به گزارش کمیته پیگیری حفاظت از خانه‌های تاریخی تهران، خیابان فردوسی یکی از خیابان‌های شمالی- جنوبی قدیمی تهران است که در گذشته نام آن علاالدوله بود. در گوشه‌ی شمال غربی میدان توپخانه، دروازه و خیابان علاءالدوله یا باغ ایلخانی قرار داشت. شرایط این خیابان به گونه‌ای که اعتمادالسلطنه می نویسد، چنین بود: «کوچه باغ ایلخانی بسیار طولانی است.در طرفین کوچه، درخت های خوبی کاشته شده و کوچه سنگ فرش است. کنار نهر های دو طرف، همه از سنگ است و شب ها با چراغ ها و فانوس روشن است.در حاشیه ی این کوچه، باغات و عمارات عالیه هست.در طرف راست، خانه و باغ و عمارات جناب احمد علاءالدوله وزیر دربار، امین السلطان و جناب ظهیرالدوله است.»
در نقشه عبدالغفار به سال 1301ه.ق حدافاصل کوچه خندان در خیابان فردوسی (دندانساز سابق) و میدان امام خمینی (توپخانه سابق) نام املاک ورثه مرحوم امیر نظام به چشم می‌خورد. امیر نظام لقب محمد رحیم خان قاجار دوللو علاالدوله است که در آن سال که نقشه عبدالعفار کشیده می‌شود، فوت می کند و به همین دلیل ذکر شده است «املاک ورثه مرحوم امیر نظام».
محمد رحیم خان قاجار دوللو علاالدوله پس از مرگ برادر بزرگش، حسن خان، که نسقچی باش بود، به این سمت دست یافت و در سفرهای پادشاه، مسوول نظم اردوها بود.در سال 1274ه.ق جزو نویسندگان وزارت خارجه شد. در سال 1278 به لقب علاالدوله نامور شد. در ذیحجه 1283ه.ق که ناصرالدین شاه عازم خراسان بود محمد رحیم خان را به سمت بیگلربیگی(حاکم) تهران منصوب کرد و در سال 1284ق ریاست قورخانه به وی محول گردید.
براساس خاطرات احتشام السلطنه(پسر علاالدوله) در سال 1288ه.ق علاالدوله از محله ارگ و ساختمان پدری خود به این بخش نقل مکان می‌کند و املاک علاالدوله در آن زمان شمال به کوچه نکیسا (شهید شاهچراغی فعلی) حدفاصل فردوسی و لاله زار، مشرق به خیابان لاله زار، مغرب به خیابان فردوسی و جنوب به میدان سپه (امام خمینی فعلی) را شامل می‌شد که حدود 50 هزار زرع بود. در آغاز در این محدوده یک بنا مختصر بیشتر وجود نداشت و غالبا سبزی کاری و درخت قرار داشت که به مرور زمان علاالدوله در این مکان ساختمان‌های جدید برای خود و فرزندانش به غیر از حاجب الدوله ایجاد می کند و کل فرزندان در این محدوده ساکن می‌شوند.
خانه علالدوله دو بار شناسایی شده است
در فاصله سال 1300 تا 1350 خورشیدی، آگاهی‌های چندانی از این بنا وجود ندارد و همگان فکر می کنند این بنا ویران شده است اما در اواخر دهه 50 خورشیدی کارشناسان میراث فرهنگی این بنا را به عنوان بنای ارزشمند شناسایی می کنند و عکس‌های این بنا تا پیش از انحلال عکسخانه میراث تهران در دهه 70، وجود داشت؛ ولی با انحلال این مرکز و خروج نیروهای قدیمی از اداره کل میراث فرهنگی استان تهران،این بنا رو به فراموشی می رود. براساس عکس‌های آن دوره این بنا به صورت سالم و سرپا است و خانواده‌ای در آن زندگی می‌کنند. البته این عکس‌ها در آن زمان فقط گرفته می‌شود و کوششی برای ثبت بنا صورت نمی گیرد.
