مرمت غیراصولی کاخ کیومرث داراب در استان فارس شگفتی و نگرانی کارشناسان مرمت و دوستداران و دلسوزان میراث فرهنگی را برانگیخته است.
مرمت کاخ کیومرث داراب به‌تازگی به‌پایان رسیده است اما مرمتگران باتجربه‌ی استان فارس بر این باورند، شیوه‌ای که در مرمت کاخ کیومرث به‌کار گرفته شده نامش حتا مرمت غیراصولی نیست بلکه یک گونه وارونگی (:جعل) تاریخ است. به گفته‌ی آن‌ها این کاخ با اینکه در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده اما هیچ‌گاه در شورای فنی استان فارس مطرح نشده ودارای طرح مرمتی نبوده است.
به گزارش ایلنا، مرمت غیراصولی در برخی از مهمترین سازه‌های تاریخی تبدیل به یک روال معمول شده است. مرمتگران می‌گویند، پرفسور هوب و هوگی، ۵۰ سال پیش زمانی‌که برای مرمت قلعه‌دختر به فیروزآباد آمدند چندین ماه گچ محدوده اثر را مورد بررسی‌های آزمایشگاهی قرار دادند تا به یک ساخت‌مایه‌ی (:متریال) درست در مرمت قلعه‌دختر دست پیدا کنند. حتی تکه‌ها و نمونه‌هایی از گچ‌های آزمایش شده پس از گذشت نیم سده در قلعه دختر وجود دارد حال اینکه چگونه یک پیمانکار فرصت پیدا می‌کند با چند کیسه گچ سراغ بناهای تاریخی برود و به نام مرمت یک بنای ارزشمند و ثبت ملی شده را تعمیرات کند، روشن نیست.
مرمت غیراصولی بنای تاریخی کاخ کیومرث در شهرستان داراب به گفته برخی مرمتگران به اندازه‌ای است که می‌توان چندین ایراد مرمتی ریشه‌ای به آن گرفت. هر چند که در پرونده ثبتی کاخ کیومرث داراب هیچ اثری از دیرینگی این سازه نیست اما برخی آن را ساسانی می‌دانند و شیوه‌ی مهرازی (:معماری) و ساخت‌مایه‌ی به کار رفته در آن را مانند کاخ ساسانی و جهانی شده سروستان فارس می‌دانند.
باوجود اینکه شیوه‌ی مهرازی کاخ کیومرث به آثار ساسانی فارس هماننداست اما مرمت‌گرانی که اثر را مرمت کرده‌اند با برخورد غیراصولی با سازه، ارزش آن را مخدوش کرده‌اند. به گونه‌ای که نشان دادن تصاویر مرمت‌ها به مرمتگران آثار ساسانی موجب واخواست (:اعتراض) آن‌ها شده است.
به گفته یکی از مرمتگران سازه‌های ساسانی استان فارس، در این سازه‌ها سنگ‌ها به گونه‌ی خطی مانند آجرچینی کار نمی‌شوند و اندازه سنگ‌ها در دیوارها متفاوت است. در حالی که در مرمت کاخ کیومرث سنگ‌ها را بصورت خطی در سازه جای‌گذاری کرده‌اند.
این مرمتگر افزود: چه در سنگ‌های پاکتراش هخامنشی و ساسانی یا سنگ‌هایی که با استفاده از گچ در بناهای ساسانی کار گذاشته شده است، اندازه سنگ‌ها متفاوت است.
به گفته او، ایراد دیگر در مرمت کاخ کیومرث آن است که گچ کشی بر سازه به داخل سنگ‌ها نفوذ نکرده و همین موضوع باعث می‌شود که در فصل‌های سرد با نفوذ رطوبت و سرما سازه دچار ترک شود و یا به رشد گیاهان لابه‌لای سنگ‌های سازه منجر شود.
این مرمتگر با دیدن تصاویر کاخ مرمت شده کیومرث اعلام کرد: مرمت آثار تاریخی نیازمند داشتن طرح مرمت است و با نگاه به این تصاویر کاملا روشن است که کاخ کیومرث هیچ طرح مرمتی نداشته است.
