تالاب‌های اردبیل، گنجینه‌ی بی‌مانند گونه‌های گیاهی و جانوری

استان اردبیل 64 گستره‌ی آبی و شناخته شده دارد. از این میان، 51 تالاب و پهنه‌ی آبی آن دارای ارزش زیستگاهی است. این تالاب‌ها، همانند دیگر تالاب‌های کشور، در انباشت آب، جلوگیری از ویرانی سیلاب‌ها، سیراب‌کردن سفره‌های زیرزمینی و پالایش آب، ارزش بی‌مانندی دارند. افزون‌بر این که گنجینه‌های گران‌بهای ژنی گیاهی و جانوری به‌شمار می‌روند.

در تالاب‌های استان اردبیل، بیش از 250 گونه پرنده، نزدیک به 50 گونه پستاندار، 30 گونه خزنده، هفت گونه دوزیست و نزدیک به 20 گونه آبزیان و ماهی شناسایی شده است. به این‌ها نزدیک به 70 گونه پرنده‌ی کوچ‌رو و کنارآبزی را هم باید افزود. آن تالاب‌ها پذیرای شمار بسیاری از گونه‌های کمیاب جهانی هستند. از همین‌رو، بیشتر تالاب‌های اردبیل گستره‌های شکار ممنوع شناخته می‌شوند.
اما تالاب‌های استان اردبیل در برابر آسیب‌های خواسته و ناخواسته، زیان‌هایی دیده‌اند که هشداری برای زیست و ماندگاری تالاب‌ها است. اگر برای آن آسیب‌ها چاره‌ای اندیشیده نشود، چه‌بسا در آینده آن پهنه‌های زیستگاهی از دست بروند. از همه زیان‌بارتر، رخنه‌ی گونه‌های جانوری مهاجم به تالاب‌های استان است که پیامد دست‌کاری‌های انسانی است. درون‌شد پسماندها و پساب‌های خانه‌های مسکونی و کارخانه‌های صنعتی، زیان دیگری است که به این زیستگاه‌های ارزشمند آسیب‌های جبران‌ناپذیر می‌زند.
ویران شدن یکی از تالاب‌های اردبیل، به نام «بوربور»، که در کنار شهرک صنعتی شماره دو اردبیل جای داشت، زیان برگشت‌ناپذیری بود. چشم‌پوشی از ساخت تصفیه‌خانه‌ای مناسب برای واحدهای صنعتی، چنین ویرانی زیست‌بومی را پدید آورد و از تالاب بوربور برکه‌ای فاضلابی ساخت.
تالاب‌های شورگل، پته‌خور، گنج‌گاه و شماری دیگر، نیاز به نگاهبانی پیوسته دارند تا اکوسیستم آن‌ها بر اثر برداشت بی‌رویه آب و درون‌شد سم‌های شیمیایی از میان نروند.
یک زیان دیگر، پرورش ماهی در تالاب‌هاست که هرچند سبب کارآفرینی و به دست آمدن درآمد می‌شود اما بی‌گمان اکوسیستم تالاب‌ها را به هم می‌زند و خوراک پرندگان کوچ‌رو را کم می‌سازد.
نئور، تپراق‌کندی، پته‌خور، گنج‌گاه، ملااحمد، شورابیل و قره‌گل، برخی از تالاب‌های بسیار باارزش استان اردبیل به‌شمار می‌روند.

تالاب نئور

تالاب نئور؛ این تالاب بزرگترین دریاچه‌ی طبیعی آب‌شیرین استان است. ارزش‌های زیستگاهی، کشاورزی، دامداری و گردشگری آن بسیار است. تالاب نئور در 42 کیلومتری جنوب شرقی اردبیل، در یکی از دره‌های کوهستان باغرو و در گستره‌ی نگاهبانی شده‌ی لیسار جای دارد. این زیستگاه در مرز میان استان‌های اردبیل و گیلان است.
پهنه‌ی تالاب نئور 257 هکتار است و پیرامون حوضه‌ی آبریز آن 12 چکاد (:قله) دیده می‌شود. دو دریاچه‌ی کوچک و بزرگ، تالاب نئور را شکل می‌دهند. این دو دریاچه در فصل بهار به‌هم می‌پیوندند و دریاچه‌ای یگانه را پدید می‌آورند.
از ویژگی‌های تالاب نئور زیستِ گونه‌ای ماهی به نام قزل‌آلای رنگین‌کمان است. تالاب نئور باکیفیت‌ترین ماهی قزل‌آلای جهان را دارد. این ویژگی به‌سبب بودنِ گونه‌ای نادر از میگو است که به آن گاماروس می‌گویند. شوربختانه از آن‌رو که ماهیان کاراس در این تالاب رهاسازی شده‌اند، گاماروس‌ها که خوراک اصلی ماهی‌های قزل‌آلای رنگین‌کمانی هستند، کم و بیش، در آستانه‌ی نابودی‌اند. با این همه با رهاسازی اردک ماهی‌ها که کاراس‌ها را از میان می‌برند، به ادامه‌ی زیست ماهی قزل‌آلا کمک شده است.
گفتنی است که بر اثر یخ‌زدگی تالاب در فصل زمستان، هر سال ماهی‌های آن گردآوری و پس از گذر سرما در تالاب رها می‌شوند.

