این روزها جهان ما در قاب کوچک پنجره‌های خانه‌مان جا شده است، آن‌هم نه رو به چشم‌روشنی خورشید، بوکشیدن ماه، رقص شاخه‌های درختان در نسیم نوروز و چیدن ستاره‌ها، بلکه روبه دیوارهای سیمانی و بی‌رحم که «ما»، «دشمنان خویش» با دست‌های خود برابر یک‌دیگر ساخته‌ایم؛ اکنون میان همین قلعه‌های سنگی گرفتار آمده‌ایم و دست‌مان از دیدن طبیعت دلپذیر که البته دلِ خوشی از ما ندارد کوتاه است. امید که من، تو، و ما، اکنون که به ضرب و زور موجودی ناپیدا در پیله‌های خودساخته گرفتار آمده‌ایم لختی بیندیشیم؛ اندیشه‌ای از جنس نیکی و مهر برای آبادی جهان …
آرام باش،
حوصله کن،
آب‌های زودگذر،
هیچ فصلی را نخواهند دید
از ریگ‌های ته جویبار شنیده‌ام…
مهم نیست که مرا
از ملاقات ماه و گفت‌و‌گوی باران
بازداشته‌اند
من برای رسیدن به آرامش
تنها به تکرار اسم تو
بسنده خواهم کرد…
حالا آرام باش
همه چیز درست خواهد شد…
همه چیز درست خواهد شد… !
«سیدعلی صالحی»
به امید گذر هرچه زودتر از این روزها که گویی این‌بار جهان دست‌به‌کار شده و انسان را به اسارت گرفته است، به دیدن چند موزه‌ی مجازی دیگر می‌رویم تا در توبه‌توی تاریخ اندکی از رنج خود را جا بگذاریم.
کاخ موزه‌ی نیاوران
دیدن کاخ-موزه‌ی نیاوران را نباید از دست داد. نه تنها از آن‌رو که یادآور بخشی از تاریخ کنونی (معاصر) ماست بلکه بدان سبب که برجسته‌ترین آثار هنری ایران و جهان در آنجا گردآوری شده و به نمایش درآمده است. شمار بسیاری از آن آثار نمونه‌های بی‌مانندی از تاریخ هنر جهان هستند؛ همانند تابلونقاشی‌هایی از استادان بزرگ این هنر: پیکاسو، سالوادور دالی، رنوار و گوگن. در کنار آن‌ها باید از دیدنی‌های تاریخی این موزه نیز یاد کرد.
ناگزیریم تا پشت سر گذاشتن روزهای فراگیری و بیماری کرونا، کاخ نیاوران را از راه مجازی ببینیم. این گونه گردش مجازی نیز کمتر از دیدن رودررو دلخواه نیست. به هر‌روی، چنین فرصتی پیش‌روی ماست و می‌توان از آن سود برد و با بخشی از هنر ایران و جهان، افزون‌تر آشنا شد.
کاخ-موزه‌ی نیاوران دربردارنده‌ی چندین کاخ است که از دوره‌های قاجاریه و پهلوی به جای مانده است. اگر باریک‌بینانه‌تر بخواهیم برشماریم، آن کاخ‌ها چنین نام دارند:
– کاخ صاحبقرانیه؛ این کاخ در دوران پادشاهی ناصرالدین شاه قاجار ساخته شد. در آن زمان هر 30 سال را یک قرن می‌نامیدند. از این رو، به خواست ناصرالدین شاه، این کاخ را «صاحبقرانیه» نامگذاری کردند. هر چند در روزگاران پس از آن هم کم‌و‌بیش از کاخ صاحبقرانیه استفاده می‌شد، اما یک رویداد تاریخی نام آن را بار دیگر بر سر زبان‌ها انداخت. آن رویداد به ازدواج محمدرضا شاه با فوزیه برمی‌گشت. کاخ صاحبقرانیه در آن جشن، جایی برای پذیرایی از مهمانان شد. اکنون در کاخ صاحبقرانیه «تالار جهان‌نما»یی هست که در آن فرتورهایی (:عکس‌هایی) از شاهزادگان قاجاری و نیز فرمان مشروطیت دیده می‌شود. در شاه‌نشین کاخ نیز میز کار پهلوی دوم را می‌توان دید.
– کاخ اختصاصی جهان‌نما؛ این کاخ جای سکونت محمدرضا شاه و خانواده‌ی او بوده است. اکنون در راه پله‌های این کاخ جامه‌های رسمی و نظامی پهلوی نخست به نمایش درآمده است و نیز نشان‌ها و مدال‌ها. مجموعه‌ای بسیار باارزش از تابلوهای نقاشی را در این بخش از کاخ نیاوران نیز می‌توان دید.