او با اعلام اینکه برپایه‌ی تصاویر موجود دیوارهای این اثر در کاری سراسرغیراصولی با پنجه گچ کاری شده، افزود: نمی‌توان آثار تاریخی را با ماله‌کشی مرمت کرد بلکه مرمتگران کاخ سروستان باید دیوارها را با استفاده از روش بندکشی به گونه‌ای که تصویر سنگ‌ها پیدا باشد مرمت می‌کردند. در حالی که این اتفاق در کاخ کیومرث نیفتاده است و آن‌ها با دست روی بنا گچ کشیده‌اند.
این مرمتگر آثار ساسانی فارس ایرادات مرمتی کاخ کیومرث را چنین برشمرد: اصول ساسانی در چیدن سنگ‌های بنا رعایت نشده، کاخ کیومرث طرح مرمت نداشته، گچ کاری با پنجه کشی بر دیوارها به نحوی که گچ خلل و فرج دیوارها را پر نکرده است، دوغاب‌ریزی بر سنگ‌ها برای پر کردن شیارها انجام نشده و نابلد بودن مرمتگر در این بنا کاملا روشن است.
او اعلام کرد که مرمت کاخ کیومرث بدون داشتن طرح و به صورت امانی انجام شده است. یعنی کارگران کارنابلد برای مرمت بنا مورد استفاده قرار گرفته‌اند و به‌گونه‌ی روزمزد به آن‌ها پول پرداخت شده است.
مرمت غیراصولی یک نوع جعل تاریخی است
مهدی پیرحیاتی، مرمتگر برجسته و استاد دانشگاه نیز پس از مشاهده عکس‌های مرمت کاخ کیومرث شهرستان داراب با بیان جمله‌ی «مرمت غیراصولی»، گفت: زمانی که شما شناخت کافی از یک اثر تاریخی نداشته باشید مداخلاتی هم که در آن بنا صورت می‌گیرد بی‌گمان پایه و اساس علمی و فنی ندارد و همین عامل به عنوان یک آسیب در اثر تاریخی به شمار می‌رود.
او تاکید کرد: بدتر آنکه بدون تکیه بر شواهد تاریخی و بدون تهیه‌ی طرح مرمت و پژوهش‌های فنی است تا زمانی که آگاهی کامل و شناخت کامل نسبت به یک اثر نداشته باشیم هرگونه مداخله در بنا می‌تواند به اصالت و یکپارچگی اثر آسیب جدی وارد کند.
این استاد دانشگاه در حوزه مرمت آثار تاریخی تاکید کرد: زمانی‌که با مرمت غیر اصولی ساختار بنا را متحول می‌کنید قاعدتا به یک نوع جعل تاریخی دست زده‌اید، اقدامی که هیچ پشتوانه علمی و فنی نداشته و تنها وضعیت اثر را از آنچه که هست وخیم‌تر می‌کند.
پیرحیاتی ادامه داد: این اقدامات را می‌توانیم یک نوع مرمت بد در نظر بگیریم مرمتی که با کمترین امکانات و بدون پشتوانه فنی و بدون تهیه طرح مرمت صرفا یک اقدام شتاب زده و تنها در جهت رفع تکلیف بوده است. رفع تکلیفی که به یک معضل در مرمت بناها و آثار تاریخی تبدیل شده است تا زمانی که مطالعات و طرح مرمت در مورد یک اثر به صورت کامل با در نظر گرفتن تمام ویژگی‌های اثر ارزش‌ها و اصالت و یکپارچگی آن در نظر گرفته نشود بی‌گمان هر مداخله‌ای در آثار تاریخی فرجامی جز تباهی نخواهد داشت.
چیزی به اسم مرمت در کاخ کیومرت ندیدم
یکی دیگر از مرمتگران استان فارس که در شورای فنی این استان حضور دارد و نامش در خبرگزاری ایلنا محفوظ است، نیز گفت: برپایه‌ی قوانین و ضوابط میراث‌فرهنگی هر گونه مداخله در اثر تاریخی بدون در نظر گرفتن دوره تاریخی نیازمند یک فرایند اصولی است. این فرایند شامل آسیب‌نگاری، آسیب‌شناسی و طرح مرمت براساس مبانی نظری است.
او گفت: آنچه که به نام مرمت در کاخ کیومرث داراب دیدم، استحکام‌بخشی بوده اما متاسفانه فاقد طرح مرمت بوده است. درواقع اقداماتی که در این سازه‌ی تاریخی صورت گرفته، بر مبنای طرح آسیب‌شناسی و مرمتی نبوده است. این درحالی است که کاخ کیومرث در شهرستان داراب بسیار شاخص است و حتی به پیش از دوره ساسانی برمی‌گردد. پس ضرروی بوده که نظر شورای فنی استان را داشته باشد اما با توجه به اینکه خودم در جلسه شورای فنی استان فارس حضور دارم چنین طرحی تاکنون مطرح نشده است.
