روابط عمومی چه نقشی در توسعهی پایدار و حفاظت از محیط زیست دارد؟ این پرسشی است که شاید ذهن بسیاری از ما را به خود مشغول داشته است و در پاسخ به آن در آغاز باید دانست که توسعهی پایدار مبتنی بر حفظ محیط زیست چیست سپس بررسی کرد که نقش روابط عمومی در این زمینه چیست.
برای درک بهتر از توسعهی پایدار مبتنی بر حفظ محیط زیست شاید نخستین مسالهای که توجه ما را به خود جلب میکند عرصهی سیاست سبز است که تازهترین حوزهای است که امروزه در زمینهی حفظ محیط زیست و تغییرات اقلیمی مورد بحث قرار میگیرد. سیاست سبز از پس از نیمهی دههی 1970 در بسیاری از کشورها به عنوان یک نیروی سیاسی چشمگیر ظهور کرد اگرچه میان آن و محیط زیستگرایی تفاوتهایی وجود دارد. به طور کلی محیط زیستگرایان ساختارهای سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، و هنجاری عرصه سیاست جهانی را پذیرفتهاند و میکوشند تا مشکلات زیست محیطی را درون این ساختارها بهبود بخشند. این در حالی است که عرصهی سیاست سبز آن ساختارها را ریشه اصلی بحرانهای زیست محیطی میداند و ادعا میکند که این ساختارها را باید به چالش کشید و فراسوی آنها گام برداشت. (برچیل و همکاران، 1393: 337-338)
از همینرو است که دربارهی سیاست سبز دیدگاههای بسیار گستردهای وجود دارد بهگونهای که در عرصه روابط بینالملل اکرسلی 1 بوممحوری را به عنوان ویژگی تعریفکننده نظریهی سیاسی سبز معرفی میکند که به معنی نفی جهانبینی انسانمحور و پشتیبانی از جهانبینیای مستقل برای اکوسیستمها و موجودات زنده است. از سوی دیگر دابسن افزونبر موارد مورد نظر اکرسلی ویژگی کلیدی دیگری را به عنوان محور دوم در عرصهی سیاست سبز اضافه میکند که همانا «محدودیتهای رشد» است بدین معنی که به باور او رشد اقتصادی فزاینده در سدههای گذشته علت ریشهای بحران زیست محیطی کنونی است (برچیل و همکاران، 1393: 340).
باید گفت حوزه محیط زیستگرایی تنها محدود به مبحثهای فنی نیست و دیگر عرصهها را نیز درگیر مسائل خود کرده است که شاید یکی دیگر از مهمترین این عرصهها اقتصاد سیاسی نوین است چرا که در دهههای گذشته دولتها و شرکتها دغدغههای زیست محیطی را در رَویههای مدیریتی خود وارد کردهاند و حتی این مساله رو به افزایش فزاینده است اگرچه این مساله به معنای بهبودیافتن مشکلات زیستمحیطی نیست بلکه بر عکس ابیشتر مسائل مهم زیستمحیطی همچون انتشار گازهای گلخانهای، مصرف بیرویه آب، تخریب خاک و … همچنان حلنشده باقی ماندهاند و حتی بر حجم آنها نیز افزوده شده است. از اینرو مسائل زیست محیطی در گفتمانهای اجتماعی جلوهی بیشتری یافتهاند (پین، 1393: 91-92) بهگونهای که جنبشهای اجتماعی زیستمحیطی سعی دارند تا بهگونهی مستقیم یا غیرمستقیم بر تصمیمات دو لتها و شرکتها تاثیر گذاشته و در اجراییشدن تصمیمات منطبق با محیط زیست موثر باشند. از جمله جنبشهای زیستمحیطی میتوان به جنبشهای صلح سبز، دوستان زمین، و صندوق جهانی حیات وحش اشاره کرد که در پاسخ به ویرانکردن زیستبوم و افزایش آلودگیهای برآمده از توسعهی صنعتی شکل گرفتند و به اشکال مقابلهای (فعالیت مستقیم و اعتراض) و غیرمقابلهای (لابیگری و دادخواهی) در حال انجام فعالیتهای حفاظت از محیط زیست هستند. (مشیرزاده و هاشمی، 1392: 202-206)
از مسائل دیگری که در عرصهی اقتصاد سیاسی نوین توجه تحلیلگران را به خود معطوف داشته تجارت و محیط زیست است که متاسفانه در دستور کار اجلاس زمین در ریو سال 1992 قرار نداشت و به آن توجه نشده بود. از اینرو با توجه به اختلافات تجاری مربوط به محیط زیست و ارتباط میان سازمانهای تجاری همچون سازمان تجارت جهانی (W.T.O) و انجمن تجارت آزاد آمریکای شمالی (نفتا) پیوند بین تجارت/ محیط زیست/ توسعه مورد توجه قرار گرفت و اثرات زیست محیطی و اجتماعی زنجیرههای تولید بینالمللی، و توسعه کشاورزی و صنعتی صادرات محور و … مورد بررسی قرار گرفتند. از اینرو پژوهشها در زمینهی تجارت، نوآوری و محیط زیست مورد توجه قرار گرفته و افزایش یافت. بنابراین نحوه رویارویی شرکتها با مسائل زیست محیطی و اجتماعی از مسیر سبز کردن تولید به واسطه افزایش موارد بازده انرژی و کاهش تولید ضایعات و گازهای گلخانهای سمی و بازطراحی محصولات متمرکز شد و موضوعاتی مانند کارایی اکولوژیک، متابولیسم صنعتی، سبز کردن زنجیرههای تولید و سرمایهداری طبیعی در دستور کار پژوهشگران شرکتها و دولتها در این زمینه قرار گرفت (پین، 1393: 93).
