امروز رشن ایزد از ماه مهر سال 3758 زرتشتی، شنبه 12 مهرماه 1399 خورشیدی، سوم اکتبر 2020 میلادی
کنگره هزاره فردوسی نخستین کنگره علمی بزرگ ایران به شمار می‌رفت که با باشندگی دانشمندان بی‌شمار ایرانی و خارجی، 12 مهرماه ۱۳۱۳ خورشیدی برگزار و به این بزرگمرد فرنام (:لقب) «ميهن‌دوست‌ترين ايرانيان» داده شد. این جشن فرصتی بود تا هویت ایرانی با قدمتی چندهزارساله و فرهنگ ملی ایران را در جامعه جهانی نشان دهد.
جشن هزاره فردوسی پس از به پایان رسیدن ساخت آرامگاه فرزانه توس با نگرش ارباب کیخسرو شاهرخ برگزار شد. هزاره فردوسی در ۱۲ مهر ۱۳۱۳ خورشیدی در تالار دارالفنون آغاز به کار کرد. در این جشن به فردوسی آن مرد بزرگ كه گفته است «چو ايران نباشد تن من مباد» فرنام (:لقب) «ميهن‌دوسترين ايرانيان» داده شد. بزرگمردی كه زندگانی خود را بدون چشمداشت و داوطلبانه برای خدمت به ايران، تاريخ آن و زبان پارسی گذاشت و تاريخ ايران (شاهنامه) را به شعر در آورد. به گفته عیسی صدیق موسس دانشگاه تهران میهمانان متشکل از ۴۰ دانشمند و خاورشناس خارجی، هیات دولت، بلندپایگان کشور و ۴۰ تن از فرهیختگان مملکت که ۶ تن از آنها استاد دارالمتعلمین عالی بودند.
یک روز پیش از آغاز جشن، نخستین کنگره مستشرقین با حضور دانشمندان خارجی در تهران برگزار شد و نوید پیوند جدید علمی و ادبی ایران با دنیای متمدن را داده بود و اکنون نوبت گشایش نخستین کنگره ادبی ایران به افتخار فردوسی و با باشندگی نخبگان ادبی و سیاسی از سراسر دنیا بود. شرکت‌کنندگانی از کشورهای ژاپن، آمریکا، هندوستان، شوروی، آلمان، ایتالیا، انگلستان، عراق، چکسلواکی، افغانستان، مصر، دانمارک، ترکیه، فرانسه، لهستان و فلسطین و گروهی از ادیبان و دانشمندان ایرانی در این جشن باشنده بودند. کنگره ،هفت روز در تهران به درازا انجامید و بامداد ۱۷مهر میهمانان با خودروهای مجزا رهسپار توس شدند. رضاپهلوی ۵۰ کیلومتر جلوتر از آنها حرکت می‌کرد تا خود به امور پذیرایی از میهمان‌ها در شهرهای گوناگون رسیدگی کند. رضاشاه بيستم مهرماه با حضور آنان ساختمان تازه آرامگاه فردوسی را گشود. آیین بزرگداشت فردوسی که دو هفته به درازا کشید، زمان مناسبی بود كه مستشرقين و ايرانشناسان در باره‌ی جشن‌های مهرگان ، اهميت و تاريخچه آنها سخن بگويند.
همزمان با اجرای این مراسم در برخی از کشورهای دیگر دنیا نیز به فراخور هزاره حکیم ابوالقاسم فردوسی جشن‌هایی برگزار می‌شد. در پاریس جشنی در سوربن برگزار شد که ریاست آن را رییس جمهور فرانسه بر دوش داشت. در مسکو نیز نمایش‌های ویژه در حضور همه مباشران ملت و هیات بلند پایه‌ی اتحاد شوروی اجرا شد. وزیر مختار آلمان «فرهنگ ولف» نتیجه کوشش‌های ۲۰ ساله فریتز ولف را پیشکش کنگره کرد و نیز از طرف دانشگاه برلن برای سپاسداری از ذکاءالملک فروغی دکتری افتخاری فلسفه را به وی پیشکش کرد. دانشگاه میشیگان آمریکا برای گرامیداشت از فردوسی، ۲ تن از دانشجویان ایرانی را به رایگان برای تحصیل پذیرفت. موسولینی یک نسخه از دایره المعارف ایتالیا را به ضمیمه یک نسخه از اشعار فردوسی به زبان ایتالیایی که در آن زمان یگانه ترجمه کامل و منظوم شاهنامه به زبان‌های اروپایی بود به شخص اول مملکت پیشکش کرد. آیین دیگری نیز در کشورهایی مانند لندن، برلن، بروکسل، ورشو، رم، واشینگتن، ژنو، آنکارا و… برگزار شد. روزنامه اطلاعات نیز که مسوول بازتاب این اخبار بود، گزارش‌های لحظه به لحظه و دقیقی در این باره در اختیار مردم قرار می‌داد.
عبدالحسین اورنگ مشهور به شیخ‌الملک از رجال سیاسی مشهور و نماینده مجلس شورای ملی در دوران پهلوی در شماره ۲۳ از سالنامه دنیا بر این باور است که همین شعرهای شاهنامه احساسی در شخص شاه ایجاد کرد که باعث شد، هزاره فردوسی با شکوه و جلال بسیار در تهران و توس برپا شود و دولت در تأمین مخارج جشن همکاری کند. وی در ادامه نوشته است: او شیفتۀ فردوسی شده بود، روزی نبود که شرفیابی حاصل نماییم و سخن از فردوسی به زبان نیاوریم و اشعاری از شاهنامه این استاد سخن پارسی نخوانیم.
ایزد عدل و داد در دین مزدیسنى. در اوستا رَشْنو Rašnu و در پهلوى رَشْن Rašn به معناى عادل و دادگر است. رَشْن در اوستا اغلب با صفت رَزْیشْته Razišta (در پهلوى رزیستک Razistak) وبه صورت رَشْنو رزْیشْتَه به معناى راست تر و درست تر آمده است، و در فارسى معمولاً این ایزد با صفتش «رَشْن راست» خوانده مى شود.
چو هور سپهر آورد روز رَش
ترا زندگى باد پدرام و خَوش
هجدهمین روز از هر ماه در گاهشمار زرتشتی به نام رشن پیوند یافته است. رَشن (رَشْنو) ـ ایزد دادگرى و آزمایش ایزدى، ایزد درستی و دادگری که از ایزدان سرای پسین و از داوران روز جزا هست. یشت رشن، یشتی هست در ستایش رَشن، رَشنو، رشن یشت ، یشت دوازدهم اوستا هست.
ابوریحان بیرونى در الآثار الباقیه (ص73) در فهرست روزهاى ایرانى، این ایزد را رَشْن خوانده که در زبان سُغدى رَسْن Rasn و در خوارزمى همان رَشْن خوانده مى شده است. در ادبیات فارسى این واژه به صورت «رش» بدون نون بکار رفته است.
فردوسى گوید: چو هور سپهر آورد روز رَش / ترا زندگى باد پدرام و خَوش،
خسروى مى گوید: مى سورى بخواه کامد رَش / مطربان پیش دار و باده بکَش.
