امروز اشتاد ایزد از ماه شهریور سال 3758 زرتشتی، آغاز گهنبار چهره پیته‌شهیم گاه، آدینه 21 شهریورماه 1399 خورشیدی، 11 سپتامبر 2020 میلادی
شماری از تاریخ‌نگاران، یازدهم سپتامبر سال 226 میلادی (شهریورماه) را سالروز جنگ هرمزدگان یاد كرده‌اند که با چیرگی فرمانروای پارس بر شاه اشکانی، دودمان ساسانی بر روی کار آمد.
از هرمزدگان به نام جنگ داخلی ایرانیان نام برده‌اند. در این جنگ در این جنگ که در کنار رود جرّاحی ـ در نیمه راه شوش و بهبهان روی داد و نبرد سوم ـ نبرد نهایی اردشیر پاپکان و اردوان پنجم بود، اردشیر پاپكان فرمانروای پارس (فارس، کرمان و اصفهان امروزه) بر اردوان پنجم شاه اشكانی چیره شد با كشته شدن وی حكومت 476 ساله اشكانیان پایان یافت. اردشیر وارون این که دلبستگی به کرمان داشت و پیش‌بینی می‌شد كه این شهر را مركز حكومت خود برگزیند، پایتخت را از تیسفون (كنار دجله و 35 کیلومتری جنوب بغداد امروز) جابجا نكرد. برخی از تاریخ‌نگاران نوشته‌اند که اردوان در جریان همین نبرد کشته شد و پاره‌ای دیگر نوشته‌اند که فرار کرد و دو سال پس از آن در سال 226 میلادی در پنهان‌گاه خود در گذشت.
ساسانیان در درازنای چهار سده فرمانروایی از ورود نژاد نیمه زرد از آسیای مركزی (آلتایی ها و همسایگانشان) به گستره‌ی ایران در منطقه فرارود و ایران خاوری جلوگیری کردند. آنان كوشش داشتند كه حكومت روم در آسیای غربی پیشروی كند. آئین زرتشت را دین رسمی (دولتی) ایرانیان قرار دادند و رومیان را وادار كردند كه با پیروان آن را در گستره‌ی خود به‌ویژه در بالكان سازگاری كنند. ساسانیان كه اردشیر سر دودمان آنانست پایه‌گذار یك ناسیونالیسم در ایران بوده‌اند.
دولت ساسانیان ایران که دوستدار یکپارچگی اقوام ایرانی ساکن در آن سوی شرق کشور در زیر یک پرچم بود شماری از مردمان تبارمند و ریشه‌دار پارس را به همراه افراد خانواده با سپاهی روانه آن سوی رود سند کرد و به نوشته «رای زاده دونیچند بالی» در کتاب خود «تاریخ گاکهر» تالیف سال 1725، این ساسانیان در بخشی از پنجاب امروز که به راولپندی می‌رسد، جا گرفتند و نام‌خانوادگی «کیانی» و «کی»بر خود نهادند که در آن زمان عنوان بزرگی بود و تنها شاهزادگان پارس می‌توانستند بر خود بگذارند. آنان به پیشه سپاهیگری ادامه دادند و برخی از بهترین افسران ارتش ایران دوران ساسانیان از میان آنان برخاسته بودند.
پس از فروپاشی امپراتوری ساسانی، این کیانیان که به نیک‌نژادی پارسی خود می‌بالیدند در گوشه‌ای از پنجاب یک دولت محلی تشکیل دادند. در زمان هم‌روزگار (:معاصر)، ژنرال اشفاق پرویز کیانی فرنشین پیشین ستاد ارتش پاکستان از این کیانیان است. (برگرفته از تارنمای کیهانی‌زاده)
در باور زرتشتیان گهنبار پیته‌شهیم هنگامه‌ی آفریده شدن «زمین» از سوی پروردگار است و آیین‌های این گهنبار هم‌چون دیگر گهنبارها برگزارمی‌شود. در روستاهای زرتشتی‌نشین، هر روز در خانه‌ای سفره‌‌ی گهنبار گسترده و اشیا و خوراک‌هایی روی آن گذاشته می‌شود. گهنبار «پَیتَه‌شَهیِم» یا گهنبار چَهره‌ی پایان تابستان بزرگ، هر سال از روز اَشتاد ایزد بر پایه‌ی گاهشمار زرتشتیان که برابر با 21 شهریورماه در سالنمای رسمی کشور است، آغاز می‌شود. این گهنبار هم‌چون دیگر گهنبارها پنج روز به درازا خواهد کشید و در روز انارام که برابر با ٢۵ شهریورماه است، به پایان می‌رسد.
