گنج‌خانه فرش ایران 40 سال پیش در بهمن 1356، در تهران گشایش یافت تا نه تنها ایران بلکه جهان از نخستین موزه کارشناسانه فرش با گنجینه‌ای ارزشمند و بی‌مانند برخوردار باشد که برخی از این آفرینه‌ها در نمایشگاه‌های گوناگون در برابر دید دوست‌داران گذاشته شده‌است.
در بهمن‌ماه سال 96 که برابر با چهلمین سال گشایش گنج‌خانه فرش ایران بود برنامه‌های گوناگونی برگزار شد، از جمله برپایی نمایشگاهی از چهل آفرینه صفوی که شامل قالی، گلیم، زیلو و نمد بود که 32 آفرینه از گنجینه گنج‌خانه فرش ایران، هشت آفرینه از گنجینه گنج‌خانه ملی ایران بود. در این رویداد به چهره‌های جاودان فرش ایران از سوی گنج‌خانه فرش گزینش و تندیس‌های با نام «تندیس جاویدان» به دکتر سیروس پرهام، شیرین صوراسرافیل، سیاوش آزادی و تورج ژوله به عنوان چهره‌های ماندگار فرش ایران پیشکش شد.
شماره چهل نمادی از پختگی و فرهیختگی انگیزه‌ای برای گزینش از قالی‌های صفوی است که اوج هنر فرش بافی در این روزگار بوده‌است. هنرمندان طراح از تاریخ و ادبیات و هنر نگارگری بهره گرفته و زیباترین طرحها را را می‌آفرینند و بافنده‌ها از بهترین گونه‌های نخ در بافت قالی‌ها و قالیچه‌ها به‌کار برده بافته‌های بسیار ریزی را پدید آورده‌اند که در جهان بی‌مانند بوده و هستند.
زیباترین قالی‌های ایران از آن دوره صفوی است زیرا این شاخه از هنرهای ایران در این روزگار بیشتر از گذشته به اوج و پیشرفت رسید و دیگر این‌که از قالی‌های دوره تیموری که رسایی آن‌ها برپایه بی‌کم‌وکاستی نگارگری ایران بود، چیزی برجای نمانده تا درباره آن‌ها داوری شود ولی می‌توان گفت قالی‌ها و پارچه‌های برجای مانده از دوره صفویه نشان‌گر مراحل پیشرفته فنی و دیگرگونی‌های زیباشناختی آن‌ها باشد. چنان‌چه زیباترین قالی‌های بافته شده و برجای مانده به سال‌های نخستین دوره صفوی بازمی‌گردد.
انگلبرت کمپفر هنگامی که در اصفهان 30 ژوئن 1684 میلادی در تالار بزم بود، در یادواره‌اش نوشته‌است: «هر سه صفه را از قالی‌هایی که نگاره جانور دارند و از بهترین کرک‌ها بافته شده‌اند، فرش کرده‌اند. بیشتر قالی‌ها از کرمان است. برای آن‌که لبه و حاشیه‌های قالی تا نشوند در بازه‌هایی منگوله‌هایی از زر (:طلا) زده‌اند. (کمپفر رویه 202)
کاشان بارها از کانون ارزشمند و شناخته شده این کالا بوده‌است قالی‌هایی با نخ زرین و سیمین، پارچه‌های زربفت، مخمل، ساتن و گونه‌های دیگر منسوجات تولید می‌شود و در روزگاری دیگر اصفهان در تولید قالی از کاشان پیش‌روتر شده و جای آن را گرفت.
کانون بافت قالی در دوره صفویان در کاشان با قالی‌های زربفت، اصفهان با قالی‌های نقره بافت و پشمی، شهر یزد با قالی‌های همانند، کرمان، خراسان با هرات جای داشت و تبریز در نیمه نخست سده شانزدهم یکی از ارزشمندترین و چشم‌گیرترین کانون تولید قالی به‌شمار می‌آمده‌است.
اروپاییانی که در سده هفدهم از ایران دیدن می‌کردند شگفت‌زده شکوه قالی‌های ابریشمی زربفت و سیم بافت قرار می‌گرفتند و آن را در گزارش‌های خود وارد می‌کردند و همین گزارش‌ها به پژوهشگران کمک می‌کند تا بدانند قالی از کدام شهر است و تاریخ آن‌ها را شناسایی کنند.
سرآنتونی شرلی در سال 1599 میلادی از سوی شاه‌عباس یکم، هجده قالی زربفت پیشکشی گرفت. کروسینسکی که در سال 1772 میلادی شکست پادشاهی صفویان را به دست افاغنه گزارش کرده سخن از بسته شدن منسوجات زربفت رانده‌است.
سخن پایانی این است که قالی برای ایرانیان به‌جز از کاربرد آن نمود احساسات هنرمندانه و گاهی عشق ها و آرزوها و داستان‌های تلخ و شیرین زندگی است که در پیچ و خم طرحها و رنگ آمیزی‌های هنرمندانه آن نهفته است.
از آن‌جایی که قالی‌های برجای مانده از دوره صفویه اندک است و در جهان دارای جایگاه بسیار ویژه‌ای هستند، گنج‌خانه فرش در نگه‌داری آن‌ها خویشکاری سنگینی برگردن دارد. از سوی دیگر برپائی نمایشگاه ها و به نمایش در آوردن این آفرینه‌ها (:آثار) زمان نیکی برای پژوهشگران بهوجود میآورد تا نکات تاریک بسیاری را در زمینه تاریخ و فرهنگ پربار ایران زمین روشن کنند.
نمایشگاه «چهل اثر صفوی» تا پایان روزهای نوروزی در گنج‌خانه فرش ایران برپا بود و پس از نمایشگاه آفرینه‌های بسیار ارزشمند دیگری در این گنج‌خانه به نمایش گذاشته شده‌است و دوست‌داران هنر فرش می‌توانند برای بازدید به آدرس : خیابان کارگر، بخش شمال خاوری پارک لاله، روبه‌روی فروشگاه سپه، همه روزه به جز دوشنبه‌ها از ساعت 9 تا 18 بروند.
قالیچه سجاده‌ایی با طرح محراب، بافت تبریز، سده یازدهم مهی، از آفرینه‌های گنج‌خانه ملی ایران
فرتور از مارال آریایی است.
0114
