کتاب «ارامنه‌ی ایران و صنعت نفت» پژوهش، مستندنگاری و تاریخ شفاهی پیرامون همزیستی مسالمت‌آمیز اقوام و ادیان در شرکت شهرهای نفتی ایران، به قلم فرشید خدادادیان، پژوهشگر و نویسنده در حوزه‌ی تاریخ نفت منتشر شد.
خدادادیان، در پیش‌گفتار کتاب، آشنایی‌اش با ارامنه را در قالب روایتی شیرین از دوران کودکی خود در زادگاهش چنین توصیف کرده است: اولین بار که من واژه‌ی «ارمنی» را شنیدم، دانش‌آموز مقطع ابتدایی در مسجدسلیمان بودم. مسجدسلیمان در شمال استان خوزستان قرار دارد و به‌واسطه‌ی حفر نخستین چاه نفت ایران و خاورمیانه در آن، شناخته شده است. من در آن شهر و آن محله‌ی کارگری، هم‌کلاسی بسیار زرنگ و درس‌خوانی داشتم که متاسفانه دچار لکنت زبان مادرزادی بسیار شدید بود و برای گفتن چند کلمه پشت سرهم، به مشکل می‌خورد و این موضوع بسیار برایش آزار دهنده بود و برای من هم! دارو و درمان تخصصی که به جبر فقر، آرزوی محال بود! دعا و سرکتاب هم افاقه نکرد و در نهایت دو گزینه برای مداوا کردن باقی مانده بود؛ «تخم کبوتر» و «نان ارمنی»! خوردن تخم کبوتر برای بازشدن زبان آن روزها مرسوم بود، اما این‌که چطور خوردن نان ارمنی، زبان را باز می‌کرد، مبهم و عجیب می‌نمود. بعدها که معنی ارمنی را پرسیدم و دانستم، فکر کردم شاید به معجزه‌ی پیامبرشان، مسیح (ع) ربط داشته باشد…. به‌هرحال این، نخستین بار بود که من از ارامنه می‌شنیدم مولف در ادامه با طرح این پرسش وارد موضوع کتاب می شود که؛ اما ارامنه در این شهر دورافتاده در جنوب‌غرب ایران چه می‌کردند؟
سوالی که محتوای کتاب به بررسی جوانب مختلف آن، یعنی حضور ارامنه در کنار دیگر اقوام و باورمندان به ادیان و مذاهب مختلف در شرکت-شهرهای نفتی ایران در خوزستان اختصاص یافته است. منظور خدادادیان از عبارت«شرکت-شهر» چنانچه در پی نوشت مقدمه‌ی کتاب آمده است، ترجمه‌ی فارسی company-city است و منظور شهرهایی هستند که با یک فعالیت صنعتی آغاز و متولد می‌شوند.
کتاب ارامنه‌ی ایران و صنعت نفت با یک مقاله‌ی تحلیلی در مورد پیشینه‌ی باستانی حضور و ارتباط ارامنه با ایران‌باستان با عنوان «ارامنه در ایرانشهر» آغاز و طی آن، همراه با اشاره به ارتباط تاریخی و باستانی سرزمین ارمنستان و ایران باستان، آثار برخی مورخان ارمنی مورد بازخوانی کوتاه قرار گرفته است.
در ادامه‌ی کتاب، مصاحبه‌های تاریخ شفاهی انجام شده توسط مولف با سه تن از ارامنه‌ی قدیمی شهرهای نفتی ایران، بنام‌های خاچیک نوراویان (و همسر)، سارو منصوریان و امیل سوازیان، منتشر شده و با مرور خاطرات مصاحبه شوندگان، جنبه‌های مختلف زندگی در مناطق نفت‌خیز ایران را در قالب گفت‌وگوهایی صمیمی و با احساس مرور کرده است. فضایی که در ادامه‌ی کتاب و با یک «ناداستان کوتاه» بیشتر توصیف شده و به این سوالات اساسی پاسخ می‌دهد که چگونه می‌توان متفاوت بود، اما دشمن نبود؟ چگونه می‌توان باورها و اعتقادات مذهبی و فرهنگی متفاوت داشت، اما کنار یکدیگر همزیستی مسالمت‌آمیزی داشت؟
اسناد مرتبط با حضور ارامنه در صنعت نفت و عکس‌های مرتبط با مصاحبه‌های تاریخ شفاهی تکمیل‌کننده‌ی محتوای کتاب بوده و در پایان کتاب نیز پس از ذکر منابع و مآخذ مورد استفاده در کتاب با متنی کوتاه در خصوص کتاب‌شناسی فرشید خدادادیان به پایان می‌رسد.
همان‌گونه که آمد؛ در جای‌جای کتاب مستندات تاریخی همزیستی مسالمت‌آمیز افراد مختلف در کنار یکدیگر در شهرهای نفتی ایران برای مخاطب تشریح می‌شود. چنانچه پشت جلد کتاب نیز آمده است، جنوب‌غرب ایران به برکت حضور صنعت نفت، مقصد مهاجرت افراد از جاها و مناطق مختلف برای کار در کمپانی نفت و به مرور شکل‌گیری شهرهایی بود که در آن ایرانی و خارجی و مسلمان و مسیحی و یهودی و زرتشتی و عرب و عجم و ترک و کرد و فارس و… همسایه شدند. ارامنه‌ی شرکت شهرهای نفتی تا سال‌های انجامیده به انقلاب، جمعیتی قابل‌ِتوجه داشتند و به‌مرور از این شهرها مهاجرت کردند. بازخوانی خاطرات و یادگارهای ایشان از زندگی در این شهرهای در روزگار خود مدرن، در ایران سُنت‌زده‌ی آن ایام، نمونه‌هایی خواندنی از همزیستی مسالمت‌آمیز افراد، اقوام و ادیان مختلف در این مناطق است و از این منظر، نمونه‌های تاریخی اجتماعی ارزشمندی برای فهم درست این موضوع که می‌توان متفاوت بود، اما دشمن نبود! می‌توان باورها و اعتقادات مذهبی و فرهنگی متفاوت داشت، اما کنار یکدیگر همزیستی مسالمت‌آمیزی داشت… .
کتاب ارامنه‌ی ایران و صنعت نفت در قطع وزیری در 110 رویه منتشر شده و عکس روی جلد آن، تصویری تاریخی از یکی از کلوپ‌های قدیمی کمپانی نفت در خرمشهر را نشان می‌دهد. کتاب «ارامنه‌ی ایران و صنعت نفت، تاریخ شفاهی همزیستی مسالمت‌آمیز در شرکت-شهرهای نفتی ایران” از سوی نشر بَرسَم و با بهای 45 هزارتومان به بازار کتاب روانه شده است.
دوستداران برای خرید کتاب ارامنه‌ی ایران و صنعت نفت می‌توانند با دفتر امرداد به شماره‌‌های 88325329 و 88325330 و 88325331 تماس بگیرند و یا از بخش فروشگاه تارنما به نشانی اینترنتی https://amordadnews.com/product/ کتاب را خریداری کنند.
