امروز رشن ایزد از ماه سپنتاآرمیتی سال 3757 زرتشتی، دوشنبه 12 اسفندماه 1398خورشیدی، دوم مارچ 2020 میلادی
چنین روزی در اسفندماه ۱۲۳۵ خورشیدی برابر با مارس ۱۸۵۷میلادی معاهده پاریس پس از دومین نبرد انگلیس با ایران برسر مساله هرات برای صلح بین دو کشور در پاریس بسته شد.
انگلیس با تصرف بخش‌هایی از جنوب ایران (بنادر خرمشهر و بوشهر و جزایر جنوب در خلیج فارس) ناصرالدین شاه قاجار را مجبور به پذیرش قرارداد پاریس (۱۸۵۶) کرد. بر طبق این پیمان،ایران از ادعای خود بر هرات چشم پوشی کرد و هرات در ۱۸۶۳ به افغانستان ملحق گشت و ایران استقلال افغانستان را به رسمیت شناخت. در سال ۱۸۸۷ بلوچستان توسط انگلیس‌ها به هند (تحت حکومت بریتانیا) پیوست.
هرات از دیرباز متعلق به سرزمین ایران بود ولی در زمان محمدشاه قاجار از دست ایران خارج شد. ناصرالدین شاه برای پیوستن دوبارهی آن به هرات لشکرکشی و در صفر 1273 هجری قمری این شهر را تسخیر کرد. این عمل که به مذاق انگلستان خوش نیامد باعث ابراز واکنش از سوی آنان شد و جزیرهی خارک، بوشهر و برخی نواحی خوزستان را اشغال کردند. پس از این تیرگی روابط، ایران نمایندهای جهت برطرف نمودن کدورتها به پاریس فرستاد و در آنجا پیمان پاریس امضا شد که به موجب آن، ایران حق مداخله در افغانستان را ندارد و باید از ادعاهای خود دربارهی هرات چشم پوشی کند. این معاهده باعث نفوذ هرچه بیشتر انگلیس در ایران گردید و به وجهه‌ی دولت لطمه زد.
چو هور سپهر آورد روز رَش
ترا زندگى باد پدرام و خَوش
هجدهمین روز از هر ماه در گاهشمار زرتشتی به نام رشن پیوند یافته است. رَشن (رَشْنو) ـ ایزد دادگرى و آزمایش ایزدى، ایزد درستی و دادگری که از ایزدان سرای پسین و از داوران روز جزا هست. یشت رشن، یشتی هست در ستایش رَشن، رَشنو، رشن یشت ، یشت دوازدهم اوستا هست.
ایزد عدل و داد در دین مزدیسنى. در اوستا رَشْنو Rašnu و در پهلوى رَشْن Rašn به معناى عادل و دادگر است. رَشْن در اوستا اغلب با صفت رَزْیشْته Razišta (در پهلوى رزیستک Razistak) وبه صورت رَشْنو رزْیشْتَه به معناى راست تر و درست تر آمده است، و در فارسى معمولاً این ایزد با صفتش «رَشْن راست» خوانده مى شود.
ابوریحان بیرونى در الآثار الباقیه (ص73) در فهرست روزهاى ایرانى، این ایزد را رَشْن خوانده که در زبان سُغدى رَسْن Rasn و در خوارزمى همان رَشْن خوانده مى شده است. در ادبیات فارسى این واژه به صورت «رش» بدون نون بکار رفته است.
فردوسى گوید: چو هور سپهر آورد روز رَش / ترا زندگى باد پدرام و خَوش،
خسروى مى گوید: مى سورى بخواه کامد رَش / مطربان پیش دار و باده بکَش.
یاد روز 12 اسفندماه:
- فرهاد یکم شاه ايران از دودمان اشكانی درمارس سال 178 پيش از ميلاد دستور ساختن «ری» نوين را در غرب شهر ری (منطقه ورامين ـ جنوب شرقی تهران امروز) صادركرد كه بعدا «ايوان كی» خوانده شده است.
