کهن جشن باستانی مهرگان در نوزدهمین نشست کمیته بیندولتی حفاظت از میراث فرهنگی ناملموس در پاراگوئه در پروندهای مشترک با کشور تاجیکستان به ثبت جهانی رسید.
پروندهی جشن مهرگان چندین سال چشمبراه جهانی شدن بود.
در آستانهی جشن مهرگان امسال در هفتهنامهی شمارهی 491 روند و چگونگی آماده سازی این پرونده برای ثبت در یونسکو بررسی و منتشر شد.
در ادامه متن این گزارش آمده است:
ثبت جهانی مهرگان شاید این بار
ثبت جهانی پروندهی «جشن مهرگان» بهراستی داستانی دلهرهآور و بیسرانجام شده است! هر سال به خود نوید میدهیم که این جشن ایرانی در فهرست جهانی یونسکو ثبت خواهد شد و هربار ناامید و دلسرد چشمبهراه میمانیم که شاید سال دیگر جشنی که خاستگاه ایرانی دارد مُهر ثبت یونسکو بخورد.
در ثبتنشدن جشن مهرگان، پرسیدنی است آیا کوتاهی از ماست و سنگاندازیها جلو ثبت جهانی جشن مهرگان را گرفته است؟ پرسوجوهایمان برای یافتن پاسخی روشن به این پرسش با گردآورندگان این پرونده به جایی نرسید و نمیتوان سخنی بیچندوچون دراینباره گفت.
در چند سال گذشته، بهانهها این بود که جشن مهرگان در کشور تاجیکستان بیشتر از ایران رواج دارد و زندهتر است، پس باید این جشن به نام تاجیکستان ثبت شود! این سخن، آشکارا بیپایه بود و مهرگان با آنکه دیرگاهیست که در ایران به شیوهی کهن و گذشته جشنی همگانی نیست، سدههاست که در نزد ایرانیان زرتشتی با شُکوه فراوان برگزار میشود و با اندک دگرگونیهایی در دیگر جاهای ایران (بهویژه در مازندران، گیلان، گلستان، البرز، خوزستان و بسیاری از استانهای ایران) جریان دارد. به هر روی، در سال 1399 خورشیدی، ثبت این جشن رد شد و مسوولان آن زمان میراث فرهنگی کشور گفتند که در پرونده «ایهامهایی وجود دارد»!
در سال 1401 نیز با آنکه سخن از ثبت «مشترک» این جشن به نام دو کشور ایران و تاجیکستان به میان آمده بود، این پرونده در هفدهمین نشست بینالدول حفاظت از میراث فرهنگی ناملموس، ثبت نشد تا ما همچنان چشمبهراه این رخداد خجسته باشیم.
نوشته بودند: مهرگان جشنی روستایی است!!
امرداد گزارشی کوتاه از آنچه در پروندهی ثبت جهانی جشن مهرگان هست را از آزاده پشوتنیزاده، دانشیار پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری و برگزیدهی بورسیه پسادکتری توسط افق اروپا، جویا شد. پشوتنیزاده دربارهی روند شکلگیری پروندهی ثبت جهانی مهرگان گفت: شوربختانه پروندهی ثبت جهانی مهرگان در آغاز به شوند ناآشنایی گردآورندگان بازگشت داده شد. برای نمونه، مهرگان جشنی روستایی در شمال کشور (گیلان) معرفی شده بود که سپستر تبدیل به جشنی همگانی شده است! در حالی که جشن مهرگان ویژهی گستره یا تیرهی ویژهای در ایران نیست و جشنی ملی است. پس از آن برای زدودن کاستیها ویرایش پرونده بر دوش من گذاشته شد. دگرگونیهایی که انجام داده بودم مورد تایید مسولان یونسکو بود، اما در گام بعدی باز هم پرونده با کاستیهایی فرستاده شد. بدینگونه شانس پرونده برای ثبت جهانی اندک شد چون نگارش درخوری انجام نگرفته بود، اما خوشبختانه بازگشت داده نشد و باید ویرایش میشد».
وی در ادامه افزود: «به باور من اگر کشور تاجیکستان که به ریشههای فرهنگی اهمیت میدهد و از داشتههای ایران فرهنگی بهخوبی پاسداری میکند، با قدرت بیشتری در این کار نقشآفرینی کند، جشن مهرگان بخت بالایی برای ثبت جهانی خواهد داشت و خوشبختانه مسوولان فرهنگی تاجیکستان همواره با ایران هماهنگ هستند».
پشوتنیزاده، در پایان یادآور شد که در همهی زمانهایی که ما سرگرم آمادهسازی پرونده ثبت مهرگان بودیم، همکاریهای بسیار ارزشمند دکتر اسفندیار اختیاری در پیشبرد کارها اثر فراوان داشت و اگر روزی این پرونده ثبت جهانی بشود آن را باید وامدار کوششهای ایشان هم بدانیم».
جشن مهرگان امسال برای ثبت جهانی به یونسکو میرود
در ادامه از دکتر اسفندیار اختیاری دربارهی ثبت جهانی جشن مهرگان پرسیده شد. او با سپاسداری از همهی کسانی که تاکنون برای ثبت این جشن کوشیدهاند، گفت: نگاه غیرفرهنگی و غیرتخصصی مسوولان پرونده، باعث شده است که ثبت جهانی این جشن پرمعنا، تاکنون به درازا بکشد. وی با بیان اینکه هر کشور برای ثبت میراث غیر ملموس خود در یونسکو، سهمیه مشخص دارد و بیش از آن نمیتوان پروندهای را ارایه کرد، ادامه داد، آن زمان، این سهمیه، ۳ پرونده بود که با کوشش بسیار، یکی از این سهمیهها در سال 1399 به پرونده جشن مهرگان اختصاص پیدا کرد. با اینکه این جشن، جشنی ملی است و در گستره ایران فرهنگی برگزار میشود و همهی ویژگیهای بایسته برای ثبت جهانی را دارد، ولی افرادی که در وزارت میراث فرهنگی و گردشگری مسوول ثبت میراث غیرملموس بودند، سادهانگاری کردند و نتوانستند که این پرونده را بهدرستی ارایه دهند. در نتیجه پرونده نتوانست در مجمع عمومی یونسکو رای بیاورد و شوربختانه پرونده برگشت داده شد.
اسفندیار اختیاری سپس به دشواریهای پرشمار گرفتن نوبت دوباره، با توجه به شمار زیاد پروندهها در نوبت ثبت جهانی، اشاره کرد و تاکید کرد که این نوبت گرفته شد تا با کشور تاجیکستان، پرونده جشن مهرگان بهگونهی مشترک، در مجمع عمومی یونسکو مطرح شود.
پرونده دوباره با همکاری زرتشتیان ایران و با مدیریت دکتر آزاده پشوتنیزاده، آماده شد و چون ثبت مشترک است، میبایست پرونده جشن مهرگان تاجیکستان نیز آماده میشد، باز هم شوربختانه پروندهی مشترک کامل فرستاده نشد که البته این بار رد نشد، بلکه تاکید شد که پرونده تکمیل و دوباره فرستاده شود.
دکتر اسفندیار اختیاری افزود: در نشستهای بسیاری، کوشش شده است که افزونبر تکمیل پرونده ایران، پرونده جشن مهرگان کشور تاجیکستان نیز کامل فرستاده شود. در واپسین گزارشی که از سوی کارشناسان و مدیر آنها در وزارت میراث فرهنگی و گردشگری ارایه شده است، این بار در همهی نکتهها و نگرشها بازنگری شده و قول داده شده است که امسال در مجمع عمومی یونسکو به تصویب برسد
