اِوَز، شهری در جنوب استان فارس، دستِ کم 190 آب‌انبار داشته است. این شمارگان از سازه‌ای تاریخی، نشان از یک چیز دارد: اوز کم‌آب است و آب‌های جاری آن شورمزه‌اند. از این‌رو اِوزی‌ها (تا پیش از کشیده شدن خط لوله‌ی آب) ناگزیر بودند آب آشامیدنی مورد نیاز خود را از آب‌انبارهایی به دست بیاورند که خود به آن «برکه» می‌گویند. یکی از آن سازه‌ها «آب‌انبار سَلَفی» نام دارد و کهن‌ترین آب‌انبار این شهر شناخته می‌شود.
آب‌انبار سلفی در شمال شهر اِوَز، در محله‌ای به نام محمودی، باز شناخته می‌شود. این بنای کهن را در دوره‌ی تیموریان، سده‌ی دهم مهی (:قمری) و به روزگار پادشاهی سلطان حسین بایقرا تیموری، ساخته‌اند. از آن زمان تا به امروز، آب‌انبار سلفی آب آشامیدنی مردم را برآورده می‌کرده است. از سنگ‌نبشته‌ی آب‌انبار هم به تاریخ دیرینه‌ی آن می‌توان پی بُرد. نام بانی سازه هم بر آن سنگ نوشته شده است: نیکوکاری به نام «زینل شمسایان».
آب‌انبار سلفی دو دهانه‌ای است. در بخش جنوبی آن راهی ساخته‌اند تا آب باران به درون مخزن آب‌انبار جاری شود. شکل سازه دایره‌ای است و سقف آن گنبدی. ژرفای آن به پنج متر می‌رسد و پلکان آب‌انبار به حوض کم‌وبیش کوچکی راه می‌بَرد. ویژگی این حوض آن است که گل‌ولای آب باران را می‌گیرد و آبی به داخل مخزن می‌ریزد که آغشته به گِل نیست. سنگ و گچ و ساروج از ساخت‌مایه‌های (:مصالح) به‌کار رفته در ساخت این سازه است. نکته‌ای که باید یادآوری کرد آن است که گچِ به‌کار بُرده شده در آب‌انبار سلفی اوز گچی ویژه است که به آن کوپال می‌گویند. کوپال گچی دانه‌درشت شناخته می‌شود که عمل آوردن آن روش ویژه‌ی خود را دارد، اما به‌کار بردن آن سبب پایداری بسیار سازه می‌شود. پس بی‌سبب نیست که آب‌انبار اوز سده‌هاست که استوار پابرجا مانده است. جز این بود، بی‌گمان این سازه دوام نمی‌آورد، یا چنان سست می‌شد که نیاز به باززنده‌سازی‌های پی‌درپی می‌داشت. این را نیز باید نشانه‌ای از تاثیر اقلیم و جغرافیا در ساخت سازه‌ها در مهرازی هوشمندانه‌ی ایرانی دانست.
این آب‌انبار معروف به برکه سلفی که در سال 891 هجری قمری توسط حاجی محمود شمسایان بنا گردیده در سال 1391 هجری قمری به همت محمدامین رافعی فرزند عبدالله تعمیر و احیا گردید.
با این همه، این‌گونه نبوده است که آب‌انبار اوز را به حال خود رها کنند. در سال 1391 خورشیدی یکی از مردمان نیک اوز به هزینه‌ی خود این سازه را مرمت کرد و در این کار از همراهی شمار دیگری از اوزی‌ها برخوردار شد. باززنده‌سازی‌های اصولی‌تر نیز در خردادماه 1401 انجام گرفت تا این بنای کهن و تاریخی هم‌چنان پایدار بماند و یکی دیگر از آثار دیرینه‌ی اوز چشم‌نواز باشد. این سازه در تیرماه 1377 خورشیدی در شمار آثار ملی ایران ثبت شده است.
از میان آب‌انبارهای پُرشمار اوز، یک نمونه‌ی دیگر درخور یادآوری است. آن سازه «آب‌انبار ملامحمد» نامیده می‌شود؛ بنایی که دیرینگی 250 ساله دارد و در زمان پادشاهی افشاریه ساخته شده است. این اثر تاریخی در خردادماه 1377 ثبت ملی شده است. در سال 1397 خورشیدی، در فضای مجازی فیلمی از ویران‌کردن آب‌انبار یادشده پخش شد و نگرانی‌هایی را دامن زد، اما مسوولان میراث فرهنگی لارستان خبر را نادرست دانستند و چنین گفتند که: «آب‌انباری‌ای که در فیلم دیده می‌شود، آب‌انبار حاج قنبر است، نه ملامحمد که سبقه‌ی تاریخی نیز ندارد» (خبرگزاری تسنیم- تیرماه 1397).
نکته‌ی دیگر آن است که با لوله‌کشی‌ای که از سد سلمان (سدی بتونی در مرکز استان فارس) به شهر اوز شده بود، گمان می‌رفت که دشواری کمبود آب در آن گستره برطرف شده است، اما با شکستگی لوله‌ی آب و بی‌آبی 15 روزه‌ی اوز (برپایه‌ی گزارش تارنمای موزه‌ی مردم‌شناسی اوز- دی‌ماه 1399)، روشن شد که هنوز هم آب‌انبارهای این شهر کاربری دارند و باید در نگهبانی از آن‌ها، پاکسازی و بیرون‌بردن زباله‌هایی که در گذر سال‌ها آب‌انبارها را انباشته‌اند، کوشید. از همین‌رو بود که «هیات امنای آب‌انبارهای اوز» از سال 1395 شمار بسیاری از آب‌انبارهای این شهر را باززنده‌سازی کرد و در سال 1397 شمار 30 آب‌انبار لایروبی و شماری دیگر را باززنده‌سازی کردند. چنین کار بایسته‌ای هم سازه‌های تاریخی را از ویرانی رهایی می‌بخشد و هم این که کاربری آن‌ها دنباله (:تداوم) پیدا خواهد کرد.
*یاری‌نامه؛ تارنماهای: خبرگزاری ایرنا؛ موزه‌ی مردم‌شناسی اوز؛ همشهری‌آنلاین و کجارو.
