امروز فرخ روز دی بهمهر ایزد از ماه آذر سال 3758 زرتشتی، یکشنبه نهم آذرماه 1399 خورشیدی، 29 نوامبر 2020 میلادی
چنین روزی از ماه نوامبر سال 642 میلادی شهر یزد از کانونهای بزرگ زرتشتیان به چنگ تازیان افتاد.
نیروهای جنگندهی تازیان پیش از این به اصفهان دستاندازی کرده بودند. شهر یزد که در دههی نخست سدهی چهارم میلادی به رای یزدگرد یکم ساخته شده بود، شهری دویست و چهل ساله بود که به چنگ تازیان افتاد. شاهان ساسانی پس از یزدگرد یکم، تلاش بسیار کرده بودند که این شهر حاشیه کویر بر سر راههای کاروانی را یک کانون بزرگ از پیروان زرتشت سازند و هنوز هم شمار زرتشتیان یزد بیش از دیگر شهرهای ایران است. در سال 642 که یزد به دست تازیان افتاد، هنوز یزدگرد سوم زنده بود و مقاومت میکرد. ترور او در سال 651 و در مَرو خراسان وقت رخ داد.
در همان سال (سال 642 میلادی) بسیاری از شهرهای آذربایجان و خراسان به چنگ تازیان افتاد. در پی شکست یزدگرد سوم در نبرد نهاوند در سال 641 میلادی، هر یک از سرداران تازی در پی گرفتن یکی از شهرها و استانهای ایران راهی شده بود. جز شوشتر، ری و شهرهای جنوبی ایران، دیگر شهرها ایستادگی پرزوری از خود نشان ندادند. شوشتر یک سالونیم پایداری کرد.
به نوشتهی بسیاری از تاریخنگاران، در برخی از نقاط ایران نیروهای محلی به این شوند ایستادگی چشمگیر از خود نشان نداده بودند که سرداران تازی میگفتند؛ قصد آنان تصرف و حکومت کردن نیست و سعی آنان، تنها گسترش تعالیم اسلام است.
روز دی است خیز و بیار ای نگار مِی
ای ترک، مِی بیار که ترکی گرفت دی
روز پانزدهم از هر ماه در گاهشمار زرتشتی دی بهمهر نام گرفته است. سه روز در هر ماه زرتشتی با پیشوند «دی» همراه است. روزهای هشتم ، پانزدهم و بیستوسوم ماه زرتشتی که برای پرهیز از اشتباه با پسوند نام روز پس از خودش شناخته میشوند؛ برای نمونه فردای روز دیبهمهر روز مهر است.
«دی» اوستایی «دَثوش» به چم پروردگار و دادار است. روزهای دی در هر ماه روزهای نیایش همگانی، به آتشکده رفتن و آسایش و دست از کار کشیدن زرتشتیان است (روز استراحت) .
سرودهی مسعود سعد سلمان، بر پایهی کتاب بندهش
روز دی است خیز و بیار ای نگار مِی
ای ترک، مِی بیار که ترکی گرفت دی
می ده برطل و جام که در بزم خسروی
بنشست شاه شاد ملک ارسلان به مِی
اندرزنامه آذرباد مهراسپندان (موبد موبدان در روزگار شاپور دوم)
سر شوی و موی و ناخن پیرای
اندرزنامه آذرباد مهر اسپندان در سرودهی استاد ملکالشعرای بهار
به (دیبآذر) اندر سر و تن بشوی
به پیرای ناخن ، بیارای موی
یاد روز 9 آذرماه:
– 9 آذرماه: ایجاد یک سازمان اطلاعاتی مرکزی به دستور داریوش بزرگ تا سوء مدیریت ها و تخلفات عمومی و نابخردی مقامات و عدم رضایت مردم از امور مستقیما و سریعا به او گزارش شود و به این سازمان (اعضای آن) گوش و چشم شاه می گفتند. حفظ جان و مال اتباع، جمع آوری مالیات و امضای احکام دادگاهها برای اجرا برعهده ساتراپها (محافظان ایالت = استانداران) بود ولی لازم بود که شاه شخصا از ضعف ها و کژروی های مقامات و احساس، عواطف و خواست درونی اتباع و وضعیت زندگانی آنان آگاه شود. ماموران اطلاعاتی ایران وقت از میان افرادی انتخاب می شدند که راستگویی، درست کرداری، حسن نیّت (پندار نیک) و وفاداری آنان قبلا ثابت شده باشد، سطح آگاهی های آنان بالا و توان کافی برای قضاوت داشته باشند.
– 9 آذرماه: شهر یزد که در دههی نخست سدهی چهارم میلادی به خواست یزدگرد یکم ساخته شده بود به دست تازیان یورشگر، اشغال شد.
– 9 آذرماه: در پی توافق با شیخ شارجه، در سال 1350 خورشیدی، ناوگان ایران جزیرههای ایرانی ابوموسا، تنب بزرگ و تنب کوچک را به میهن بازگردانید.
