امروز پیروز و فرخ روز آذر ایزد، نهم خوردادماه سال 3759 زرتشتی، هفتم خوردادماه 1400 خورشیدی، 28 می 2021 میلادی
2606 سال پیش، در 28می سال 585 پیش از میلاد ترس از خورشیدگرفتگی سبب از هم‌گسیختگی نبرد هالیس، جنگ میان ایرانیان ماد با قشون لیدی شد.
نبرد هالیس (Halys) که به نبرد خورشیدگرفتگی نیز نامیده می‌شود، نبردی بود میان مادها و فرمانروایی لیدیه به تاریخ ۲۸ مه سال ۵۸۵ پیش از میلاد در کنار رودخانه هالیس، که اکنون به نام قزل ایرماق در کشور ترکیه شناخته می‌شود. این نبرد که واپسین نبرد پس از سال‌ها جنگ بین هووخشتره از ماد و الیاتس لیدیه بود که به شوند بروز خورشید گرفتگی جنگ در میانه کارزار باز ایستاد و هر دو سو صلح کردند، و رودخانه هالیس به عنوان مرز بین ماد و لیدیه انتخاب شد.
خورشید گرفتگی Solar eclipse باعث شد که جنگ درازمدت ایران و کشور لیدی Lydia ( بخشی از آناتولی مرکزی و غربی تا اژه و مدیترانه به پایتخی سارد) پایان یابد و یک ماه بعد به حل و فصل اختلافات بیانجامد. تالس Thalesدانشمند یونان قدیم پیش آمدن این خورشید گرفتگی را پیش‌بینی و تاریخ دقیق آن را به دست داده بود که یک ماه پیش از رویداد به آگاهی پادشاه لیدی رسیده و وی بر پایه‌ی این پیش‌بینی به ایرانیان هشدار داده بود که ادامه جنگ باعث خشم خدایان خواهد شد و انسان را از نور خورشید بی‌بهره خواهند کرد.
«آذر» در اوستا «آترَ»، نهمین روز از هر ماه سی روزه و نهمین ماه در سالنمای زرتشتی به این نام است. آذر ایزد نگاهبان آتش و فروزه‌ی اهورامزدا است از این رو گاه او را در شمار امشاسپندان آورده‌اند. آذر به چم آتش و گرما و نیروی داخلی برای جنبش و حرکت است. ایزد آذر از بزرگترین ایزدان دین زرتشتی است و آن نگهبان آتش است. آذر از آفریده‌های بزرگ اهورامزد است. زرتشتیان، در تاریخ خود «آتش» را به مانند پرچم سپندینه می‌دانند و آذر ایزدی است نگهبان این نماد پایداری و استواری دین زرتشتی. آتش یکی از آخشیج‌های چهارگانه طبیعت است که ایرانیان همواره آن‌را پاس می‌داشته‌اند. جه نیکوست در این روز آتش نیایش خواندن و نیایش به درگاه اهورامزدا.
در فرهنگ ایران، آتش یکی از پدیده‌های طبیعی با ارزش است چون گرمای زندگی را در کالبد دیگر پدیده‌های هستی جاری می‌سازد و با نور خود که نشانی از آذر اهورایی است جان و دل یاران اهورامزدا را روشنایی می‌بخشد پس سوی پرستش اهورامزدا است. هر زرتشتی برای نیایش باید رو به سوی روشنایی و پشت بر تاریکی کند. آتش پرستاران در آتشکده از آن پرستاری می‌کنند. جشن آذرگان از جشن‌های ویژه آتش در فرهنگ ایران است.
سروده‌ی مسعود سعد سلمان، بر پایه‌ی کتاب بندهش
ای خرامنده سرو تابان ماه
روز آذر می چو آذر خواه
شادمان کن مرا به می که جهان
شادمان شد به فر دولت شاه
اندرزنامه آذرباد مهراسپندان (موبد موبدان در روزگار شاپور دوم)
به راه شو و نان مپز چه گناه گران است
اندرزنامه آذرباد مهر اسپندان در سروده‌ی استاد ملک‌الشعرای بهار:
به (آذر) مپز نان، که دارد گناه / بدین روز، نیک است رفتن به راه