اشتاد روز و تازه ز گل بوستان
ای دوست می ستان ز کف دوستان
اشتاد یا ایزدبانو اشتاد، در اساطیر ایران نام یک ایزدبانو است که ایزد پایدار روز بیست‌و‌ششم هر ماه در کاهشمار زرتشتی نامیده می‌شود. اشتاد به چم «راستی و درستی» است. این ایزد راهنمای مینویان و جهانیان است.
واژه‌ی اشتاد از بنیان و نهان ارشتاد یا ارشتات بوده که در گذر زمان به اشتاد تبدیل شده است. ارشتات به معنای راستی و درستی است و در یسنا ۱۶و همچنین در دو سی روزه‌ی کوچک و بزرگ، در ردیف سی فرشته در پیوند با روزهای ماه به شمار آمده است.
در آیین مزدیسنا بر این باور است که خداوند، زمین را در اشتاد روز آفرید. بنا به این روایت برخی اشتاد روز را، روزی خجسته دانسته‌اند.
اشتاد همچنین رهنمای مینویان و جهانیان شمرده شده و با دو ایزد دیگر، یعنی زامیاد (ایزد زمین) و رشن در پیوند ویژه و نزدیک دارد و ایزد اشتاد همکار و یاور امشاسپند «امرداد» بوده و در اوستا به چم «کار و دادخواهی» هم آمده است.
زرتشت بهرام پژدو می‌سراید: «روانت باد ویژه جان و دل شاد / نگهدارت سروش و رشن و اشتاد
چهار روز در نزد زرتشتیان ارج بسیار ویژه‌ای دارد: مهر، آذر، ورهرام و اشتاد و برای هر یک از آن ها زیارتگاهی ساخته شده است. یکی از نیایشگاه‌های زرتشتیان کرمان، «شاه اشتاد ایزد» نام دارد. این زیارتگاه که در محله گَبر آباد در شمال شرقی شهر کرمان جای دارد، به این ایزد ویژه شده است.
اندرزنامه آذرباد مهراسپندان (موبد موبدان در روزگار شاپور دوم)
اسب، گاو و ستور به گشتن، هل تا به درستی آیی (بازگردی).
اندرزنامه آذرباد مهر اسپندان در سروده‌ی استاد ملک‌الشعرای بهار:
در (اشتاد) روز، اسب و گاو ستور / به گشتن افکنی مایه گیرند و زور
در بندهش پیرامون این ایزدان آمده است:
آن سه فره بر چینوت برایستند. آنجا که رشن، روان را آمار کند و اشتاد و زامیاد، روان را بر ترازو بگذارند.
در شاهنامه آمده است:
«همه ساله ز اشتاد و از آسمان / تن و جانت با شادی و کامتان».
مسعود سعد سلمان گوید:
«اشتاد روز و تازه ز گل بوستان / ای دوست می ستان ز کف دوستان».
سروده‌ی مسعود سعد سلمان، بر پایه‌ی کتاب بندهش
اشتاد‌روز و تازه ز گل، بوستان
ای دوست می ستان ز کف دوستان
در بوستان نشین و می لعل نوش
زیرا که سبز گشت همه بوستان
ابوریحان بیرونی در آثارالباقیه می‌نویسد: «در این روز خداوند زمین را بیافرید». سفر کردن و خون گرفتن در این روز نیکوست.
یک پاسخ
درود بر شما صاحبان اصلی سرزمین آریای مان.