زندگی انسان و بنا کردن شهرها پیوندی ناگسستنی با سازه‌ای به نام پل دارد. پل‌ها رودها را دستیاب و گذر از آن‌ها را آسان و امکان زندگی انسان در کنار آب‌های خروشان و رونده را شدنی می‌سازند. داستان پل و رود، سرگذشت به دیرینگی تاریخ است. شهرها ساخته می‌شوند، گسترش می یابند، به رودها می‌رسند و پل‌ها گذر از رود را شدنی و راه ارتباطی آدمی را گسترش می‌دهند. آن‌گاه پل، جایی برای گذشتن، ایستادن، نگریستن و تماشا می‌شوند. پس به یک معنا پل، کشف و بازخوانی زندگی انسان در گذر تاریخی‌اش است. رد و نشان لایه لایه‌ی تاریخ را بر خود دارد و تجربه‌ی روزگاران از دست رفته را فراهم می‌کند. «پل کُوار» این‌گونه است: نشان از سده‌های دور باستانی دارد و ردی از سده‌هایی نزدیک‌تر به زمان ما ر در خود نگاه داشته است.
پل کوار مانند بسیاری از پل‌های تاریخی ایران، بازسازی و از نو ساخته شده است. پل‌ها به سبب گذر پیوسته‌ی مردم و کاروانیان، بسیار زود دست‌خوش خرابی می‌شوند و ناگزیر باید آن‌ها را دوباره ساخت یا به تمامی بار دیگر بنا کرد. باستان‌شناسان بی‌گمان‌اند که پایه‌های پل کوار در روزگار ساسانیان ساخته شده است. شاید با گذر روزگار، پلی که ساسانیان برآورده بودند از میان رفته و در سده‌های دیگر آن را دیگربار ساخته باشند. این بازسازی در دوره‌های تاریخی صفویه و قاجاریه انجام شده است. این را نیز برشماریم که پل کوار بر روی صخره‌ای طبیعی پی افکنده شده است.
از دیرباز و به‌ویژه در روزگار باستان، راه بازرگانی‌ای از شهر کُوار در استان فارس گذر می‌کرد که از اهمیت بسیاری برخوردار بود. این راه از دل ایرانشهر به خلیج فارس می‌رفت و نقش بسیار پُررنگی در داد‌وستدهای شاهنشاهی ساسانی بازی می‌کرد. پیداست که چنان راه باارزشی نیاز به سازه‌هایی داشت که به کار کاروان‌های بازرگانی بیاید. یکی از آن سازه‌ها بر روی رودخانه‌ی قره آغاج ساخته شد. این سازه همان پل کهن و تاریخی کوار است. اکنون این پل را در فاصله‌ی نزدیک به 500 متری شهر کوار می‌توان دید. قره آغاج یکی از مهم‌ترین رودهای استان فارس است که 700 کیلومتر درازا دارد. این رود از روستای زنگنه سرچشمه می‌گیرد و پس از گذر از استان فارس به استان بوشهر راه می‌سپارد و به خلیج فارس سرریز می‌شود.
ویژگی‌های پل کُوار
پل کوار در جایی ساخته شده است که جنوب سازه به کوه‌های پیرامونش برخورد می‌کند. از این‌رو، گذر از پل در بخش جنوبی، شدنی نیست. این ویژگی به پل یادشده نمایی دیدنی بخشیده است. بگذریم از اینکه ویرانی‌های پل ذوق دیده‌وری و شادی بردن از نگریستن به سازه‌ای کهن را می‌گیرد و افسوس خرابی چنان بنایی را در دل هر نگرنده‌ای به جا می‌گذارد.
در همان بخش از پل و در میانه‌ی پایه‌ها که تکیه داده به صخره‌ی کناری رودخانه است، اتاقی ساخته شده که نمونه‌ی آن را در بخش شمالی سازه نیز می‌توان دید. پله‌هایی راه به درون دو اتاق می‌بَرد. کارکرد این اتاق برای استراحت و نفس تازه کردن مردمان و کاروانیانی بوده که پس از پیمودن راهی دراز و خسته‌کننده، می‌خواهند چند ساعتی بیاسایند. شاید هم اتاقی برای نگاهبانان پل بوده است و کسانی که خویشکاری نگهداری از آن را داشته‌اند. دسترسی به این بخش از پل، همان‌گونه که اشاره کردیم، از راه پله‌ها شدنی بود، اما در زمان کم‌آبی رودخانه. زمانی که رود خروشان و پُرآب می‌شد، بخش بسیاری از پله را می‌پوشاند و رفتن به درون اتاق‌ها را سخت می‌ساخت.