به گفته این مرمتگر پیشکسوت، انتخاب پیمانکار در مرمت سازه‌های تاریخی ارزشمند، یکی از مهمترین اقدامات است و صرف داشتن گرید و رتبه مرمت سبب نمی‌شود که یک پیمانکار اجازه ورود و مداخله در اثر تاریخی داشته باشد. بناهای تاریخی فرصت آزمون و خطا را از مداخله‌کننده می‌گیرند. هر گونه مداخله غیراصولی می‌تواند به ساختار اثر لطمه وارد کند و بنا را آسیب‌پذیر کند.
چشم‌انداز کاخ کیومرث ویران شده است
او با بیان اینکه هم‌اکنون مرمت منظر بصری بنای تاریخی با اهمیتی چون کاخ کیومرث ویران شده است، با طرح این پرسش ادامه داد: باید از مسوولان این پرسش را مطرح کرد که چرا این شیوه را گزینش کرده‌اند؟ پرونده مرمتی این بنا کجاست؟ آیا مورد آسیب‌شناسی قرار گرفته است؟ مشخص است که این بنا طرح مرمتی نداشته است.
او پافشاری کرد: متاسفانه روالی در حوزه برخی مرمت‌ها در پیش گرفته شده که گویی هر چه سازه از دید تاریخی با دیرینگی بیشتری باشد نظارت کمتری روی آن انجام می‌گیرد. یک خانه ساده در بافت تاریخی که حتا اگر ثبت ملی هم نشده باشد اگر سه تا چهار جلد طرح مرمت نداشته باشد، اجازه مداخله در آن نباید داده شود حتی خانه‌هایی که در فهرست آثار ملی ثبت نیستند ملزم به ارائه طرح مرمتی هستند، چگونه این اثر ارزشمند بدون طرح مرمت در اختیار یک پیمانکار قرار گرفته است؟ مسیری که در تصاویر مشاهده می‌شود این است که مرمت با اینکه هدف استحکام بخشی بوده اما شیوه کاری که صورت گرفته سراسر نادرست است و بیشتر به تعمیر شباهت دارد تا مرمت.
مهدی پیرحیاتی نیز براین باور است، استراتژی نخست در مرمت این است که عملیات مرمتی منجر به شناخت بیشتر اثر تاریخی شود.
او گفت: مرمت صتنها یک کار فنی نیست بلکه با شواهد و یافته‌های تاریخی سر و کار دارد. بدین معنی که هر اثر تاریخی شاهدی بر رویدادهای رخ داده در درازای تاریخ است. بنابراین باید تلاش کنیم تا ناشناخته‌های تاریخی اثر به خوبی درک و آشکار شود. اگر مرمت بر این اصل استوار نباشد بی‌گمان در ادامه موفق نخواهد بود. درک این موارد نیاز به یک زیرساخت آموزشی قوی دارد. نبود آموزش‌های مفهومی و شناختی دانشجویان و حتی جامعه مهندسان و دانشگاهیان خلاء پژوهش‌های تاریخی پیش از مرمت را را بیش از پیش به نمایش می‌گذارد.
این استاد دانشگاه ادامه داد: از سوی دیگر، شهر و شخصیت بنای تاریخی هم در مرمت باید مدنظر قرار بگیرد. هنگامی که از مرمت سخن می‌گوییم درباره‌ی کارهایی می‌گوییم که افزون‌بر طولانی‌شدن عمر بنا، جنس، آیین و حکمت بنای تاریخی را باید درک کنیم تا یک مرمت اصولی انجام شود و اگر این بستر وجود نداشته باشد؛ نمی‌توان آن را ارزیابی و قضاوت کرد. در واقع مرمت باید با آگاهی از گذشته و نگاه به آینده و بررسی تمامی ارزش‌های بنا صورت بگیرد. از سوی دیگر اصالت و یکپارچگی اثر تاریخی هم باید مدنظر قرار گیرد تا در زمان عملیات مرمت کمترین میزان آسیب بر آن‌ها وارد شود.