تالاب تپراق کندی

تالاب تپراق‌کندی؛ این تالاب با گستره‌ی بیش از 10 هزار هکتار در گوشه ی جنوبی روستایی به همین‌نام، از روستاهای پیوسته به پارس‌آباد جای دارد. تالاب تپراق‌کندی به ساحل رود مرزی ارس نزدیک است. از همین‌رو، آب تالاب از رودخانه‌ی ارس و چند چشمه‌ی کوچک و بزرگ دیگر به دست می‌آید.
تالاب تپراق‌کندی گستره‌ای نیمه‌طبیعی است که با ساخت سیل‌بند (نکت) برای جلوگیری از پیش‌روی فرسایشی رودخانه در خاک ایران پدید آمده است.
غاز خاکستری، خوتکا، اردک سرسبز، کفچه‌نوک، کشیم کوچک، چنگر، باکلان کوچک و بزرگ، سهره، قرقاول و بوتیمار شماری از گونه‌های زیستی این تالاب هستند.

تالاب پته خور

تالاب پته‌خور؛ در روستایی به همین نام در شهرستان نمین جای دارد. گستره‌ی آن نزدیک به پنج هکتار است و شمار فراوانی از گونه‌های کمیاب را دربردارد. یکی از آن گونه‌ها، درنای سفید سیبری است.
از ویژگی‌های ارزشمند تالاب پته‌خور این است که بارش‌های سیل‌آسا را مهار می‌کند و جلو پدید آمدن سیلاب‌ها را می‌گیرد. بدین‌گونه از آسیب رسیدن به اکوسیستم گستره‌ی نمین پیشگیری می‌شود.

تالاب گنج گاه

تالاب گنج‌گاه؛ در سه کیلومتری روستایی به همان نام و در 80 کیلومتری جنوب خاوری (:شرقی) اردبیل دیده می‌شود. تالاب گنج‌گاه تالابی همیشگی است که زیستگاه پرندگانی مانند چنگر، آبچلیک و گونه‌ی درخطر اردک سر سفید به شمار می‌رود. پلیکان، قو، فلامینگو و غاز نیز در این تالاب ه به‌سر می‌بَرند. زیستگاه گونه‌ای از وزغ سبز و مردابی نیز هست.
تالاب گنج‌گاه از بلندی‌های گلندوز (در غرب تالاب) سیراب می‌شود.

تالاب ملااحمد

تالاب ملااحمد؛ این تالاب در 15 کیلومتری جنوب خاوری اردبیل جای دارد. نزدیک به یک کیلومتر درازا و 400 متر پهنای آن است. تالاب ملااحمد زیستگاه پرندگانی مانند: قاشقاتوپوق، اردک سرسبز، آنقوت، قیزقوشی، سار و اردک تالشی است.

تالاب شورابیل

تالاب شورابیل؛ گستره‌ی این تالاب به 170 هکتار می‌رسد و ژرفای آن نزدیک به 10 متر است. تالاب شورابیل در کوهپایه‌های جنوب شهر اردبیل جای دارد و در سنجش با آن شهر در بلندی قرار گرفته است.
تالاب شورابیل زیستگاه پرندگانی مانند: پلیکان، اردک، غاز، مرغابی، لک‌لک و حواصیل است و منطقه‌ای شکارممنوع شناخته می‌شود. شوربختانه به‌سبب دست کاری‌های انسانی، آب تالاب شورابیل از شوری به شیرینی دگرگون شده است. بدین‌گونه اکوسیستم این تالاب به‌هم خورده است. به‌سبب شوری بیش از اندازه‌ی تالاب بود که آن را «شورابیل» نامیده‌اند.
گفتنی است که دیرینگی تالاب شورابیل از دریاچه‌ی ارومیه بیشتر است.

تالاب قره گل

تالاب قره‌گل؛ قره‌گل در کنار روستایی به‌همین نام در شمال باختری دامنه‌های هرم جای دارد.این تالاب دورنمای سیاه‌رنگی دارد؛ از آن‌رو که به خاک این گستره خاکسترهای آتشفشانی افزوده شده و رنگ آن را تیره ساخته است.
بیشترین ژرفای تالاب قره‌گل به 3 متر می‌رسد و از گردهم آمدن آب برف‌ها و سیلاب‌ها پدید آمده است. گستره‌ی آن نیز 350 هکتاری است. این تالاب آب‌راه خروجی ندارد. تالاب قره‌گل زیستگاه پرنده‌ی کمیاب آنقوت است.