حدفاصل دهه 50 تا سال 74 خورشیدی نام و نشانی از این بنا وجود ندارد اما در سال 1374 در «طرح مطالعاتی بناهای ارزشمند شهر تهران» که به سفارش شرکت توسعه فضاهای فرهنگی شهرداری تهران توسط «شرکت مشاور رای فن» صورت می گیرد و این روزها نیز خلاصه آن کار در قالب کتاب «بناهای ارزشمند تهران» ازسوی سازمان زیباسازی شهر تهران چاپ می‌شود، عکس‌های این بنا به چشم می‌خورد اما گروه تحقیقاتی در آن سال هم از وجود مالک تاریخی بنا آگاه نبودند ولی با توجه به تاریخی بودن ملک، آن را جزو بناهای ارزشمند مستند نگاری می‌کنند. وضعیت این بنا در این دوره، سالم است ولی در اثر زمان دچار فرسایش شده است.
تالار آینه خانه علالدوله در آستانه مزایده
براساس اطلاعات کمیته پیگیری حفاظت از خانه های تاریخی تهران از ستاد اجرائی فرمان امام(ره)، نام از ملکی در خیابان فردوسی برده می شود که بایر است و تنها در آن یک تالار آینه وجود دارد. این ملک 1700متر است که از کوچه تیاتر دهقان پلاک43 در خیابان لاله زار راه دارد. راه ورودی ملک از سینمایی در کوچه تیاتر دهقان است که سینما متعلق به ستاد اجرایی فرمان امام نیست. این بنا در پشت دفتر آگهی های روزنامه کیهان در خیابان فردوسی به شماره شناسایی 21-12403 جای دارد و قیمت پایه ملک 12 میلیارد تومان است. پس از آگاهی یافتن از این ملک، در مصاحبه با عبدالله انوار قدیمی ترین طهران شناس، وی مهر تائید بر تاریخی بودن این ملک می‌زند و ملک را متعلق به علالدوله می داند که در خاطرات احتشام السلطنه از این بنا تعریف شده است.
حال این روزها محمد سالاری فرنشین(:رییس) کمیسیون معماری و شهرسازی شورای شهر تهران اعلام می کند که خانه حاکم تهران(عنوان بیگلربیگی در دوره قاجار به معنا حاکم است) در خیابان فردوسی در حال فروش از سوی ستاد اجرایی فرمان است و با وجود مکاتبات محمد باقر خسروی، مدیرکل بافت‌های تاریخی شهرداری تهران با اداره کل میراث فرهنگی استان تهران و پیگیری‌های آقای خسرو آبادی مدیر کل میراث فرهنگی استان تهران برای توقف فروش این خانه، نتیجه‌ای حاصل نشده است. وی اعلام کرده که یکی از سازندگان معروف تهران که اخیرا اقدام به تخلف ساختمانی بسیار زیادی نموده است خریدار این بنا است و بزودی ممکن است این بنای ارزشمند ویران شود.
تهدید جدید برای میدان مشق
خانه‌ی تاریخی علاالدوله که امروز تبدیل به 1700 متر زمین بایر بر اساس اعلام ستاد اجرایی فرمان امام شده است، تنها بخش اندکی از آن ملک تاریخی علاالدوله است که در حد یک تالار آینه به گواه عکس‌های میراث فرهنگی و شرکت توسعه فضاهای فرهنگی باقیمانده است. نمونه این بنا را تالار آینه خانه نصیرالدوله در محله عودلاجان می توان عنوان کرد که در آن بنا نیز یک بنا با متراژ حدودی 80 متر قرار دارد. تالار آینه خانه علاالدوله نیز همانند تالار آینه خانه نصیرالدوله در عودلاجان متراژی کمتر از 150 متر دارد و الباقی زمین که یک هزار و 550 متر مربع می شود، بایر است.
براساس گفتگوهای محمد سالاری فرنشین کمیسیون معماری و شهرسازی شورای شهر تهران اگر این بنا به یکی از سازندگان معروف تهران فروخته شود، برج‌سازی در این محل همانند سرای دلگشا در بازار یا مجتمع تجارت جهانی فردوسی در خیابان فردوسی اتفاق می افتد و این باعث چالش جدید برای حریم ثبتی و بلافصل میدان مشق و حریم ثبت نشده آثاری چون موزه استاد صنعتی، تئاتر نصر، تئاتر پارس و ساختمان بانک تجارت توپخانه(بانک شاهی سابق) خواهد شد.
میدان مشق یکی از مجموعه‌های ارزشمند تهران است که براساس صحبت های مسئولان میراث فرهنگی قرار است به عنوان یکی از بناهای دارای قابلیت ثبت جهانی به یونسکو در آینده ارایه شود و این ارتفاع سازی قطعا ثبت جهانی این مجموعه را به چالش می کشاند.
عکس از کمیته پیگیری خانه های تاریخی تهران.
0114
