پدیدار شدن ویروس کرونا و پیامدهای آن، گویی بیدارباشی برای جهان بود تا نگاهی دوباره، و این‌بار ژرف‌تر از پیش، به خود و جهان بیفکنیم. در زمینه‌ی میراث فرهنگی نیز این بیماری نوپدید، بازنگری‌هایی پیش آورده است؛ یا دستِ‌کم ما را به چاره‌جویی برای نگاهبانی بیشتر از میراث جهانی و شناخت افزون‌تر از هویت انسان، برانگیخته است.
اکنون بسیاری از مردم جهان به سبب گسترش ویروس کرونا خانه‌نشین شده‌اند. یکی از راه‌هایی که می‌تواند این گوشه‌نشینی ناخواسته را پُربار کند، بهره‌گیری از فن‌آوری دیجیتالی و در دسترس گذاشتن میراث فرهنگی و تاریخی است؛ به گونه‌ای که بتوان از راه فضای مجازی میراث فرهنگی را دید. اما آیا میراث گران‌بهای فرهنگی و تاریخی ما آن‌گونه که باید مستندنگاری شده است؟ و دسترسی دیجیتالی به آن شدنی است؟
یونسکو در سال 2003 میلادی، تعریفی از«میراث دیجیتالی» به دست داد. برپایه‌ی تعریف یونسکو، میراث دیجیتالی دربرگیرنده‌ی منابع فرهنگی، آموزشی و علمی است. گفتنی است در پروژه‌ای که یونسکو برای دیجیتالی کردن تاریخ جهان انجام داد، بیش از 15 هزار صدای ضبط شده، 5 هزار عکس تاریخی و ساعت‌ها فیلم و برنامه‌ی ویدیویی فراهم شد (تارنمای سازمان اسناد و کتابخانه‌ی ملی). چنین کوششی که هنوز هم ادامه دارد، برای آن بود که میراث جهانی نگهداری شود. از این راه، انسان کنونی با تاریخ و هویت خود پیوندی ژرف‌تربرقرارمی‌کند. اکنون پرسیدنی است که ما برای میراث باشکوه تاریخی و فرهنگی‌مان و مستندسازی و دیجیتالی کردن آن، چه کرده‌ایم؟
افزون‌بر رویدادهای طبیعی، از سیل و زلزله گرفته تا آتش‌سوزی، میراث فرهنگی و تاریخی ما همواره از سوی قاچاقچیان و سوداگران آسیب‌ها دیده و ویران شده است. اگر آثار تاریخی و فرهنگی ما مستندنگاری شده باشد، دستِ‌کم می‌توان به این دل بست که اثری از آن میراث ویران شده، در اختیار داریم که می‌توان بر روی آن پژوهش کرد، یا برای آیندگان نگاه داشت. اما شوربختانه چنین نیست. رویدادی که اکنون دچار آن هستیم (گسترش ویروس کرونا) به ما یادآوری کرد که دیجیتالی کردن میراث فرهنگی کشورمان تا چه اندازه بایستگی (:ضرورت) دارد. یکی از کنشگران میراث دیجیتال با اشاره به همین موضوع، می‌گوید: «کرونا زنگ خطری بود که بدانیم میراث فرهنگی را باید مستند نگاری و دیجیتالی کنیم».
روش دیجیتالی راهی برای شناساندن میراث فرهنگی به جهان است
محمد یاری، در گفت‌وگو با خبرگزاری مهر، میراث فرهنگی را دربرگیرنده‌ی همه‌ی آثار بازمانده از گذشته و نیز سازه‌ها، گستره‌های باستانی و تاریخی، شهرها، میراث معنوی، آیین‌ها، صنایع دستی، آثار نگهداری شده در موزه‌ها و میراث دیداری و شنیداری دانست.
وی افزود: «دیجیتال‌سازی تنها محدود به عکس و فیلم نیست ما انواع محتوا داریم که در شکل‌های مختلف عرضه می‌شود. باید استانداردها را در نظر بگیریم تا بتوانیم میراث دیجیتالی را برای آیندگان باقی بگذاریم. تا زمانی که میراث فرهنگی ما دیجیتالی نباشد نمی‌توانیم آن را به مردم جهان معرفی کنیم. اما هنوز در این زمینه موفق نبوده‌ایم و از میراث دیجیتال نیز حمایت نمی‌شود».
اما دیجیتالی کردن میراث فرهنگی راه و روشی دارد. یاری درباره‌ی روش‌های دیجیتال کردن این یادمان‌ها گفت: «برای اینکه موز‌یه مجازی داشته باشیم باید اشیا را سه بعدی کنیم. همه‌ی اشیا هم سه بعدی نمی‌شوند مانند تابلوها و فرش‌ها. ولی اشیایی که سه بعدی هستند مانند ظروف، اسکلت و نمونه‌های دیگر، نیاز دارند که با روش‌هایی مانند اسکن لیزری و اسکن نوری دیجیتالی شوند. این کار با بهر برداری از ابزار امکان پذیر خواهد شد. بعد از آن باید تصمیم بگیریم که چطور برای نمایش، در اختیار عموم مردم قرار دهیم».
او با اشاره به اینکه تاکنون در بخش شناساندن و در دسترس گذاشتن میراث دیجیتال، کاری نکرده‌ایم، افزود: «ما شاید از جاذبه‌های گردشگری تور مجازی داشته باشیم اما در اختیار مردم نیست چون به معرفی و اینترنت مناسب نیاز دارند. اگر هم در این روزها لینک‌هایی از تورهای مجازی دست به دست می‌شوند مربوط به کشورهای دیگر است و یا عموم مردم به آن دسترسی ندارند و یا فیلتر شده هستند. درحالی که این نوع محتواها، ضمن عمومی شدن، باید در اختیار جامعه دانشگاهی قرار بگیرد تا اساتید و پژوهشگران نیز بتوانند از آن استفاده کنند».
این کارشناس بخش میراث دیجیتال افزود: «الان در روزهای قرنطینه در وضعیتی قرار داریم که متوجه می‌شویم در زمینه میراث دیجیتال محتوا نداریم درحالی که این روزها شرایط خوبی برای بهره مندی از تورهای مجازی و میراث دیجیتال بود. در این روزها می‌شد با استفاده از این فناوری مردم را تشویق کرد که برای بعد از بحران کرونا برنامه‌ریزی مناسبی برای سفرهای خود داشته باشند. باید آنقدر محتوا جلوی دید کاربران قرار داد تا آنها بتوانند تصمیم بگیرند کجا بروند و چه آثاری را ببینند. همانطور که الان موزه‌هایی مانند لوور آنقدر محتوا در اختیار مخاطب قرار می‌دهد که بازدیدکننده می‌خواهد هنگام سفر به پاریس حتما اشیای موزه‌ای در لوور را هم ببیند».
محمد یاری در پایان گفت: «اگر سیلی بیاید آثار تاریخی ایران از بین می‌رود یا هر اتفاق دیگری موجب می‌شود که ما دیگر میراث مان را نداشته باشیم. باید تا جایی که می‌توانیم این میراث را مستند و دیجیتالی کنیم. مراکز دولتی ما پولی برای دیجیتالی کردن میراث ندارند و اگر موزه‌ای بخواهد وارد این حوزه شود بودجه ندارد».
یک پاسخ
کاری بسیار مهم که امیدوارم هر چه زودتر انجام شود.