سرو اَبرکوه، استوار و پایدار همانند کوه

خبر‌نگار امرداد: سیاوش آریا
1395-08-28
00:00

سرو اَبرکوه فراز و نشیب‌های فراوانی را پشت سر گذاشته، ولی هم چون کوه پایدار و استوار است. سرو اَبرکوه که از آن با نام پیرترین موجود زنده‌ی ایران یاد می‌کنند، هم چنان بالَنده و سرفراز زیست خود را دنبال می‌کند.

به گزارش اَمرداد، یکی از دیدنی‌های بی‌همتای ایران، سرو کهن اَبرکوه است که در بخش جنوبی شهرستان اَبرکوه جای گرفته است. درباره‌ی دیرینگی و زیوِش (:عمر) سرو اَبرکوه دیدگاه‌های گوناگونی وجود دارد. «اِلکساندر روف»، دانشمند روسی زندگی این درخت را 4 هزار تا 4500 سال برآورد کرده است. اما به گفته‌ی دانشمندانی از ژاپن و روسیه که از این درخت دیدن کرده، زیست آن را 8 هزار سال برآورد (:تخمین زدن) کرده‌اند. حمدالله مستوفی نیز در کتاب «نزهت القلوب» که در سال 740 مَهی (:قمری) نوشته شده است، درباره‌ی این سرو می‌نویسد : آنجا سروی است که در جهان آوازه‌ای سِتُرگ (:شهرتی عظیم) دارد. چنان چه سرو کاشمر (کشمیر) و بلخ آوازه‌ای داشته و اکنون این از آن‌ها بلندتر و بزرگ‌تر است.

بلندای (:ارتفاع) این سرو شگفت‌انگیز 25 متر و دور تنه‌ی آن 11 متر و نیم است. سرو اَبرکوه یکی از شگفتی‌های آفرینش (:عجایب خلقت) است و شکوه و بزرگی‌اش دیدنی و ستودنی است. این درخت را پیرترین موجود زنده‌ی ایران و چهارمین درخت کهنسال جهان می‌نامند. همچنین سرو اَبرکوه سومین اثر طبیعی کشور بوده که به ثبت ملی رسیده است.

درخت سرو

سرو، درخت همیشه سرسبزی است که در بیشتر منطقه‌های ایران می‌روید و شماری از کهنسال ترین آن‌ها را هنوز می‌توان در ایران یافت. سرو «هرزویل» در منجیل گیلان، سرو دره‌ی دالاهو در کرمانشاه، سروهای «زربین» در بخش چوار استان ایلام، تنها نمونه‌هایی از این درخت کهنسال در کشور هستند. درخت سرو از دسته‌ی مَخروطیان و در رده‌ی ناژویان جای دارد. درخت سرو در ایران به سه گونه، بخش می‌شود : سرو آزاد، سرو سهی و سرو ناز. تازیان سرو را «شجره الحیه» خوانند و گویند هر جا سرو هست، مار هم است! اگر برگ آن را بکوبند و با سرکه بیامیزند، مو را مِشکی کند (برهان قاطع). سرو ناز، شاخ‌هایش خمیده (:متمایل) است، سرو آزاد، شاخ‌هایش راست رسته است و سرو سهی، دو شاخش راست رسته است (رشیدی).

آن‌که نشک آفرید و سرو سهی / آن‌که بید آفرید و نار و بهی (رودکی)، یکی سرو بد سبز و برگش گشن / برو شاخ چون رزمگاه پشن (فردوسی)، دست قضا گر شکست شاخ نو از سرو / سرو سعادت به جویبار بماناد (خاقانی)، سرو شو از بند خود آزاد باش / شمع شو از خوردن خود شاد باش (نظامی)، گرت ز دست برآید چو نخل باش کریم / ورت ز دست نیاید چو سرو آزاد باش (سعدی).

