امروز آذر ایزد و اَمُردادماه به سالمه‌ی 3758 زرتشتی. یکشنبه پنجم اَمُردادماه 1399 خورشیدی، 26 جولای 2020 میلادی
لشکریان شاه‌عباس که برای بیرون راندن دست‌نشانده‌های عثمانی (ترکیه) از چند منطقه در قفقاز ایران وارد این منطقه شده بودند در این روز در سال 1606 میلادی که در آن تاریخ مصادف با ماه محرم بود شهر گنجه (زیستگاه گنجوی شاعر نامی) را که اینک در جمهوری آذربایجان قرار گرفته است، پس گرفتند.
در جنگی که روی داد بیش از دو هزاروپانصد تن از عساکر عثمانی کشته شدند. شاه عباس سپس محمد پاشا فرماندار منصوب از سوی عثمانی در گنجه را که به اسارت گرفته شده بود به زندان مازندران فرستاد. اندکی بعد، شماخی نیز با جنگ پس گرفته شد که عثمانی در این نبرد هم سه هزار کشته تلفات داد و تا آن سوی «قارص» عقب نشست. به مناسبت آزاد شدن گنجه، در همان روز این شعر ساخته شد: (در محرم گنجه از عباس شد). عثمانی‌ها پیش از این با بهره‌گیری از درگیری‌های داخلی شاهزادگان صفوی به قفقاز ایران تازش کرده بودند.
در عملیات قفقاز بود که فرماندهان توپخانه ایران متوجه شدند که گلوله‌های توپ باید به درستی برابر با کالیبر (اندازه لوله توپ) باشد وگرنه احتمال انفجار توپ می‌رود و از همان زمان مقرر شد که توپ و گلوله‌های مربوط باید در یک کارخانه ریخته شوند.
پس از بیرون راندن عثمانی‌ها از قفقاز جنوبی، شاه عباس از شهر تفلیس (گرجستان) که از استان‌های ایران بود دیدار کرد؛ دستور بازسازی خرابی‌های وارده به شهر ایروان (ارمنستان) را صادر کرد، و سپس رهسپار پایتخت خود شد.
ای خرامنده سرو تابان ماه
روز آذر می چو آذر خواه
«آذر» در اوستا «آترَ»، نهمین روز از هر ماه سی روزه و نهمین ماه در سالنمای زرتشتی به این نام است. آذر ایزد نگاهبان آتش و فروزه‌ی اهورامزدا است از این رو گاه او را در شمار امشاسپندان آورده‌اند. آذر به چم آتش و گرما و نیروی داخلی برای جنبش و حرکت است. ایزد آذر از بزرگترین ایزدان دین زرتشتی است و آن نگهبان آتش است. آذر از آفریده‌های بزرگ اهورامزد است. زرتشتیان، در تاریخ خود «آتش» را به مانند پرچم سپندینه می‌دانند و آذر ایزدی است نگهبان این نماد پایداری و استواری دین زرتشتی. آتش یکی از آخشیج‌های چهارگانه طبیعت است که ایرانیان همواره آن‌را پاس می‌داشته‌اند. جه نیکوست در این روز آتش نیایش خواندن و نیایش به درگاه اهورامزدا.
در فرهنگ ایران، آتش یکی از پدیده‌های طبیعی با ارزش است چون گرمای زندگی را در کالبد دیگر پدیده‌های هستی جاری می‌سازد و با نور خود که نشانی از آذر اهورایی است جان و دل یاران اهورامزدا را روشنایی می‌بخشد پس سوی پرستش اهورامزدا است. هر زرتشتی برای نیایش باید رو به سوی روشنایی و پشت بر تاریکی کند. آتش پرستاران در آتشکده از آن پرستاری می‌کنند. جشن آذرگان از جشن‌های ویژه آتش در فرهنگ ایران است.
سروده‌ی مسعود سعد سلمان، بر پایه‌ی کتاب بندهش
ای خرامنده سرو تابان ماه
روز آذر می چو آذر خواه
شادمان کن مرا به می که جهان
شادمان شد به فر دولت شاه
اندرزنامه آذرباد مهراسپندان (موبد موبدان در روزگار شاپور دوم)
به راه شو و نان مپز چه گناه گران است
اندرزنامه آذرباد مهر اسپندان در سروده‌ی استاد ملک‌الشعرای بهار:
به (آذر) مپز نان، که دارد گناه / بدین روز، نیک است رفتن به راه