از همینرو بود که نشستهای تغییرات آبوهوایی و اقلیمی مانند نشست ریو در سالهای آتی تکرار شد که در این زمینه میتوان به نشستهای کیوتو و کپنهاگ اشاره کرد اما نشستهای یادشده نتایج چندان مهمی در پی نداشتند. از این دید شاید میبایست به نشستهای مربوط به تغییرات آبوهوایی یعنی نشست پاریس تاکید کرد که بیستویکمین نشست اعضا متعاهد و یازدهمین جلسه متعهدین نشست کیوتو بود و از 30 نوامبر تا 11 دسامبر در شهر پاریس فرانسه برگزار شد که آرمان آن رسیدن به اجماعی جهانی دربارهی مقابله با تغییرات اقلیمی و محدود کردن این تغییرات بود که در پایان این نشست توافقنامه پاریس تصویب و منتشر شد و دارای نکاتی برای رویارویی با تغییرات اقلیمی و باز شدن گره اقدامات علیه تغییرات اقلیمی و سرمایهگذاری دربارهی اقتصاد کمکربن، مقاوم، انعطافپذیر و پایدار تاز سوی 195 کشور بود. توافقنامهی پاریس دارای یک چارچوب بسیار روشن از اقدامات و حمایتها و مشخص کردن شرایط برای کشورهای کمتر توسعهیافته و جزایر کوچک بود (ساعی و همکاران، 1397: 147-148). اما شاید تاثیرگذارترین نشستها در زمینهی محدود کردن تغییرات اقلیمی و محافظت از محیط زیست را باید نشست 2021 گلاسکو دانست که 31 اکتبر سال جاری در گلاسکو تشکیل شد و بیستوششمین نشست دربارهی تغییرات آبوهوایی سازمان ملل با عنوان COP26 بود. موضوع نشست گلاسکو اجرای ملموس توافقنامهی پاریس بود که بر اساس آن میبایست گرمایش زمین نزدیکبه 5/1 درجه کاهش یابد در صورتی که مسیر گرمایشی زمین در مسیر 7/2 درجه ای قرار دارد که بسیار خطرناک است 2. اما اهمیت این نشست را باید در دو دلیل عمده جستوجو کرد. دلیل نخست این است که این نشست با تاخیری طولانی برگزار شد که دلیل آن پاندمی کرونا بود. دلیل دوم اینکه نشست گلاسکو نخستین نشستی است که دستاوردها و اهداف مربوط به پیمان پاریس را مرور کرده و آن را به بحث و بررسی میگذارد و به بوتهی نقد میکشد. بر این اساس نشست حاضر اهدافی چون حذف تدریجی استفاده از ذغال سنگ، توقف جنگلزدایی، استفاده بیشتر از خودروهای الکتریکی و همچنین سرمایهگذاری در انرژیهای تجدیدپذیر است3. در این نشست کشورهای صنعتی متعهد شدند تا برای تسریع در کاهش تولید آلایندهها به کشورهای در حال توسعه کمک کنند و از دولتهای متبوع آنها خواسته شد تا یارانه سوختهای فسیلی را حذف کنند4.
اکنون پرسش اینجاست که جایگاه و نقش روابط عمومی در عرصهی محیط زیستگرایی و حفظ محیط زیست چیست؟ در پاسخ به این پرسش باید گفت که روابط عمومی نقش اصلی را در این عرصه بازی میکند چرا که روابط عمومی پل ارتباطی میان مدیران دولتی و خصوصی و همچنین افکار عمومی و جنبش های زیست محیطی و حتی پژوهشگران این عرصه هستند. ماموریت روابط عمومی افزایش سطح مشارکت مردم است که این امر در گرو سازوکارهایی همچون توزیع عادلانه اطلاعات، روشنگری افکارعمومی، مردممداری و احترام به حقوق انسانها است که نمادهای توسعه علمی، فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی یک جامعه است5.
