یکی از نشانه‌های شُکوه جشن‌های بومی و آیینی ایران را باید در نیم‌ور دید؛ جایی که در آن جشن چندهزارساله‌ی «بیل‌گردانی» انجام می‌شود تا آب‌های روان پاس‌داشته شوند و از ایزدبانوی آب‌ها، ارِدیسور آناهیتا، ستایش شود.
بر سر راه شهرهای دلیجان و محلات در استان مرکزی، شهر دیگری هست که «نیم‌ور» نام دارد. آثاری در نیم‌ور یافته‌اند که دیرینگی آن‌ها به دوران باستان و روزگار اشکانیان و ساسانیان می‌رسد. کوه‌های آتش‌کوه نیز در جنوب این شهر نمایان‌اند و چشم‌اندازی تماشایی بدان می‌بخشند. شاید نام نیم‌ور از واژه‌ی اوستایی «ور»، به چم «دژ»، گرفته شده باشد. مردمانش به زبان فارسی و گویش بومی راجی سخن می‌گویند و واژه‌هایی به‌کار می‌بَرند که برخی از آن‌ها برگرفته از زبان مادی است و بسیار کهن.
آیین دیرینه‌ی بیل‌گردانی، یک نشانه‌ی دیگر از کهن‌دیار نیم‌ور است؛ آیینی که از یک‌سو نشانه‌ای از پهلوانی و توان‌مندی است و از سوی دیگر پیوندی آشکار با آب‌وآبیاری دارد. نیم‌وردی‌ها برگزاری این آیین را سبب بیش‌ترشدن روزی (:برکت) و فراوانی آب می‌دانند. هرچه هست آیین و جشن بیل‌گردانی هم‌بسته با کارهای کشاورزی است و ارزش و اهمیت جایگاه آب در فرهنگ مردم آن دیار. نیرویی که بیل‌گردانان در این جشن به‌کار می‌گیرند تا پیروز میدان باشند، خود گواه ارزش‌های پهلوانی در نزد آنان است.
بیل‌گردانی آیینی دستِ کم دوهزارساله است. آن را می‌توان سپاس‌مندی مردمان باستانی ایران از ارِدویسورَ آناهیتا، ایزدبانوی آب، دانست. نیم‌ورهای کشاورز در روزهای نخست سال، زمانی که هوا خوش و بهاری است، جشن را برگزار می‌کنند و چیزی نزدیک به یک‌ماه ادامه می‌دهند. پس از آنکه کشاورزان لایروبی رود بزرگ انارآباد را انجام دادند و آب به انشعاب‌های خود رسید، به نشانه‌ی سپاسگزاری و شادمانی انجام کار، چنین جشن بومی و آیینی برپا می‌شود.
شیوه‌ی برگزاری جشن بیل‌گردانی
پس از آنکه لایروبی رود به پایان می‌رسد، گروه کشاورزان به سوی نیم‌آور می‌روند و در جایی که به آن «پُل سنگی» می‌گویند، می‌ایستند. سپس یکی از خود را برمی‌گزینند تا به روستا برود و مردم را خبر کند. همین‌که خبر به روستا می‌رسد، روستاییان مادیانی را با دستمال‌های رنگین آذین می‌بندند و برای کشاورزان می‌فرستند. آن‌ها یکی از خود را به نام «میرِ نهر» برمی‌گزینند و سوار بر مادیان می‌کنند و به همراه دیگران به سوی میدان نیم‌آور می‌روند. در آن‌جا سکویی هست که جشن‌گاه روستاست. شماری دیگر به نواختن طبل و سنج می‌پردازند و بدین‌گونه بانگ شادی و هلهله در میدان‌گاه شنیده می‌شود. این، آغازی برای جشن و هم‌آوردی است.
آن‌هایی که داوطلب بیل‌گردانی شده‌اند، در صفی منظم، رژه می‌روند و خود را به دیگران می‌شناسانند. آن‌گاه بیل‌ها را می‌آورند. یک دسته‌ی چهارتایی از بیل‌ها و دسته‌ی سه‌تایی دیگر را به طناب به هم می‌بندند و گره می‌زنند. سپس هر یک از شرکت‌کننده‌ها دسته‌ی چهارتایی را به یک بازو و دسته‌ی سه‌تایی را به بازوی دیگر می‌بندد و شروع به چرخیدن می‌کند. در این چرخش باید مراقب باشد که دو دسته بیل به هم برخورد نکنند. مردم و باشندگان نیز با فریاد و شور و شوق او را تشویق می‌کنند تا به چرخیدن‌اش ادامه دهد. اگر شرکت‌کننده‌ای توان ادامه دادن را نیابد و بیل‌های دو بازوی‌اش به هم برخورد کنند، باشندگان با هیاهو او را به باد تمسخر می‌گیرند! اما به برگزیدگان پیشکش‌هایی داده می‌شود و در چشم مردم ارج بسیار می‌یابند. آیین و جشن بیل‌گردانی نزدیک به 3 ساعت به‌درازا می‌انجامد. نیم‌وری‌ها باور دارند که 7 بیل (دو مجموعه‌ی چهار و سه‌تایی بیل‌ها) نشانه‌ی گردش آسمان و بارش باران است.
آیین کهن و پُرمعنای بیل‌گردانی نیم‌آور، در سال 1386 خورشیدی، در فهرست میراث معنوی ایران، ثبت ملی شده است. در اردیبهشت‌ماه سال 1401، پس از دو سالی که به سبب همه‌گیری ویروس کرونا آیین بیل‌گردانی برگزار نشده بود، نیم‌آوری‌ها بار دیگر جشن باستانی خود را برپا کردند و شمار بسیاری از مردمان شهرهای دیگر نیز در آن جشن باشنده بودند.
*یاری‌نامه: تارنمای مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی؛ خبرگزاری مهر؛ خبرگزاری برنا؛ ویکی‌پدیا.
دیگر آیین‌های ایرانی را در پست زیر دنبال کنید:
