اشو زرتشت از راه خرد، با اندیشه‌ی نیک، اهورامزدا را شناخت و از راه خرد، مردم را به همکاری و همگامی با اهورامزدا، فراخواند، همگامی با قانون «اشا» و هنجاری که اهورامزدا آفرید:
اینک سخن می‌‌دارم، برای شما ای خواستاران، و برای شما ای دانایان، از دو نهاده‌ی بزرگ. و می‌ستایم اهورا و اندیشه‌ی نیک را، و دانش نیک و آیین راستی را، تا فروغ و روشنایی را دریابید، و به رسایی و شادمانی برسید.(یسنا، سروده‌ی ٣٠،بند ١)
روز خورایزد از ماه دی که بنابر گاهشمار کنونی ایران، با پنجم دی‌ماه، برابری می‌کند، سالروز درگذشت اشوزرتشت اسپنتمان است، بزرگ پیام‌آوری که بنابر گواهی دوست و دشمن، تاریخ یکتاپرستی در جهان با او، آموزه‌ها و دریافت‌هایش، آغاز می‌شود.
برپایه‌ی آن‌چه در «یادگار زریران»، یادگاری حماسی از روزگار اشکانیان و کتاب «زاداسپرم» آمده، اشوزرتشت و شماری از یارانش در این روز در آتشکده‌ی بلخ به دست تورانیان کشته شدند.
هزاره‌هاست که از این رخداد می‌گذرد و بی‌گمان باید بود بر گذر زمان. اما آن‌چه در این میانه، بوده، هست و خواهد بود و یاد اشوزرتشت و نامش را تاکنون ماندگار کرده، پیامی است که برای جهانیان داشت. اشوزرتشت از خدایی گفت که یکتا بود و بی‌همتا، هستی‌بخش و دانا. خدایی که اهورامزدا می‌نامیدش. اهورامزدایی که در خرد خود، جهان را آفرید و آفرینش را هنجار داد. سرور دانایی که همه‌ی آفریدگان را به نیروی دانایی و کاردانی خود می‌آفریند، نگاه می‌‌دارد و به هنجار می‌رساند؛ خداوند جان و خرد.
اشوزرتشت از راه خرد، با اندیشه‌ی نیک، اهورامزدا را شناخت و از راه خرد، مردم را به همکاری و همگامی با اهورامزدا، فراخواند، همگامی با قانون «اشا» و هنجاری که اهورامزدا آفرید:
اینک سخن می‌‌دارم، برای شما ای خواستاران، و برای شما ای دانایان، از دو نهاده‌ی بزرگ. و می‌ستایم اهورا و اندیشه‌ی نیک را، و دانش نیک و آیین راستی را، تا فروغ و روشنایی را دریابید، و به رسایی و شادمانی برسید.(یسنا، سروده‌ی ٣٠،بند ١)
اشوزرتشت، خواستار آن است که راه اندیشیدن به نیکی و راه راستی را بیاموزیم تا به رسایی رسیم و خوشبختی.
با «گاتها»، سروده‌های اشوزرتشت، «اشا» را می‌شناسیم. اشا، راستی و هنجاری است که هستی برپایه‌ی آن پویایی یافته است. اشا، قانون اهورایی است، هم‌راستایی و هماهنگی با آن، به پیشرفت جهان و جهانیان می‌انجامد و خوشبختی آدمی.
برپایه‌ی آموزه‌های اشوزرتشت، آزادیم بر گزینش راه. اما اگر بنابر آزادی گزینشی که داریم از راستی و هنجار حاکم بر جهان، از قانون دگرگونی‌ناپذیر هستی، روی برتابیم، بازتاب کردار خویش را خواهیم دید. هر کنشی، واکنشی در پی دارد. آنان که کج می‌پیمایند و از راه راست، برمی‌تابند، رنج می‌بینند و به اندوه، اندر می‌شوند.
این رنج پیامد کردارشان است نه مجازاتی که از درگاه خداوند فرود آید. اهورامزدا، مجازات نمی‌کند، این خود ما هستیم با راهی که برمی‌گزینیم، شادی می‌آفرینیم یا رنج و اندوه برای خود می‌خریم.
ما آزادیم که برگزینیم. بنابر آموزه‌های اشوزرتشت، انسان، آزادی اختیار دارد چراکه اهورامزدا از منش خویش به آدمیان، خرد می‌بخشد. اهورامزدا، فروزه‌هایی را در آدمی به ودیعه گذاشته که به او این شایستگی گزینش را می‌‌دهد.
بی‌گمان باید بود که با فروزه‌های وَهیشتامَن(بهترین راستی و والاترین اندیشه)، اشاوَهیشتا(بهترین راستی)، خَشتَروَییریَه(شهریاری بر خویش، توانایی سازنده)، سِپَنتَه‌آرمَییتی(مهر و آرامش فزاینده)، می‌توان به هئوروتات(رسایی و کمال) رسید، خود را شناخت و به سرچشمه‌ی خرد و هستی، دست یافت و جاودانه(اَمَرتات) شد.