از فروزه های (:صفات) سرو می‌توان به : راستین، بلند، سرفراز، تازه، جوان، نوخاسته، سایه دست، پابرجای، پادرگل، پایدار، چمن زاد، بوستان آرای و بستانی اشاره کرد. در ادب پارسی گاهی واژه سرو، کنایه از دلبر است که آن را با این واژگان تعریف می‌کنند : موزون، سیمین، سیم اندام، گل اندام، بهار اندام، لاله رنگ، سمن بار، سهی بالا، خوش‌خرام، صنوبر خرام، طوبا خرام، خرامنده، خرامان، چمان، روان، سبزپوش، یکتا پوش و …

سرو آزاد : سروی که راست رود و آن را از این روی آزاد گفته‌اند که از بند کژی و ناراستی و پیوستن به شاخ دیگر فارغ است و برخی گویند هردرختی که میوه ندهد، آن را آزاد خوانند. زیرا سرو میوه نمی‌دهد. برخی گفته‌اند، هر درختی را کمالی و زوالی است، چنان‌که گاهی پر برگ و تازه است و گاهی پژمرده و بی‌رنگ و سرو را هیچ یک از آن‌ها نیست و همه زمان سبز و تازه است و از این انگیزه‌ها فارغ و این فروزه ی آزادگان است، از همین روی آزاد باشد (برهان).

چو رستم بپیمود بالای هشت / بسان یکی سرو آزاد گشت (فردوسی)، چو هولک بر دو چشم دلبر افتاد / درون آمد ز پا آن سرو آزاد (اسدی)، غمش بر غم فزود آن سرو آزاد / دل خود را بدست سیل غم داد (نظامی)، سرو آزاد را جهان دو رنگ / رنگ مدهامتان نخواهد داد (خاقانی).

سرو سهی : سروی است دو شاخ و شاخ های آن راست است. زیرا سهی به چَم (:معنای) راست آمده است (برهان)، (غیاث).

در سهی سرو چون شکست آید / مومیایی کجا به دست آید (نظامی)، ولیت سرو سهی باد سرکشیده به ابر / عدوت سرو مسطح که برنیارد شیر (مسعود سعد سلمان)، تا بو که یابم آگهی از سایه ی سرو سهی / گلبانگ عشق از هر طرف بر خوش‌خرامی می‌زنیم (حافظ).

سرو ناز : ارزش آن در طب سنتی به انگیزه‌ی میوه‌اش «جوز السرو» است. درختی است همیشه سبز از دسته‌ی مَخروطیان، رده‌ی ناژویان، راسته کاجیان، تیره‌ی سروها، سرده سروناز. گونه‌ای از سروناز که مخروطی با گسترش ترازی (:افقی) دارد، «زربین» نامیده می‌شود. همچنین سرو ناز در شهر شیراز به فراوانی دیده می‌شود و در این شهر آوازه‌ای بلند دارد.

سرو ایرانی به عنوان نماد پایداری و سرفرازی ایرانیان ستوده می‌شود. درخت سرو از درختانی است که ریشه در فرهنگ ایرانی داشته و جایگاه ویژه‌ای در میان مردم دارد. این درخت به عنوان یک درخت همیشه سرسبز و استوار حتا در سرما پایداری می‌کند. درخت سرو از هزاران سال پیش در ایران کاشت شده و یکی از نمونه‌های کهنسال این درخت، سرو کاشمر بوده است که کاشت آن را به دست زرتشت دانسته‌اند که در زمان خلفای عباسی به دست تازیان ویران شد. سرو در نگاره گری‌های روزگار اسلامی به شکل سرشکسته دیده می‌شود. در نگاره‌ها و آثار باستانی همانند پارسه (تخت جمشید) درخت سرو را به نشانه‌ی پایداری و استواری ایرانیان می‌توان دید. همچنین درخت سرو در پارچه‌بافی‌ها هم به‌گونه‌ای گیاه، که همان سرو خمیده که سپس‌تر در فرهنگ ایرانی «تِرمه» نامیده شده، دیده می‌شود. مینیاتور بهترین مجال برای شناسایی این درخت کهنسال است که به شکلی بی‌مانند (:منحصر به فرد) در آثار هنرمندان این مرز و بوم نمود (:جلوه) پیدا کرده است.

هم اینک نگین سبز کویر ایران با گذر از هزاره‌ها و سده‌های پر فراز و نشیب و همه‌ی چالش‌های پیش رو در یک دهه‌ی گذشته، نشانه‌ای از زایش و باروَری را به نمایش گذاشته و چشم‌به‌راه گردشگران است تا بتواند روزی به عنوان قلب گردشگری علمی در ژرفای کویر تبدیل شود.

نگاره‌های زیر را که در غروب تابستان امسال گرفته شده است، ببینید :