از سوی دیگر روابط عمومی با یاری جستن از دیپلماسی رسانهای میتواند نقش فعالی در حوزهی حفظ محیط زیست داشته باشد، به این معنی که روابط عمومی با بهرهگیری از ابزار دیپلماسی رسانهای میتواند با افکار عمومی جهان ارتباط برقرار کرده و تازهترین خواستهها، اطلاعات، نوآوریها و ظرفیتهای جهانی برای حفظ محیط زیست و فناوریهای نوین این عرصه را بهدست آورد و به مدیران مربوط خود برای برنامهریزی دربارهی حفظ محیط زیست عرضه کند. از سوی دیگر روابط عمومی میتواند برنامهها و روشهای سبز دولت یا شرکت متبوع خود را به آگاهی افکار عمومی رسانده و در نتیجه از ظرفیت بسیار چشمگیر افکار برای دستیابی به آرمانهای سبز خود و اجرایی کردن آنها بهره جوید. بنابراین میتوان دریافت که نقش اصلی دربارهی حفاظت از محیط زیست و محدود کردن تغیرات اقلیمی بر دوش روابط عمومی است که نقشی بسیار فعال بوده و مبتنی بر مشارکت دولتها و شرکتها با عرصه اجتماعی و افکار عمومی و همچنین توسعه فنارویهای سبز از این رهگذر است.
زیرنویس:
[1] -Eckersley
[2] -امتداد نو، چرا کنفرانس اقلیمی گلاسکو اهمیت ویژه ای در جهان امروز دارد؟ / نمایندگان ایران با ۷ روز تاخیر به گلاسکو خواهند رفت، 12 آبان 1400، http://emtedad.news/1400/08/12
[3] -باشگاه خبرنگاران جوان، کنفرانس «گلاسکو»؛ بررسی تغییرات اقلیمی جهان زیر سایه مسئولیت ناپذیری دولتها، 9 آبان 1400، https://www.yjc.news/fa/news/7948286
[4] -باشگاه خبرنگاران، پایان نشست آب و هوایی گلاسکو با اجماع بر سر کاهش تولید گازهای گلخانهای، 23 آبان 1400، https://www.yjc.news/fa/news/7964728
[5] -تسنیم، نقش روابط عمومی ها در توسعه پایدار، 27 اردیبهشت 1399، https://www.tasnimnews.com/fa/news/1399/02/27/2266965
منابع:
– برچیل، اسکات؛ لینک لیتر، اندرو.(1393). «نظریه های روابط بین الملل». مترجمان: حمیرا مشیرزاده، روح اله طالبی آرانی. چاپ دوم. تهران: میزان
-پین، آنتونی.(1393). «مباحث اصلی در اقتصاد سیاسی جدید». مترجمان: حسین پوراحمدی، روح اله طالبی آرانی. تهران: مخاطب
– ساعی، احمد؛ سیفی، عبدالمجید؛ خالقی نژاد، مریم.(1397).« پیمان آب و هوایی پاریس و کشورهاي جنوب». فصلنامه مطالعات سیاسی سال دهم. شماره 39 . بهار ، صص 135-158
– مشیرزاده، حمیرا؛ هاشمی، سیده فاطمه.(1392). «نقش جنبش های فراملی در تدبیر امور زیست محیطی». فصلنامه سیاست. دوره 43. شماره 1. بهار، صص 199-215
– امتداد نو، چرا کنفرانس اقلیمی گلاسکو اهمیت ویژه ای در جهان امروز دارد؟ / نمایندگان ایران با ۷ روز تاخیر به گلاسکو خواهند رفت، 12 آبان 1400، http://emtedad.news/1400/08/12
– باشگاه خبرنگاران جوان، کنفرانس «گلاسکو»؛ بررسی تغییرات اقلیمی جهان زیر سایه مسئولیت ناپذیری دولتها، 9 آبان 1400، https://www.yjc.news/fa/news/7948286
– باشگاه خبرنگاران، پایان نشست آب و هوایی گلاسکو با اجماع بر سر کاهش تولید گازهای گلخانهای، 23 آبان 1400، https://www.yjc.news/fa/news/7964728
– تسنیم، نقش روابط عمومی ها در توسعه پایدار، 27 اردیبهشت 1399،
https://www.tasnimnews.com/fa/news/1399/02/27/2266965
* کارشناس ارشد روابط عمومی