خرد با رایزنی با دَینا(وجدان)، راه راست را بر ما می‌نمایاند، همان راهی که نظم هستی را نیرو می‌بخشد: راه در جهان یکی است و آن راه راستی است.
در گاتها، راه راست را، بهترین راستی را، به یاری اندیشه‌ی نیک و وجدان همه‌آگاه، می‌توانیم بیابیم. و درست همین‌جاست که دانا را از نادان، می‌توان بازشناخت: «دانایان» راه نیک و «نابخردان»، راه بد را برمی‌گزینند.(یسنا ٣٠ بند ٣)
اندیشه داریم، اندیشه‌ی نیک، مهر و فروتنی، شهریاری و خویشتن‌داری و وجدانی که رایزن است و مشاور؛ پس خود برمی‌گزینیم و از همین روی است که در گاتها، تنها با کلیات روبه‌رو هستیم و جزییاتی در کار نیست. بر کاری امر یا از کاری، پرهیز داده نشده‌ایم. چنین است که به فِرَشکَرتی(تازه‌گردانی) جهان باور داریم. جهان را نو و از دوباره نو می‌کنیم با اندیشه‌مان با گفتار و با کردارمان، آنگاه که درست برمی‌گزینیم.
این که راست باشیم و از دروغ بپرهیزیم، از خشم دوری گزینیم و مهر بورزیم، داده‌های نیک اهورایی را پاس بداریم و از ویرانگری بپرهیزیم، کلیاتی است که بنابر زمان و مکان، تصمیم‌گیری برای جزییاتش، به اختیار ماست، مایی که خرد داریم و وجدان. بر همین پایه است که تقلید و پیروی کورکورانه، سزاوار انسانی با چنین ویژگی‌هایی نیست:
«بهترین گفته‌ها را به گوش بشنوید، و با اندیشه‌ی روشن بنگرید، و هر یک از شما برای خویشتن، یکی از این دو راه را برگزیند…(یسنا ٣٠ بند ٢)
بنابر آموزه‌های اَشوزرتشت، اهورامزدا، آفریدگار نیکی‌هاست، بدی در او راه ندارد. اشوزرتشت از دو مینوی همزاد، سخن به میان می‌آورد که همزاد هستند و در اندیشه پدیدار شده‌اند. یکی را «سِپَنتامینو»(منش افزاینده و نیک) و دیگری را «اَنگَرَه مینو»(منش کاهنده و بد) می‌نامد. یکی نیکی را می‌نمایاند و آن دیگری، بدی را. و هستی آوردگاه این دو گوهر همزاد و مینوی است.
نیک‌اندیشی، سرچشمه‌ی همه‌ی نیکی‌ها و پاکی‌ها و درستی‌‌ها، و دروغ و کژاندیشی، پایه‌ی همه‌ی کژروی‌هاست. از کنش و واکنش این دو نیروی سازنده و ویرانگر، بنیاد هستی، شکل می‌گیرد و زندگی و نازندگی، پدید می‌آید:
و آنگاه که در آغاز، آن دو مینو به هم رسیدند، زندگی و نازندگی را پدید آوردند.(یسنا ٣٠ بند ٤)
سروده‌های اشوزتشت، چنین می‌گویدمان که؛ داده‌های اهورایی، آفریده‌های خداوند، خوب و نیک هستند، از همین روی است که خویشکاری‌مان(:وظیفه) پاسداری از گیتی است با هر آن‌چه در اوست.
در گاتها از کار و کوشش و سازندگی می‌توان سراغ گرفت ولی از درویشی، گوشه‌نشینی، دوری‌گزینی از جهان و محروم کردن تن و جان از لذت بهره‌گیری درست از هستی، خبری نیست. گیتی با هر آن‌چه در آن است، آفرینشی است که باید از آن سود گیریم و به آن سود برسانیم.
آموزه‌های اشوزرتشت را باید به گوش هوش شنید و بر دیده‌ی خرد نگریست. و بی‌گمان باید بود که آموزگار چنین آموزه‌هایی را هرگز مرگ، خاموش نمی‌کند، آنچنان که تاکنون نکرده‌است. پنجم دی‌ماه روز خورایزد از ماه دی، سالروز درگذشت اشوزرتشت است، یادش را گرامی می‌داریم، گرد هم می‌آییم و همچون هزاره‌ها، آیینی را به پا می‌داریم که چیزی نیست جز به کار بستن آموزه‌هایش،سوگی نیست، اشک و آهی نیست، کلامش و آموزه‌هایش ماندگار است.
* برگرفته از هفته‌نامه امرداد، شماره‌ی 268 سال 1390 خورشیدی
