از فرمانروایی نیرومند اورارتو، یادمان‌هایی برجای مانده است که هر کدام بخشی از میراث کهن فلات ایران شناخته می‌شوند. آن آثار یادبودهایی هستند که نشانه‌ی تاریخ و فرهنگ پیشرفته و توان فرمانروایی اورارتویی‌ها شناخته می‌شوند. یک نمونه‌ی بازمانده از آن تمدن کهن، سنگ‌نوشته‌ی «رازلیق» است. در این اثر، شاه اورارتور از چیرگی خود بر سرزمین‌های پیرامونش و از به‌دست آوردن دژی از دشمن سخن می‌گوید.
جایی که سنگ‌نوشته‌ی رازلیق دیده می‌شود، روستایی به همین نام است. روستای رازلیق در شهرستان سراب در استان آذربایجان شرقی جای دارد. آن اثر باستانی را در کنار رودخانه پسلر و بر بالای کوه زاغان بر سنگ‌ها کنده‌اند.
سنگ‌نوشته‌ی رازلیق اثری بازمانده از تمدن اورارتویی است. 110 سانتی‌متر درازا و اندکی بیش از 80 سانتی‌متر پهنا دارد و 16 سطری است. این سنگ‌نوشته را به فرمان آرگیشتی دوم (685- 730 پیش از میلاد)، پادشاه اورارتو نوشته‌اند.
اورارتویی‌ها در 9 سده پیش از میلاد در کوه‌های جنوبی قفقاز فرمانروایی نامداری شکل دادند. استان‌های آذربایجان غربی و شرقی و اردبیل بخشی از قلمرو آن‌ها بود.
سنگ‌نوشته‌ی رازلیق را گونه‌ای «پیروزی‌نامه» (فتح‌نامه) نیز می‌توان نامید که سپس‌تر به متن آن اشاره خواهیم کرد. آن را رو به جنوب، در دل سنگی خارایی کنده‌اند و نوشته‌اند. خط آن میخی است. در کنار آن دژی (قلعه‌ای) نیز بوده که اکنون ویران شده است. در متن سنگ‌نوشته به این دژ اشاره شده است. با این همه، بازمانده‌ی دیوارهای ستبر این دژ هنوز پیداست و نشان می‌دهد که در آن دوران باستانی، جایی مهم با ارزش‌های نظامی برای فرمانروایی اورارتو بوده است. چند پله از پلکان بزرگ دژ هم برجا مانده است.
از نوشته‌ی سنگی رازلیق چنین پیداست که دولت اورارتو در اوج قدرت و توان نظامی بوده است. پادشاه آن جایگاهی خداگونه داشته و خود را برتر از قوم‌ها و فرمانروایی‌های پیرامونش می‌دیده است. برگردانی از سنگ‌نوشته‌ی رازلیق چنین است: «به کمک و توانایی خالدی (:خدای اورارتو). آرگیشتی چنین گوید: من به سرزمین آرهو لشکر کشیدم. من سرزمین‌های اولوشو و برقو را به چنگ آوردم. من تا کنار رودخانه‌ی مونا رسیدم و از آن‌جا بازگشتم. من سرزمین گردیو و گتوها و ترایشیدو را تسخیر کردم. شهر روتومنی را گرفتم. از آن‌ها باج ستاندم. این دژ را به زور گرفتم و دوباره آباد ساختم. من این دژ را آرگیشتی‌ایردو نامیدم. مردمان را فرمانبر خالدی و آرگیشتی، شاه بزرگ، شاه جهان، شاه شاهان، خداوندگار شهر توشبا، کردم. آرگیشتی می‌گوید: هرکس نام مرا پاک کند یا به این سنگ‌نوشته زیانی برساند، امیدوارم خدایان، خالدی، ته‌ای‌شه‌با و شیوانی، او را زیر خورشید براندازند».
وضعیت کنونی سنگ‌نوشته‌ی رازلیق
شوربختانه گزارش‌های چند سال پیش نشان از آن دارد که سنگ‌نوشته‌ی اورارتویی رازلیق از وضعیت مناسبی برخوردار نیست و دست‌درازی‌هایی به گستره‌ی پیرامونش شده است. برپایه‌ی گزارش خبرگزاری مهر (30 امرداد 1394)، این اثر «در آستانه‌ی تخریب» است، هر چند مسوولان میراث فرهنگی استان گفته بودند که «در جای امنی نگه‌داری می‌شود». در آن سال، فرماندار سراب آسیب‌دیدن سنگ‌نوشته‌ی رازلیق را بی‌توجهی به ریشه و تاریخ مردم سراب دانسته و از مسوولان خواسته بود که «در این زمینه دست به کار شوند» و اگر در این باره کاری انجام نگیرد، «دچار آسیب‌دیدگی جدی» خواهد شد. از سوی دیگر، حفاران غیر مجاز هر چندگاهی به سراغ این اثر باستانی می‌روند و آسیب‌های دیگری بر آن می‌زنند، بدان امید که گنج‌ها و آثار خیالی بیابند. فرماندار سراب این را هم گفته بود که: «اکنون اگر به سیمای این کتیبه نگاه کنید، شاهد تغییرات اساسی و شروع آسیب‌دیدگی‌ها خواهیم بود».
این نیز گفتنی است که ماکتی از سنگ‌نوشته‌ی رازلیق در موزه‌ی آذربایجان شرقی نگه‌داری می‌شود و بازدیدکنندگان می‌توانند نمونه‌ای از آن را در آن‌جا ببینند.
*یاری‌نامه: خبرگزاری‌های ایرنا؛ راه دانا؛ مهر.
با دیگر نگاره‌ها و نوشته‌های سنگی ایران باستان آشنا شوید:
