اندک زمانی در آنجا گسترهای گردشگری و حفاظتشده شکل دادند. نام آن را هم «دشت لالهزار گلپایگان» گذاشتند.
گلپایگان از شهرهای زیبای استان اصفهان است. آبوهوای سرد و کوهستانی و خاکی باروَر دارد و به همین سبب زیستبوماش برای رشد و بالیدن گل و گیاهان و قد کشیدن درختان، مناسب است. گل و گیاه و درخت که باشد طبیعت نیز زیبا و دلفریب میشود. از اینروست که گلپایگان را با طبیعت خوشآب و رنگاش به یاد میآوریم.
در بهاران، دشتهای یکی از روستاهای گلپایگان آکنده و مملو از لالههای سرخ و زرد واژگون است. آن دهکدهی خوشبخت که سرمایهای گرانبها از گلوگیاه دارد، «هنده» نامیده میشود. هندهایها اصالت بختیاری دارند و از ایل چهارلنگاند. روستای آنها در باختریترین بخش گلپایگان جای دارد و نه تنها دشت آلالهای، بلکه چشمهی آب گرم و دامنههای کوه ویلاو که یکی از بلندترین قلههای شهرستان گلپایگان است نیز از دیدنیهای آن است. طبیعت هنده بهراستی که بسیار زیباست. آن زیبایی با درختان فراوان زالزالک، رنگورویی دیگر و دلخواهتر گرفته است.
گسترهای از روستای هنده که لالههای واژگون دارد، مرتعهای ییلاقی پشتکوه، با گستردگی 100 هکتار است (هرچند وسعت آن پهنه را کمتر هم نوشتهاند و گاه از 60 هکتار یاد کردهاند. کدامیک درست است؟ برای ما روشن نیست!). همین اندازه بگوییم که از روزهای آغازین اردیبهشتماه تا نیمههای خرداد، این دشت پوشیده از آلالههاست. برای رسیدن و دیدن گلهای لالهای هنده باید 35 کیلومتر از باختر شهر گلپایگان دور شد.
مرتع ییلاقی پشتکوهِ هنده، در دامنهای سنگلاخی و صخرهای روستا، رویشگاه آلالههاست. هنده آبوهوایی فرحبخش دارد و از سالهایی که دشت لالههای واژگون آن شناخته شده است تا هماکنون یکی از پهنههای گردشگری استان اصفهان شناخته میشود؛ هرچند همهگیری کرونا در این چند سال، هنده را کموبیش از آمدوشد گردشگران و مهمانان خالی کرده است.
افسوس که یکسال پس از شناخته شدن دشت آلالهای هنده، شمار بسیاری از گردشگران به آن گستره «هجوم» آوردند و پس از بازگشت چنان کوهی از زباله در طبیعت رها کردند که باور کردنی نبود (گزارش خبرگزاری ایمنا، با عنوان «سوگ لالههای واژگون گلپایگان از ناملایمتی گردشگران»). از آن پس بود که گردشگران و کوهنوردان و طبیعتگردان راهی هنده شدند و چون بسیاری از آنها نیاموخته بودند که چهگونه در طبیعت گردشگری کنند، آسیبهای ویرانگری به دشت لالههای واژگون هنده زدند و گلها را از ریشه کندند و حتا چند تَنی دست به آتشسوزی عمدی آنجا زدند! (گزارش خبرگزاری برنا؛ اردیبهشت 1395). این که چرا برخی از ما با بخشودههای طبیعت و زیستبوممان چنین میکنیم؟ پرسشی است که یافتن پاسخ آن ساده نیست و تنها میدانیم چنان رفتاری با هیچ عقل و برهانی سازگار نیست و رفتاری نابهنجار است.
آسیب به دشت لالههای واژگون هنده چنان زیاد بود که در سال 1390 به این موضوع توجه شد و برنامهی فراگیری برای رسیدگی به وضعیت دشت آلالهای گلپایگان تدوین و راهکارهایی پیشنهاد شد (گزارش خبرگزاری ایمنا). سرپرستان محیط زیست گلپایگان به این مساله توجه دادند که برای جذب گردشگر، نخست باید زیرساختهای بایسته ساخته شود و سپس تبلیغات انجام بگیرد؛ کاری که پیشتر نشده بود و بههمین سبب برخی از گردشگران هرچه خواستند کردند و زیانها بهبار آوردند!
خوشبختانه اکنون گستره و دشت لالههای واژگون گلپایگان، در روستای هنده، قُرق شده است و ماموران ادارهی منابع طبیعی و آبخیزداری گلپایگان از آن نگاهبانی میکنند و نه تنها جلو ویرانگری برخی از گردشگران، بلکه جلو چرای دام در فصل قُرق را نیز میگیرند. پیداست که این کار آلالههای بیگناه گلپایگان را از چنگ و لگدکوبی گردشگران در امان نگهمیدارد. امیدواریم چنین باشد!
*با بهرهجویی از گزارش خبرگزاریهای «ایمنا»؛ «برنا» و تارنماهای «نگاه» و «ویکیپدیا».