پل کوار را به گونه‌ای طراحی کرده‌اند که شش دهانه دارد. پهنای دهانه‌ها یکسان نیست. از این دید، پل کوار نظم سازه‌ای چندانی ندارد. درست است که ویرانی‌های پل به اندازه‌ای است که سنجش و ارزیابی آن را دشوار کرده است، اما از همان بخش‌های به‌جا مانده می‌توان دریافت که در هنگام طراحی و ساخت، چندان توجهی به آرایه‌های سازه‌ای نشده و بیشتر استواری پل برای سازندگانش اهمیت داشته است. به هرروی، در گذر زمان و بی‌توجهی‌های دهه‌های کنونی، دو دهانه‌ی میانی پل کوار فرو ریخته و آسیبی نمایان به پیکره‌ی سازه زده است.
در بیشتر پل‌ها، چه آن‌هایی که آب در سوی موافق پل جریان دارد و چه در سوی مخالف، پیش‌آمدگی‌هایی ساخته می‌شد که به آن آب‌بُر یا موج‌شکن می‌گفتند. آب‌بُرها فشار سرسام‌آور آب را هنگام طغیان رودخانه، می‌گرفتند و سدی در برابر ویرانی پل می‌شدند. پل کوار نیز این ویژگی را دارد و آب‌بُرهای آن به شکل مثلثی و نیم‌دایره‌ای ساخته شده‌اند. آب‌بُرها نوک‌تیز ساخته شده‌اند. اما همگی یکسان و یک شکل نیستند. این تفاوت به‌سبب بازسازی‌ها و مرمت‌های بسیار پل بوده است.
درازای پل کوار 95 متر است. اگر بخواهیم جان‌پناه‌ها را هم حساب کنیم، درازای آن به 115 متر می‌رسد. بلندای پل در بالاترین بخش 30 متر و پهنای آن هشت متر است. برای برپا کردن آن از مصالحی مانند سنگ لاشه و ساروج بهره برده‌اند و تاق‌ها را با آجر برآورده‌اند. آرایه‌ای در نمای پل دیده نمی‌شود و طرح ساده‌ای دارد. این را باید یادآوری کرد که اهمیت پل کوار در پیوند دادن بخش مرکزی شاهنشاهی ساسانی به جنوب ایران بوده است و از این دید توجهی ویژه به آرایه‌بندی سازه نشده است. در روزگار صفویان نیز که راه‌های بازرگانی و تجاری اهمیت بسیاری داشت، نقش تاریخی پل کوار در همان پیوند دادن میان بخش‌های مرکزی و جنوبی ایران بود.
یکی از کهن‌ترین مسافران اروپایی که از پل کوار دیدن کرده و در سفرنامه‌ی خود به آن اشاره کرده است، «فرانچسکو کارری» ایتالیایی است. او جهانگردی بود که در پنج سال جهانِ شناخته شده‌ی سده‌های پیش را زیر پا گذاشت و از ایران روزگار صفوی نیز دیدن کرد. سفر او به کشور ما هم‌زمان با پادشاهی شاه‌سلیمان صفوی در 1105 مهی بود. در جشن تاج‌گذاری جانشین او، شاه سلطان‌حسین صفوی نیز از مهمانان دربار ایران بود. کارری در یادداشت‌هایش از پل کوار یاد کرده و درباره‌ی این سازه نوشته است که دو میل پایانی راهی که به پل می‌رسید، سنگ‌فرش بوده است.
پل تاریخی کوار در امردادماه 1381خورشیدی، در فهرست آثار تاریخی ایران ثبت شده است. پلی دیگر در نزدیکی پل کوار دیده می‌شود. این سازه‌ی کناری را در زمان صفویان طراحی کرده‌اند و ساخته‌اند.
*با بهره‌جویی از: جستار «از کوار شیراز تا سواحل خلیج فارس» نوشته‌ی حمید پورداوود و دیگران (1397)؛ تارنمای «گردشگری ایران».