– موزه‌ی جهان‌نما؛ این بخش از کاخ نیاوران همان جایی است که پیش‌تر اشاره شد تابلوهایی از بزرگترین نقاشان جهان، سالوادور دالی و دیگران، نگهداری می‌شود؛ و نیز تابلوهایی از نقاشان ایرانی، مانند: سهراب سپهری، پرویز تناولی و بهمن محصص. افزون بر این‌ها، شماری آثار هنری در این موزه هست که خاندان پهلوی خریداری کرده‌اند یا به آن‌ها پیشکش شده است.
– موزه‌ی کتابخانه سلطنتی؛ افزون بر تابلوهای نقاشی که در این بخش دیده می‌شود، باید از مبل‌ها و تندیس‌های هنری و شیوه چینش آن‌ها یاد کرد. این را نیز ناگفته نگذاریم که نزدیک به 16 هزار عنوان کتاب در این کتابخانه هست و نیز کتاب‌هایی که سران کشورها و نویسندگان به خاندان سلطنتی پیشکش کرده‌اند.
– موزه‌ی خودروهای اختصاصی؛ در این بخش خودروهایی نگهداری می‌شود که از آنِ خاندان پهلوی بوده است.
– باغ موزه‌ی کتیبه‌ها؛ سنگ‌نبشته‌های (:کتیبه‌های) باستانی ایران، مانند سنگ‌نبشته‌ی شاهپور و اردشیر در نقش رستم و کتیبه‌ی کرتیر، به شکل مولاژ در این بخش از کاخ ساخته شده و به نمایش درآمده است. (مولاژ، قالب‌ریزی است که در رشته‌های گوناگون کاربرد دارد). شمار مولاژهای باغ موزه‌ی نیاوران به بیش از 40 اثر می‌رسد.
– کوشک احمدشاهی؛ این کاخ در زمان پادشاهی احمدشاه قاجار، خوابگاه ییلاقی او بوده است. در دوره‌ی پهلوی دوم، محل کار و زندگی رضا پهلوی بود. اکنون اسنادی از روزگار احمدشاه قاجار در این کوشک به نمایش درآمده است.
شمار آثاری که در کاخ‌های نیاوران دیده می‌شود، چنان فراوان است که حتا برشمردن آن‌ها نیز دشوار است. با گردش مجازی در این کاخ-موزه، بخش‌هایی از آن آثار را می توان دید. زمانی که روزهای کرونایی را از سر گذراندیم می‌توان از نزدیک کاخ ها و آثار نگهداری شده در آن‌را ببینیم.
این را نیز یادآوری کنیم که در تارنمای کاخ نیاوران بخشی به نام «گالری عکس» هست که در آنجا می توان ده‌ها فرتور را از آثار کاخ‌ها دید. اما برای بازدید مجازی از کاخ موزه ی نیاوران باید به «وبگاه آپارات» (بخش بازدید مجازی در نوروز 1399) سر زد.
کاخ موزه‌ی گلستان
کاخ گلستان در شمار باارزش‌ترین و دیدنی‌ترین کاخ های ایران است. هر چند ساخت بخش‌هایی از آن به روزگار شاه عباس اول صفوی برمی‌گردد و در زمان پادشاهی کریم‌خان زند دیوان خانه‌ای به آن افزوده شد، اما این کاخ را باید از آنِ پادشاهان قاجاری دانست. فتحعلی‌شاه قاجار سنگ بنای برخی از بخش‌های کاخ گلستان را گذاشت و در پادشاهی ناصرالدین شاه و به فرمان او، ساختمان‌های دیگری به آن افزوده شد. اکنون میراث گرانبهایی از هنر ایران در این کاخ هست که می‌توان بخش‌هایی از آن را از راه مجازی دید.
کاخ گلستان از دید تاریخی نه تنها برای دوره‌ی قاجاریه بلکه برای دهه‌های پس از آن نیز ارزش دارد. بسنده است اشاره کنیم که رضاشاه و محمدرضاشاه پهلوی در این کاخ تاجگذاری کرده‌اند. کاخ گلستان را باید یکی از کم مانندترین مجموعه‌های تاریخی ایران دانست.
در «تور مجازی» تارنمای کاخ گلستان این بخش‌ها در دسترس است:
– اشکوب (:طبقه) نخست کاخ شمس العماره؛ این کاخ را «عمارت خورشید» هم می‌نامیدند. یکی از زیباترین بخش‌های کاخ گلستان است و ساخت آن داستانی شنیدنی دارد. زمانی که ناصرالدین شاه از سفر نخست فرنگ بازگشت، چنان از دیدن بناهای بلند فرنگستان ذوق زده شده بود که دستور ساخت ساختمان بلندی را داد که از آنجا بتواند شهر تهران و دورنمای آن را ببیند. هوس شاهانه سبب‌ساز ساخت شمس العماره در سال 1280 مهی (:قمری) شد.
– گستره‌ی بیرونی عمارت بادگیر؛ این بخش نیز از راه مجازی دیده می‌شود. عمارت بادگیر در روزگار فتحعلی شاه قاجار ساخته شده است و زرنگاری‌ها، آیینه‌کاری‌ها، گچبری‌ها، منبت‌کاری‌ها و دیگر بخش‌های آن بسیار دیدنی است. آنچه یاد شد را در روزهای دیگر (زمانی که کرونا دست از سر ما برداشته باشد!) باید از نزدیک و باریک‌بینانه دید. اما با گردش مجازی هم پاره‌ای از عمارت بادگیر پیدا و دیدن آن خوشایند است.
– حوضخانه؛ این بخش از کاخ گلستان در دوره‌ی ناصرالدین شاه ساخته شده است. پس از بازگشت او از فرنگ، دستور داد دگرگونی‌هایی در حوضخانه پدید بیاورند. اکنون مجموعه‌ای از تابلوها و پیشکش‌های دربارها به شاهان قاجار در این بخش نگهداری می‌شود؛ و نیز تصویرهایی از آلبوم خانه‌ی کاخ.
– گستره‌ی بیرونی تالار اصلی کاخ و تالار سلام نیز از راه مجازی در دسترس است.
تارنمای کاخ گلستان بخشی به نام «گلستان در خانه 99» دارد که باید از آن دیدن کرد. در این بخش گستره‌ی بیرونی کاخ، تالار ظرف‌ها، تالار عاج، تالار آینه و تالار سلام همراه با توضیحاتی شنیداری، دیده می‌شود. دیدن هر بخش زمانی بیش از دو دقیقه نیاز دارد و بسیار آموزنده و آگاهی‌بخش است.
موزه‌ی رضا عباسی
رضا عباسی یکی از نامی‌ترین استادان مینیاتور و خط ایران در روزگاران پیشین (دوره‌ی شاه عباس صفوی) بوده است. در سال 1356 خورشیدی هنگامی که به خواست فرح پهلوی این موزه گشایش یافت، به پاس هنر «رضا عباسی» نام او را بر آنجا نهادند.
موزه‌ی رضا عباسی دربردارنده‌ی آثار گرانبهایی از هنر ایران از دوره‌های پیش ازتاریخ تا سده‌ی سیزدهم مهی است. آن آثار در سه تالار به نمایش درآمده است:
– تالار پیش از اسلام؛ آثار بازمانده از پیش از تاریخ و دوران باستان در این تالار دیده می‌شود. چینش آثار به گونه‌ای است که می‌توان گذر انسان از دوره‌های باستانی را دید و با زندگی روزمره‌ی انسان‌های دیرین آشنا شد.
– تالارهای دوره‌ی اسلامی؛ ظرف‌های سفالین، جواهرات و منسوجات این دوره از تاریخ ایران، در دو تالار به نمایش درآمده است. تالار نخست ویژه‌ی سلجوقیان است و تالار دوم از آنِ دوره‌های تیموری و صفوی. آثار بسیاری از قلمدان‌ها و پوشینه‌های کتاب که همگی به روزگار قاجار بازمی‌گردند، در تالار دوم دیده می‌شود.
– تالار خوشنویسی؛ در این تالار با هنر کتاب‌آرایی ایرانیان و نیز نمونه‌های برجسته‌ای از خط‌های ثلث، نسخ و نستعلیق آشنا می‌شویم.
تابلو نقاشی‌هایی که از مکتب‌های هنری شیراز، هرات، نیشابور، یزد، قزوین و دیگر جاها پدید آمده است، در این موزه و نیز از راه مجازی دیده می‌شود. افزون بر آن‌ها، نگاره‌هایی بازمانده از رضا عباسی هم از دیدنی‌های موزه است و بازدیدکنندگان را با هنر والا و نمونه‌ی آن استاد نامور آشنا می‌کند.
گفتنی است از میان 50 هزار اثری که در موزه‌ی رضا عباسی هست، تنها 700 اثر در برابر دید بازدیدکنندگان گذاشته شده است.
